Morgunblaðið - 09.01.1983, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 1983
41
í fangelsum í 37 ríkjum Banda-
ríkjanna bíða 1500 menn þess að
verða teknir af lífi og þeim fjölgar
um þrjá í hverri viku — GÁLGAMATUR
“ GÁLGAMATUR
Fara böðlarnir
senn að bretta
upp ermarnar?
Ekki er ólíklegt, aö dauði Charlie Brooks í rikisfangelsinu í Texas í
síöasta mánuði eigi eftir að marka nokkur tímamót í Bandaríkjunum og
verða upphafið að nýrri öldu opinberra aftakna.
Charlie Brooks, sem var tekinn af lífi með banvænni sprautu, vildi ekki
deyja og var að því leyti ólíkur fjórum af þeim fímm mönnum, sem teknir
hafa verið af lífí siðan aftur var farið að beita dauðarefsingum í Bandaríkjun-
um fyrir fímm árum. Oft hefur lögfræðingunum tekist að halda lífí í dauða-
dæmdum mönnum í allt að tíu ár en það varð Ijóst með dauða Brooks, að
þeim tilraunum eru takmörk sett, og hann sýndi einnig, að bandarískir
dómstólar vilja ekki lengur láta við það eitt sitja að kveða upp dauðadóma,
nú skal þeim fullnægt líka.
I Fangelsum í 37 ríkjum Banda-
ríkjanna bíða 1500 menn þess að
verða teknir af lífi og þeim fjölgar
um þrjá í hverri viku. Þeir, sem
hlýnntir eru dauðarefsingum,
benda líka á, að ef þessi tala eigi
ekki að vaxa upp úr öllu valdi
verði að fara að gera eitthvað í
málinu, þ.e.a.s. framkvæma
dauðadómana, og enginn vafi er á
að bandarískur almenningur er
sömu skoðunar. Fyrir 15 árum var
innan við helmingur þjóðarinnar
með dauðarefsingum en nú fjórir
af hverjum fimm. Þeirri breytingu
veldur aukning glæpa í landinu.
Eftir að Brooks hafði verið líf-
látinn gerðu fréttaskýrendur mik-
ið úr örlögum mannsins, sem hann
myrti, en fóru fáum orðum um
það, sem sumir kalla „ómannúð-
lega“ aftöku hans sjálfs. Brooks og
félagi hans fóru á sínum tíma á
bílasölu og báðu um að fá að
reynslukeyra einn bílinn. Það var
sjálfsagt en bílasalinn sagði, að
einn starfsmanna hans yrði að
fara með og gerði það þeim félög-
um dálítið erfitt fyrir því að þeir
ætluðu að stela bílnum. Þeir létu
það samt gott heita, óku að móteli
nokkru, bundu manninn á höndum
og fótum og skutu hann síðan í
höfuðið. Við réttarhöldin, sem
fram fóru hver í sínu lagi, var fé-
lagi Brooks dæmdur í 40 ára fang-
elsi og getur gert sér vonir um
náðun eftir sex ár.
Þetta mál snertir flestar hliðar
umræðunnar um dauðarefsingu í
Bandaríkjunum. Þar í landi eru
400 manns myrtir í viku hverri en
aðeins kveðnir upp dauðadómar
yfir þremur, þannig að það er
ljóst, að kerfið er mjög vandfýsið í
vali sínu. Þeir, sem berjast gegn
dauðarefsingum, halda því líka
fram, að þessi duttlungasemi
brjóti í bága við stjórnarskrána,
sem á að tryggja að menn verði
™ LISTAVERK
Hitler hengdur
í Vestur-Berlín
Sumarið 1941 fékk þýski málarinn
Klaus Kichter fyrir hreina tilviljun
(a kifæri til að draga upp mynd af Hitler í
einu af hans frægu bræðiköstum. Mál-
verkið, sem Kichter gerði seinna eftir
skissunni, var í síðasta mánuði hengt upp
í Listasafninu i Berlín, en að sögn sagn-
fræðinga er þar um að ræða eina oliumál-
verkið af Hitler, sem sýnir hann eins og
hann var í raun og veru — „með vörtum
og öllu saman“.
Richter fékk fyrrnefnt tækifæri þeg-
ar hann hafði verið beðinn að mála
mynd af Herman Göring og hann var
einmitt að vinna að því verki þegar
Hitler kom inn í jámbrautarvagninn
þar sem þeir Göring sátu. Foringinn
var í ægilegu skapi og andlitið var af-
myndað af reiði vegna einhverra
vandamála í sambandi við gyðingana.
„Ég fletti upp-á auðri síðu í teikni-
blokkinni og teiknaði eins og ég ætti
lífið að leysa,“ sagði listamaðurinn
seinna.
Hitler sat aldrei fyrir hjá málara,
hann var svo óánægður með útlit sitt,
einkum vangasvipinn. Myndirnar af
honum, sem voru í hverjum krók og
kima um allt Þýskaland, voru bara
upphafnar eftirmyndir af ljósmyndum,
sem „hirðljósmyndarinn" Hoffmann
hafði tekið, og myndin hans Richters
—
Bandaríkjamaðurinn Edward
Nelson frá Maudsley Institute í
Kaliforníu lagði fram einna
drýgstan skerf til þessa sam-
starfsverkefnis'. Hann segir, að
umfjöllun fjölmiðla um ofbeldi og
svolítið kynlíf í bland, geti verið
mun hættulegri en mjög djarfar
ástarsenur, þar sem atlot eru gerð
af gagnkvæmri alúð og kærleika.
Annar sálfræðingur, sem að
verkefninu vann, er Maurice Yaffe
við Guy’s-sjúkrahúsið í Jórvík.
