Morgunblaðið - 21.11.1982, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1982
65
j
Cro -Magnon-menn voru aðal-
lega veiðimenn, lifðu á faraldsfæti
og fóru víða um, en stofninn hefur
síðan væntanlega greinst vegna
landfræðklegrar dreifingar og ein-
angrunar í þá kynstofna sem nú
eru uppi. Löngu síðar koma fram
fyrstu einkenni siðmenningar, en
fyrsta stig hennar var föst búseta
og jarðrækt. Þegar maðurinn fær
sér fasta búsetu til að yrkja jörð-
ina og útvega sér þannig forða
þann, er hann geti lifað á, eru skil-
yrðin fengin fyrir frekari framför-
um. Hann lifir þá ekki lengur eins
og veiðimaðurinn, fyrir stundar-
þörfiná, heldur getur hann farið
að hugsa um aðrar fjarlægari
þarfir sínar og ílanganir. Og til að
villast ekki um of frá því efni, sem
upphaflega var umfang þessarar
greinar, getum við í stuttu máli
fullyrt, að við þessi breyttu skil-
yrði hafi einnig orðið breytingar á
stöðu draumaprinsanna, þótt hér
skuli ekki fullyrt í hverju þær
hafa verið fólgnar. Við getum hins
vegar fengið athyglisverða vís-
bendingu með því að athuga lifn-
aðarhætti manna á þessum
bernskuárum siðmenningarinnar.
Kúgun konunnar
Menning í víðtækari merkingu
sprettur upp úr samlífi manna í
þorpum, bæjum og borgum, þar
sem verkaskipting hefst við margs
konar vinnu. Einn stundar þetta
og annar hitt og þannig skiptast
menn smám saman í stéttir. Fjöl-
skyldan hefur líklega verið fyrsta
stig félagslífsins, hvernig svo sem
fjölskyldulífinu hefur verið farið
og hvort sem það hefur hvílt á
fjölkvæni, fjölveri eða einkvæni.
Um hjúskaparmál hinna elstu
manna vita menn lítið sem ekkert,
en líklegt er, að þeim hafi verið
líkt farið og dýrunum, að þeir hafi
ýmist lifað í fjölkvæni eða ein-
kvæni um skamman eða langan
tíma. Einnig er lítið vitað um
hvernig daglegu lífi þeirra hefur
verið farið nema að gera má ráð
fyrir að karlmenn hafi verið á sí-
felldum erli, en konurnar verið
heima við og sinnt jarðrækt, tínt
ber og ávexti, hirt um börnin og
sinnt heimilisverkum. Sennilega
hefur hlutskipti konunnar verið
þungbært og ömurlegt þá eins og
raunar oftast síðar fram á síðustu
tíma.
í flestum frumstæðum þjóðfé-
lögum hefur það verið svo, að
karlmenn annast matbjörgina,
stunda veiðar og annast hjörðina
auk þess sem hermennskan hefur
verið í þeirra verkahring, bæði til
sóknar og varnar. Karlmenn hafa
því snemma farið að líta á sig sem
æðri og fulikomnari verur, en á
konurnar sein óæðri verur, sem
eigi að gera ö'll óþrifaverkin og allt
það sem lítilmótlegt telst. Konan
geti að vísu verið ástmey manns-
ins um skemmri eða lengri tíma,
en aðallega sé hún konan sem ann-
ist matseldina, móðirin sem þrífi
börnin og ambáttin sem geri öll
óþrifaverkin. Konan var sett skör
lægra en maðurinn og við siikar
aðstæður er freistandi að ímynda
sér, að með þeim hafi blundað þrá
eftir manni sem liti á þær sem
jafningja og slíkur maður hafi þá
verið draumaprins þessara óham-
ingjusömu kvenna. Hitt er þó lík-
legra að þær hafi ekki leitt hug-
ann að slíkum draumórum.
