Morgunblaðið - 21.11.1982, Page 34

82
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1982
Óbeísluð orka
í íslenskum
hönnuðum
Elín Pálmadóttir ræöir við Stefán Snæbjörnsson innanhússarkitekt
Fyrir 15 árum varö undirritaöur blaöamaöur fyrst var við Stefán Snæbjörnsson, innanhúss-
arkitekt, við gerö íslenzkrar sýningar. l>að var á heimssýningunni í Montreal 1967, þar sem
hann var aðstoðarmaður Skarphéðins Jóhannssonar, arkitekts við uppsetningu á íslenzku
sýningardeildinni. Síðan hefur Stefáni býsna oft brugðið fyrir við sýningarhald hér og
erlendis. Verið að draga sig í hlé um það bil sem blaðamenn og gestir eru að mæta á
opnunarhátíð. I>á búinn að skila fallegu og oft hugvitssömu verki við undirbúning og frágang
á því sem sýna skal. Nú síðast sá hann um þátt íslendinga og tengslin við ísland við norrænu
listiðnaðarsýninguna í Cooper-Hewitt-safninu í New York í sambandi við kynninguna Scandi-
navia Today í Bandaríkjunum, og var einmitt að koma af málþingi um „Hönnun á Norður-
löndum á vorum dögum“ í Guggenheim Auditorium, þegar okkur þótti sannarlega tími til
kominn að falast eftir viðtali við hann. Þá lá beinast við að spyrja hann hvenær og hvernig
hann tók að gera sýningar að svo stórum þætti í starfí sínu.
Stefán Snæbjörnssun, í vinnustofu sinni í Skipholti.
„Upphaf þess að ég fór að skipta
mér af slíkum kynningarstörfum
er líklega grein, sem ég skrifaði í
Iðnaðarmál árið 1967 um listiðnað
og iðnhönnun," sagði Stefán. „Þá
var ég tiltölulega nýkominn frá
námi við Listiðnaðarháskólann í
Ósló, var þar á árunum 1960—65
en starfaði heima í sumarfríum
eins og þá var venja, og var svo
heppinn að lenda hjá Skarphéðni
Jóhannssyni arkitekt, sem bæði
hafði skemmtileg verkefni og fjöl-
breytileg á sínu borði, og var laus
við alla hleypidóma, þannig að
jafnvel skólastrákur varð þátttak-
andi í þeim hugmyndafræðilegu
vangaveltum sem að baki liggja
hverju verkefni. Við vorum sam-
mála um að einhver óskiljanleg
lægð lægi yfir t.d. húsgagnaiðnað-
inum og þá sérstaklega hönnun í
því sambandi, og ekki síst fyrir
áeggjan hans skrifaði ég þessa
grein.
Skarphéðinn var á þessum tíma
einn helsti ráðgjafi vörusýningar-
nefndar, sem á þeim tíma gekkst
fyrir sýningum erlendis. Ég held
að þarna hafi ég lært að líta á
sýningar sem athyglisverðan og
verðugan listmiðil, þ.e. að koma
upplýsingum eða stemmningu til
skila og vænta ákveðinna við-
bragða, eða laða fram óskuð áhrif,
og það má segja að fyrsta verkefn-
ið á þessu sviði, sem fylgt var eftir
af þeim krafti sem til þarf, hafi
verið íslandsdeildin á Heimssýn-
ingunni í Montreal. Þarna fékk ís-
land sinn skerf af kökunni, og það
má ekki gleymast að Skarphéðinn
sá ekki aðeins um sýningardeild-
ina þar sem Islandi var úthlutað
h.u.b. % á móti hinum norður-
landaþjóðunum, heldur var hann
einnig þátttakandi í arkitekta-
nefnd þeirri er hannaði sýn-
ingarskálann, sem að vísu var um-
deildur en vakti engu að síður at-
hygli. Þessi sýningarskáli var
byggður upp á sömu „prinsippum"
ojr hinir léttbyggðu sýningarskál-
ar, paviljongar, á velmektardög-
um funksjónaiismans milli 1920
og 30. Átti í öllu formmáli sínu að
gefa það til kynna að hann yrði
felldur að jörðu strax og hann
hefði lokið hlutverki sínu.“
AÖ vera einhvers
hugarfóstur
„Það má einnig segja að í þess-
um skála hafi mæst sterkir kraft-
ar, að ég segi ekki menn, þetta var
á þeim tíma að t.d. Finnar höfðu
ekki ennþá lagt til hliðar sína
stjörnudýrkun á hönnuðum, nokk-
uð sem finnskur iðnaður hélt að
kæmi til greina um og eftir 1972.1
dag er hinsvegar augljóst aftur-
hvarf til hinnar fyrri stefnu, að
„pródúktið" verður að heita
eitthvað, vera einhvers hugarfóst-
ur, fólk vill geta tengt skartgripi
sína, borðbúnað, jafnvel tölvur eða
bíla ákveðinni skapandi persónu.
