Morgunblaðið - 09.01.1983, Blaðsíða 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 1983
GEIMVERUR
Er enginn þarna
úti eða hvað?
Furðuleg líf.sform á fjarlægum hnetti eiga um þessar mundir hug og hjarta
bíógesta víða um heim, sem flykkjast í stórum hópum á metsölumyndina
E.T. Hrifningin yfir E.T. nær þó ekki til allra, ekki til þess vaxandi hóps
vísindamanna, sem farnir eru að trúa þvi að E.T. sé líklega það næsta sem við
munum nokkru sinni komast ójarðneskum lífverum.
Heldur óskemmtileg hugmynd að
vísu, en stjarnfræðingar og líf-
fræðingar gerast nú æ svartsýnni á
að skyni gæddar verur finnist
nokkurs staðar nema hér á jörðu,
a.m.k. í Vetrarbrautinni. „Við erum
ein,“ segja þeir.
Carl Sagan, hinn kunni stjarn-
fræðingur var fyrir nokkrum árum
fremstur í flokki þeirra, sem trúðu
því, að á víð og dreif um Vetrar-
brautina og víðar væri fjöldi
jarðhnatta og merkilegra menning-
arsamfélaga en þessi bjartsýni á
ekki lengur upp á pallborðið hjá
vísindamönnum. Nú er það van-
trúin sem ræður ríkjum, eða eins
og einn þeirra hefur sagt: „Ef
„þeir“ eru einhvers staöar þama
úti, hvers vegna heyrum við þá
ekkert frá þeirn?"
Einn af spámönnum þessarar
nýju trúar í Bandaríkjunum er dr.
Frank Tipler, en hann heldur því
fram, að við mennirnir séum eina
viti borna lífsformið í Vetrarbraut-
inni — og ef til vill í alheiminum.
Nýjustu rannsóknir líffræðinga
benda nefnilega til þess, að skyn-
semin sé ákaflega ólíklegur ávöxt-
ur af þróun lífsins. „Það var í
sannleika sagt stórfurðuleg tilvilj-
un að við skyldum öðlast verk-
hyggni og tæknilegt skynbragð,"
segir Tipler, sem starfar við Tul-
ane-háskólann í New Orleans.
„Þróunin gat farið eftir óteljandi
öðrum leiðum."
Það er líka fleira sem hefur áhrif
á efasemdarmennina. Aðstæðurn-
ar, sem eru undirstaða lifsins á
jörðinni, eru afar viðkvæmar og
nýlega var það reiknað út, að að-
eins örlítið frávik frá braut jarðar
um sólu í fyrndinni myndi ann-
aðhvort hafa breytt henni í
brennheitan bræðsluofn — eins og
næsta nágranna okkar, Venus —
eða í eilífa klakaveröld.
Ekki eru allir stjarnfræðingar
samt svona svartsýnir. Archibald
Roy, prófessor við háskólann í
E.T. — Hugarórar og ekkert annað.
Glasgow, segist vera aðdáandi Ur-
iah Heep, sem Dickens gerði fræg-
an, og tekur þannig til orða í allri
auðmýkt, að við séum „eins og
hvert annað kuldastrá í fjölskrúð-
ugri flóru alheimsins".
Lífið heldur velli við hin verstu
skilyrði og hefur, a.m.k. á þessari
jörð, náð vitsmunalegum þroska.
„Þótt við höfum aldrei náð sam-
bandi við lífverur í öðrum heimum,
segir það ekkert um tilvist þeirra,“
segir Archibald. „það getur líka
verið, að við séum í nokkurs konar
sóttkví. Kannski er beðið eftir því
að við komumst til manns eða
kollsiglum okkur endanlega."
— ROBIN McKIE
“ LÆKWIMGAR
Maðurinn sem
nemur burtu myrkrið
Iþorpum og bæjum á sunnanverðu Indlandi ganga hálfgerðar goðsagnir
um mann, er hafí undraverða hæfíleika til að lækna blindu. Hann gengur
undir nafninu Ijósgjafinn, en heitir réttu nafni Siva Reddy, er 63ja ára að
aldri og starfar sem augnaskurðlæknir í borginni Hyderabad. Fyrir skömmu
skar hann upp 102.334. sjúkling sinn og fjarlægði vagl, „cateract“, úr auga
hans. Sú aðgerð tókst giftusamlega sem og allar hinar fyrri. Hins vegar segir
Siva Reddy, að hér sé ekki um teljandi afrek að ræða, ef miðað er við, hversu
mikið er ógert á þessu sviði.