Hugprýdi og
hermennska
Eftir að sagnaritun hefst, verð-
ur okkar ljósar en áður, hvers kon-
ar manngerðir það eru sem ganga
öðrum fremur í augun á konum og
má marka það af ástarsögum frá
ýmsum tímuin. Þótt tíðarandinn
hafi þar skapað hina óiíklegustu
„sjarmöra" virðist nokkuð áber-
andi að hugprýði og drengskapur
hefur verið í miklum metum. Her-
mennskan var afgerandi þáttur í
daglegu lífi karlmanna í fornöld
og jafnvel fram á miðaldir og því
urðu afreksverk í styrjöldum þeim
mjög til framdráttar í kvennamál-
um, og hefur það þá haldist í
Fyrsti draumaprinsinn .. ? — Myndin er af Heidelberg-manninum, eins og
fornfræðingar telja að hann hafi litið út.
hendur við frama innan hersins,
til dæmis meðal Rómverja.
Á miðöldum, til að mynda á
tímum krossferðanna, voru hug-
prúðir riddarar í hávegum hafðir
og bæði þá og síðan, eins og raun-
ar allt frá tímum Grikkja og Róm-
verja, hafa menn af háum stigum
og valdamiklir þótt eftirsóknar-
verðir, sem von er. Má í því sam-
bandi benda á einföld dæmi í
ævintýrunum, þar sem almúga-
stúlkan nær í prinsinn og fær
hálft kóngsríkið í brúðargjöf. En
það er athyglisvert, að það fylgdi
alltaf sögunni, að prinsinn var
ekki bara erfingi konungsríkisins,
heldur var hann líka myndarleg-
ur, góður, ástríkur og umhyggju-
samur.
Hugprýði og hermennska hefur
raunar haft yfir sér ákveðinn
„sjarma" allt fram á okkar dag og
til hermennskunnar má eflaust
rekja þann veikleika sem konur
virðast hafa haft fyrir mönnum i
einkennisfötum, þótt eitthvað
kunni að hafa dregið úr því nú á
seinni árum. En einkennisföt her-
mannsins, ein og sér, dugðu þó
skammt ef hreystina og karl-
mennskuna vantaði og þegar á
heildina er litið virðast þeir eigin-
leikar, þ.e. karlmennska ásamt
drengskap og einhverjum
skammti af geðprýði og góð-
mennsku, vera það sem best hefur
dugað og er þá miðað við lýsingar
af söguhetjum í ástarsögum frá
þeim tímum. Þessi draumur um
umhyggjusemi segir ef til viil
margt um stöðu kvenna hér áður
fyrr, þótt hitt sé vitað, að á öllum
tímum hafa sumar konur laðast
að ruddalegum karlmönnum.
En víkjum nú að samantekt
blaðakonunnar, sem áður er
1880
Markgreifinn af Hartington, seinna
hertogi af Devonshire, var dæmi-
gerður „herramaður Viktoríutím-
ans“, en sú manngerð gekk mjög í
augun á konum þess tíma.
1920
„Suðræni elskhuginn“ komst
í tísku á árum þöglu kvik-
myndanna og kvikmynda-
leikarinn Kudolph Valentino
var draumaprins þriðja ára-
tugarins.
nefnd, og lítum þá fyrst á mann-
gerðina „Elizabethan Gallant",
sem hún miðar við ártalið 1590.
Kvennabósi
Elísabetartímans
Hinn fullkomni spjátrungur
Elísabetartímans á sextándu öld
var hermaður og landkönnuður,
sem var ævintýramennskan í blóð
borin. Hann var einnig andríkur
og fyndinn, íþróttamaður og
skáld. Auk hinna skörpu gáfna
dáðust konur að velsköpuðum fót-
leggjum hans, en fótleggir voru
þýðingarmikið atriði hvað varðar
kyntöfra karlmanna á þeim tím-
um og skýrir hinn fáránlega
klæðaburð (að okkar mati), er
karlmenn gengu í þröngum sokka-
buxum. Klæðaburður skipti ákaf-
lega miklu máli og til að ganga í
augun á konum, gengu menn mjög
skrautlegir til fara, í fatnaði með
alls kyns pífum og rykkingum,
með velskorið skegg, í þykku skýi
af ilmvatnslykt. Hárið var skorið
stutt ýfir stífum fellingakraga
(sem raunar var eitt af forrétt-
indaeinkennum yfirstéttarinnar).