Og þarna tefldu löndin að mér
fannst fram hvert um sig hönnun-
inni persónugerðri, í mönnum eins
og Erik Herlöv prófessor við
Kunstakademíið í Kaupmanna-
höfn, sem árum saman var helsti
hugmyndafræðingur Dana í sam-
bandi við vörukynningar, Paul
Kærholm, sem verður að ég held
að teljast síðasti móhíkaninn í
strangtrúarstefnu þeirrar fagur-
fræði sem fúnksjónalisminn og
Bauhaus-skólinn kenndu, Timo
Sarpaneva, náttúruundrið í
finnskri hönnun, sem nú aftur rís
úr öskunni eins og fuglinn Fönix,
og Finnar hafa aftur horfið að því
ráði að persónugera sinn listiðnað.
Og ég er ekki í nokkrum vafa um
það að þessi sýningardeild Islands
stóð fyllilega fyrir sínu.
Hinn þekkti sænski listfræðing-
ur Ulf Hárd av Segerstad sagði
einhversstaðar í umsögn um ís-
lensku sýningardeildina að hún
væri — „estetiskt várdad men
ubegriplig" þ.e. fagurfræðilega
hnitmiðuð, en óskiljanleg. — Sýn-
ingin kallaði einmitt fram þetta
spurningarmerki, sem er svo eftir-
sóknarvert og í dag held ég að
þessi sýning sé ekki „ubegriplig",
allavega var okkur í þetta sinn
forðað frá því að byggja söguald-
arbæ í Montreal."
— Þá hefur kviknað í þér áhug-
inn á sýningarstarfi?
„Já, sýningar eru út af fyrir sig
ákaflega áhugavert viðfangsefni.
Þær hafa að vísu skemmri lífdaga
en varanlegri hlutir, sem hannaðir
eru, en ná þá aftur á móti hugs-
anlega til fleiri. Undirbúningur
sýninga er vitanlega aðeins
skammtíma verkefni, sem kemur
af og til. Engan veginn uppistaðan
í starfinu, sem er innréttingar af
ýmsu tagi og húsgögn sem þeim
tengjast. En sýningarvinnu þarf
oftast að leysa af hendi á skömm-
um tíma og þá koma oft miklar
vinnutarnir og „skynsemin þá lögð
til hliðar“.“
Norrænn listiön-
aöur í 100 ár
Við víkjum talinu að þessari
miklu norrænu listiðnaðarsýn-
ingu, sem Cooper-Hewitt-safnið í
New York gekkst fyrir í sambandi
við Scandinavia Today-kynning-
una í Bandaríkjunum, og sem fer
svo til Landmark Center í Minne-
sota í febrúarmánuði og júlímán-
uði næsta sumar til Rennwick
Gallery í Washington. Bæði
Rennwick Gallery og Cooper-
Hewitt-safnið eru hluti af Smith-
sonian-stofnuninni. En í kring um
þessar sýningar eru svo málþing
um norrænan listiðnað, fyrirlest-
rahald, og merkileg bókaútgáfa
um sögu listiðnaðar í 100 ár. Við
spyrjum Stefán hvort hann sé
ánægður með þessa sýningu.