Á Indlandi fást aðeins 6.000
læknar við skurðaðgerðir á augum
en íbúatalan er nálega 700 millj-
ónir. Sex milljónir Indverja eiga á
hættu að missa sjónina vegna
vagls í auga. Dr. Reddy segir, að
unnt sé að bjarga sjón alls þessa
fjölda með einföldum skurðað-
gerðum, en tilfinnanlegur skortur
sé á sérfræðimenntuðum læknum
til þess arna.
Dr. Reddy hafði forgöngu um
stofnun svokallaðra Augnbúða, en
það er farandsjukrahús, sem ann-
ast skyndiaðgerðir á augum. Búðir
þessar eru fluttar um Andhra
Pradesh-ríki, og venjuleg aðgerð
tekur aðeins átta mínútur. Sjúkl-
ingar koma fótgangandi til búð-
anna, sumir langar leiðir að. Að-
gerðin er gerð þeim að kostnaðar-
lausu, og þeir eru undir eftirliti
lækna og sjálfboðaliða næstu þrjá
daga á eftir. Búðirnar hafa á að
skipa allmörgum tugum sjúkra-
rúma, en þau eru látin standa úti
undir beru lofti.
Embættismaður í ríkinu And-
hra Pradesh segir, að það sé mjög
dýrt fyrir þorpsbúa að fara til
borganna og láta leggja sig inn á
sjúkrahús. — Flestir sveitamenn
eru líka mjög feimnir, bætir hann
við. — En þegar læknar taka
frumkvæðið og koma út í sveitirn-
ar verður fólkið bæði forvitið og
kjarkað.
Stjórnin í Andhra Pradesh og
Konunglega samveldissambandið
í þágu blindra styrkja Augnbúð-
irnar í sameiningu. Þar kostar
hver aðgerð um það bil 200 krón-
ur.
Sjúklingar á einum viðkomu-
stað Augnbúðanna sömdu fyrir
skömmu þakkaróð til læknanna.
Hann var svohljóðandi: Guð gaf
oss ljósið. í Augnbúðunum hafa
þeir (læknarnir) gefið hinum
blindu sjónina aftur og breytt
dimmum æviskeiðum í björt.
Engin einhlít skýring hefur ver-
ið gefin á þessum skæða augn-
sjúkdómi, sem hrjáir milljónir
Indverja. Þó er talið víst, að ýmsir
þættir stuðli að honum, svo sem
léleg næring, erfðir og sjúkdómar
á borð við sykursýki. A Indlandi er
mjög algengt að fólk fái vagl í
auga nálægt fimmtugu, en á Vest-
urlöndum eru sjúklingar snöggt-
um eldri, og yfirleitt komnir yfir
sextugt.
Reddy er kvæntur og á tvö
barnabörn. Skömmu eftir að hann
hafði lokið skyldunámi tók hann
þá ákvörðun að gerast augnskurð-
læknir. — Þá var ég í heimsókn
hjá móður minni, sem var illa
haldin af augnsjúkdómi. Læknar
gátu ekkert fyrir hana gert. Ég
sagði við sjálfan mig, að hún ætti
þetta alls ekki skilið, þessi góða
kona, sem hefði annazt mig.
Hann hefur unnið viðstöðulaust
frá því að hann varð aðstoðar-
skurðlæknir árið 1946. Hann vinn-
ur 15 stundir á sólarhring og gerir
aðgerðir á sjúklingum ýmist
heima hjá sér, í Augnbúðunum
eða á Sarojini Devi sjúkrahúsinu í
Hyderabad.