Þessi kvennabósi Elísabetartím-
ans bar að sjálfsögðu sverð og
einnig vasaklút, sem hann hafði
einatt uppi við og auk þess bar
hann hálsfestar, hringi og eyrna-
lokka, prýddum gimsteinum (ef
efnin leyfðu). Þannig var hann
íburðarmikill að sjá og ofskreytt-
ur, en þó karlmannlegur, og hann
var bæði kurteis og stimamjúkur
við konur, enda hafði hann mikla
ánægju af félagsskap fagurra
kvenna.
Robert, jarl af Essex, var dæmi-
gerður fyrir þessa manngerð.
Hann var myndarlegur maður,
fríður og fjörugur, eins og honum
er lýst á einum stað. Hann var í
miklu uppáhaidi hjá Elísabetu
fyrstu drottningu, en féll í ónáð í
pólitísku samsæri, sem bruggað
var gegn honum og fleirum, og
hann var tekinn af lífi með mikilli
viðhöfn, en til þess var tekið,
hversu skrautlega klæddur hann
mætti til aftökunnar og hversu
karlmannlega hann bar sig á
þeirri örlagastundu.
Munaðarseggir
Endurreisn-
artímans
Þá skulum við hlaupa yfir
hundrað ár og líta á elskhuga
Endurreisnartímans, manngerð
sem kölluð var „hin púrítanska
hetja“. Siðvendnin var þó aðeins á
yfirborðinu og trúræknin einnig,
því þessir menn höfðu mest yndi
af fjárhættuspili og leikhúsferð-
um og þeir elskuðu konur, en þó
umfram allt sjálfa sig. Charles II
Bretakonungur er sagður dæmi-
gerður fyrir þessa manngerð, með
sítt krullað hár (venjulega hár-
kollur), sperrtur eins og páfugl,
uppblásinn af monti, klæddur í
fyrirferðarmikil skrautklæði.
Helsta skemmtun manna af þessu
sauðahúsi var að dufla við konur
og konur féllu unnvörpum fyrir
þessum „hárkollusjarmörum",
sem tóku í nefið og gengu um með
skrautlegt montprik. Þessir menn
voru ákaflega djarftækir til
kvenna, og konur gengust upp í
þessu smjaðri. Heldri menn á
þessum tíma máluðu andlit sitt
eins og konurnar og einnig voru
alls kyns grímur og dulargervi í
tísku og „fegrunarbólur" og
smyrsl, sem skemmdu andlit
karlmanna og kvenna.
Charles II er fulltrúi fyrir hina
lostafullu munaðarseggi Endur-
reisnartímans. Hann var upp-
nefndur „Gamli Rowley" eftir ein-
um besta graðfolajium í hinu kon-
unglega hesthúsi og segir það ef
til vill sína sögu, enda átti Charles
óskilgetin börn út um allt Bret-
land. Hann var vel á sig kominn
líkamlega, grannur og dökkur yf-
irlitum, maður sem elskaði það að
elska konur. Og ólíkt mörgum öðr-
um kvennabósum skipti hann ekki
um hjákonur heldur bætti sífellt
nýjum og nýjum við, án þess að
sleppa þeim sem fyrir voru.
Elskhugar
á öldinni
sem leid
Þá hlaupum við enn yfir 150 ár
og ber okkur þá niður árið 1820 og
enn sem fyrr í Bretlandi. Eftir að
andlitsfarðinn, púðrið og hárkoll-
urnar frá átjándu öld hurfu af
sjónarsviðinu, urðu karlmenn
þrifnari og hreinni er nítjánda
öldin gekk í garð og á vissan hátt
„litlausari" er þeir hættu að mála
sig. En þrifnaðurinn varð nú yfir-
gengilegur og það komst jafnvel í
tísku að þvo sér oft á dag. Lík-
amsböð urðu að meiriháttar at-
höfn sem tók marga klukkutíma
og svo var „pjattið" mikið, að
dæmi eru um að skósólar hafi ver-
ið burstaðir.