„Já, ég held að maður megi vera
nokkuð ánægður með útkomuna á
þessari listiðnaðarsýningu, svar-
aði hann. — Að vísu fór hún í
nokkuð annan farveg en Norður-
landabúar höfðu hugsað sér í upp-
hafi. Að þar yrði kynnt það sem er
að gerast í iðnhönnun á Norður-
löndum nú í dag, en af ýmsum
ástæðum fór svo að þetta varð
söguleg sýning, sem fjallar um 100
ár í sögu listiðnaðar á Norður-
löndum, þ.e. frá 1880—1980. Var
sett upp sem þróunarsýning. Gest-
gjafinn, Cooper-Hewitt-safnið,
hafði lokaorð um það sem sýnt er,
og forstöðumaður listiðnaðar-
deildar safnsins, David McFadden,
hafði þar síðasta orðið.“
— Hvernig safn er þetta?
„Húsið sem Cooper-Hewitt-
safnið er í var byggt af Andrew
nokkrum Carnegie sem 1898 lét
þau boð út ganga að hann hygðist
byggja einfaldasta og frjálsleg-
asta íbúðarhúsið í New York. Til
að lýsa húsakynnum er væntan-
lega nóg að geta þess að þremur
árum síðar flytur hann ásamt
konu sinni og dóttur inn í þetta
hús ásamt 19 manna þjónustuliði.
Carnegie var skoskur innflytjandi
— vann sem hjálpardrengur í
bómullariðnaði í Pennsylvaníu,
síðar sem símritari við járnbraut-
ir en á sextugasta aldursári ríkir
hann yfir iðnaðarveldi sem á yfir
að ráða gufuskipum, járnbrautum
o.s.frv. Cooper-Hewitt-safnið fær
löngu síðar inni í þessu húsi og er
Carnegie óviðkomandi. Safnið
stofnað af þremur Hewitt-systr-
um og nýlega yfirtekið af Smiths-
onian stofnun, en engu að síður
talið eitt merkilegasta listiðnað-
arsafn Bandaríkjanna. Cooper
Hewitt safnið þ.e.a.s. húsið, er
barn síns tíma, byggt úr tilhöggn-
um steini í „georgískum" stíl, sam-
bland af enskri sveitavillu og
„renessans palass", með þunglynd-
islegum eikarþiljum, sem fluttar
voru frá skosku hálöndunum.
Húsið er þannig ákaflega yfir-
gnæfandi í formi og því nokkrum
erfiðleikum bundið að koma þar
fyrir svona sýningu, þar sem koma
fyrir nýir og gamlir munir. En
sýningin byggist á 350 sýningar-
munum.
Þótt hlutirnir njóti sín mis-
jafnlega í slíku umhverfi, þá er hið
sögulega gildi hennar ómetanlegt.
Ég tel ósennilegt að svona sýn-
ingu, sem tekur til allra Norður-
landa, hafi nokkurn tíma verið
náð saman fyrr. Fyrir okkur ís-
lendinga er þetta að því leyti
merkilegt og mikilvægt, a« við er-
um þarna meðtalin í fyrsta sinn.
Þess ber þó að geta að við vorum
með í listiðnaðarsýningunni í Par-
ís 1959, sem var annars eðlis. Að-
eins í þessi tvö skipti hefur ísland
verið með í listiðnaðarsýningum
Norðurlanda, þar sem allar hönn-
unargreinarnar koma saman. Það
er ákaflega mikilvægt að taka þátt
í þessu og eiga aðgang að því
mikla kynningarstarfi, sem
skandínavar hafa unnið á undan-
förnum áratugum, því þeir leggja
mikið í að kynna sinn listiðnað út
um heim. Við erum þá komin í þá
mynd. Eftir þessa sýningu höfum
við aðgang að þessu samstarfi, svo
fremi við höfum bein til að standa
undir því. Raunar kemur þar frek-
ar til skortur á fjárhagslegri getu
eða skilningi en að okkur skorti
hæfileika til að vera þar hlutgeng.
M.