“ STREITA & STJÓRNUN
Hinir geðgóðu
munu blakta
Hver kannast ekki við forstjóra-
imyndina? Hinn metnaðarfulla
mann sem leggur allt í sölurnar fyrir
starfið og framann? Manninn, sem er
harður í horn að taka gagnvart starfs-
fólkinu og ann sjálfum sér aldrei hvíld-
ar, hvort sem hann er í vinnunni eða
heima hjá sér? Nú fyrir skemmstu
voru breskir kaupsýslumenn fræddir á
því, að brátt myndi þessi manngerð,
A-gerðin svokallaða, heyra sögunni til í
forstjórastól fyrirtækjanna. Við starfí
þeirra tæki hins vegar B-gerðin, þessir
geðgóðu, sem láta hverjum degi nægja
sina þjáningu.
Ástæðan fyrir þessum umskiptum
heitir streita. Hún hefur mörg
mannslífin á samviskunni, fyllir
spítalana og veldur því, að breskur
iðnaður tapar árlega þremur millj-
örðum punda og fleiri vinnustundum
en glatast í verkföllum, að því er dr.
Audrey Livingston Booth, forstöðu-
maður Streitumiðstöðvarinnar,
sagði á fundi með breskum forstjór-
um. Við þessu á að bregðast, sagði
Audrey, með því að kenna fólki að
bregðast við streitunni án þess að
ganga af göflunum og verða spítala-
matur á skömmum tíma. Forstjórar,
sagði hún, eiga að vera rólegheita-
fólk af B-gerð og þeim, sem ekki telj-
ast til þessarar gerðar nú þegar, á að
kenna það.
Við hverja verksmiðju á að vera
leikfimihús eða völlur þar sem fólk
getur sprett úr spori og fengið lík-
amlega útrás og á vinnustöðum á að
koma fyrir spjöldum þar sem fólk er
hvatt til að huga vel að blóðþrýst-
ingnum — telja upp að tíu í stað þess
að leyfa tilfinningunum að ráða al-
veg ferðinni.
Þegar á reynir bregst líkaminn við
með því að grípa til allrar sinnar
orku, t.d. þegar sjúkdómar herja á
hann og mikil þreyta eða þegar
menn verða fyrir árás. Streitan á
skrifstofunni eða leiðindin við færi-
bandið gera sömp kröfur til líkam-
ans en eru að því leytinu verri, að
þau eru langærri og gefa honum
engin grið.
Venjulegur forstjóri verður fyrir
meiri streitu en íþróttamenn í
fremstu röð og afleiðingarnar eru
áfengissýki, fjarvistir frá vinnu,
árásargirni, léleg vinnubrögð og
sjúkdómar eins og of hár blóðþrýst-
ingur, hjartasjúkdómar, magasár og
þunglyndi.
„Það er kominn tími til að við lát-
um hendur standa fram úr ermum,"
sagði dr. Audrey. Það er í þágu fyrir-
tækjanna að starfsfólkið sé heilbrigt
og vel á sig komið. Vinnuveitendur
verða að skilja, að hæfileg streita
getur aukið afköstin en þegar hún
verður of mikil hefur hún þveröfug
áhrif.
— ANDREW VEITCH
— KLÁM & OFBELDI
Sorinn er
smitandi
„Villimannlegar kenndir"
Eftir ítarlegar rannsóknir hefur
samstarfshópur brezkra sál-
fræðinga komizt að þeirri niður-
stöðu, að ofbeldi og klám í fjölmiði-
um geti haft þær afleiðingar, að
dagfarsprúðir menn ráðist á konur.
Þessar afleiðingar geta komið í Ijós,
ef menn horfa á sjónvarpsmyndir,
þar sem saman fer ofbeldi og kynlif,
þótt í smáum stíl sé.
Þessar niðurstöður voru birtar
fyrir skömmu, en súmir þeirra,
sem hlut áttu að þeim, vildu taka
það skýrt fram, að klám væri síð-
ur en svo alltaf skaðvænlegt, held-
ur gæti það haft jákvæð áhrif. Þar
af leiðandi gæti verið hættulegt að
gera ráðstafanir gegn því. Sér-
fræðingarnir voru þó á einu máli
um, að ástæða væri til að amast
við kvikmyndum, þar sem saman
færu ofbeldi og kynmök, því að
rannsóknirnar hefðu sýnt að slíkt
gæti haft háskalegar afleiðingar.