Þegar hér var komið sögu voru
konur í sívaxandi mæli farnar að
dást að mönnum sem höfðu yfir
sér þunglyndislegt yfirbragð, en
svo furðulega vill til, að svo virðist
sem kvenlegt vaxtarlag á karl-
mönnum hafi einnig komist í tísku
á þessum tíma. Yfirhafnir voru
innsniðnar í mittið og til að fá
réttu línurnar notuðu sumir
karlmenn lífstykki. Hjartaknúsar-
ar þessa tíma voru stuttklipptir,
með einglyrni og báru gjarnan rós
í hnappagatinu. Þessi manngerð
var yfirleitt geðstillt og gætin.
Raunar voru á þessum tímum
tvenns konar manngerðir sem
börðust um hylli kvenna. Það var
sú manngerð sem hér hefur verið
lýst annars vegar og svo hins veg-
ar hin rómantíska og dularfulla
manngerð sem Byron lávarður er
talinn dæmigerður fyrir. Hann
var tilfinninganæmur og ástríðu-
fullur, listrænt skáld, hikandi í
framgöngu, mislyndur, laglegur,
en án nokkurs vafa illkvittinn,
grályndur og syndsamlegur, ef því
var að skipta og á einhvern hátt
truflaður á geðsmunum. Hjákona
hans sagði eitt sinn, að hann væri
brjálaður og það væri óðs manns
æði og stórhættulegt að umgang-
ast hann, en engu að síður: „Þetta
fallega, föla andlit er samofið ör-
lögum mínum."
Fimmtíu árujh síðar er komin
fram á sjónarsviðið önnur tegund
af draumaprinsum sem kalla má
„hinn viktoríanska herramann".
Herramenn Viktoríutímabilsins
voru að vísu alvcrugefnir, eins og
fyrirrennarar þeirra fyrr á öld-
inni, en að öðru leyti var hér um
að ræða ólíka manngerð. Hinn
dæmigerði „sjarmör" þessa tíma
var hár og grannur, karlmannleg-
ur í vexti og gekk um í hvitri
skyrtu með stífan flibba. Hann
var formlegur og kurteis í fram-
komu, var með vangaskegg, bar
pípuhatt og gekk í lafafrakka með
þungt vasaúr í vestisvasanum.
hann var virðuleikinn uppmálað-
ur.
Markgreifinn af Hartington,
sem seinna varð áttundi hertogi af
Devonshire, var dæmigerður
herramaður Viktoríutímans.
Hann var einn af leiðtogum
Frjálslynda flokksins og í miklu
vinfengi við konungsfjölskylduna
og þá einkum prins Edward. Hann
var og mjög dáður af konum í
sinni tíð, handsmár, grannur,
nefstór og rauðskeggjaðgr, eins og
honum er lýst á einum stað.
Suðræni elskhug-
inn og karlmennið
Við færumst nú óðfluga nær
samtímanum og stöldrum við á
fyrri hluta þessarar aldar, á ára-
tugnum milli 1920 og 1930. í kjöl-
far fyrri heimsstyrjaldarinnar
hefur nokkur lausung gripið um
sig og kenmr það meðal annars
fram í sundurgerðarlegum klæða-
burði karlmanna. Losnað hefur
um strangar hegðunarvenjur
fólks, einkum yngra fólksins, og
skemmtanafíknin verður alls ráð-
andi. Dans, ástir, hlátrar og söng-
ur eru þeir þættir sem allt snýst
um, menn græða peninga, tapa
peningum, drekka og dufla. Ungar
SJÁ NÆSTU SÍÐU.