Hann telur, að þessar nýju niður-
stöður muni vekja talsverða at-
hygli og áhyggjurv
Nelson hefur útlistað nýjar til-
raunir á sviði sálarfræði, sem
Yaffe á einnig hlut að. í þessum
niðurstöðum kemur eftirfarandi
fram meðal annars:
Uggvænlegur fjöldi karla, sem
virðast fullkomlega eðlilegir bera í
brjósti villimannlegar kenndir.
Um það bil helmingur háskóla-
stúdenta, sem spurðir voru, viður-
kenndu, að þeir myndu nauðga
konum, ef þeir væru vissir um, að
ekki myndi komast upp um þá.
Hjá eðlilegum karlmönnum eru
slíkar hvatir oftast ómeðvitaðar
og niðurbældar. Það þarf þó lítið
til þess að ryðja slíkum hömlum
úr vegi. Kvikmyndir þar sem sam-
an fara ofbeldi og kynlif geta ein-
mitt rutt úr vegi hömlum gegn
árásarhneigð og beint eðlilegum
karlmönnum inn á óeðlilegar
brautir.
— LYNN OWEN
Brooks: ruddi hami brautina fýrir
1500 fórnarlömb?
ekki fyrir „grimmúðlegri og
óvenjulegri" refsingu. Hvernig er
það hægt, spyrja þeir, að sprauta
banvænum efnum í Charlie
Brooks á sama tíma og 397 menn
komast upp með morð í hverri
viku?
Dauði Charlie Brooks vekur upp
aðra grundvallarspurningu, sem
er hve langt læknar eiga að ganga
í að aðstoða við líflát en ekki að
bjarga lífi eins og læknaeiðurinn
segir. Það var raunar sjúkraliði í
fangelsinu, sem sprautaði Brooks,
en fangelsislæknirinn gekk fyrst
úr skugga um, að hann væri hæfur
til að deyja þessum dauðdaga.
„Hann hafði mikið af góðum
æðum — ég athugaði það,“ sagði
læknirinn. (Þær urðu að vera nógu
stórar til að breið nálin kæmist
inn í þær). Efnin, sem sprautað
var í Brooks, voru sótt í lyfja-
birgðir fangelsisins, og sjúkralið-
arnir, sem sáu um aftökuna, unnu
að nokkru undir stjórn læknisins.
Það munaði því ansi litlu á fjar-
veru hans og fullri þátttöku.
- ROBERT CHESSHYRE
Milverk Richters af einvaldinum.
hefði sem hægast getað komið honum í
gálgann.
Klaus Richter, sem var andvígur nas-
ismanum og var rekinn frá sem for-
maður fyrir listamannasambandinu,
gerði sér grein fyrir, að hann var með
sögulegan dýrgrip í höndunum þar sem
myndin var og gætti hennar því vel og
lét engan sjá hana fyrstu árin. Það
sama má raunar segja um myndina af
Göring, sem sýnir hann í mjög óvægnu
ljósi, enda líkaði flugmarskálknum
ekki myndin og sendi hana aftur til
listamannsins.
Myndin af Hitler er mjög ólík öðrum
verkum Richters. Hún er í einhvers
konar afskræmdum fuglahræðustíl,
sem þó er ekkert hlægilegt við. Hitler
er eins og vitfirringur og augum svört
kúlnagöt, sem endurspegla auðn og
tóm. Hann er fölur sem nár að undan-
skilinni Ijósrauðri neðri vörinni, sem
afmyndast hefur í bræðikastinu og
hatrinu á gyðingum.
Eftir dauða Richters árið 1948 var
myndin af Hitler í eigu fjölskyldu hans,
ekkju hans og síðar systra hennar. Nú,
37 árum eftir dauða listamannsins, hef-
ur myndin loks fengið þá viðurkenn-
ingu, sem henni ber og verið sem fyrr
segir hengd upp í Listasafninu í Berlín.
— NIGEL LEWIS
™ BAKKUS
Allt á floti
alls staðar...
Ekkert lát er á þeim usla, sem Bakkus kóngur gerir og nær nú vald hans
um gervalla heimsbyggðina. Alþjóða heilbrigðismálastofnunin sendi
nýlega heilbrigðisráðherrum aðildarríkjanna niðurstöður rannsókna, þar
sem fram koma ýmsar uggvænlegar staðreyndir þar að lútandi. En Bakkus
konungur leikur tveim skjöldum og er því býsna erfíður viðfangs. Að sönnu
veldur hann áhangendum sínum heilsutjóni og öðrum búsifjum, en hann
skapar líka atvinnu og gróða og ríkisstjórnir hafa kærkomnar skatta- og
tollatekjur fyrir hans tilstilli.
í skýrslu þeirri, sem hér um
ræðir, er þess farið á leit við ríkis-
stjórnir „að þær takmarki aðgang
fólks að áfengi til að vinna að
bættu heilsufari og hagsæld".
Á síðustu tveim áratugum jókst
framleiðsla á áfengum bjór um
124%, framleiðsla á léttum vínum
um 20% á sama tímabili, en á ára-
En áfengissýki þjakar einnig þá
sem bezt mega sín í samfélögum
nútímans, svo sem framkvæmda-
stjóra, lækna og aðra þá sem
drekka vegna „streitunnar yfir því
að bera þungar byrðar í síbreyti-
legu umhverfi".
Skýrslan gerir einnig grein fyrir
ört vaxandi ofdrykkju hjá hús-
Raunsæir — en vilja áfengisauglýsingar samt feigar.
bilinu 1960—1972 jókst fram-
leiðsla á sterkum drykkjum um
60%.
Mest hefur aukningin orðið í
þeim ríkjum sem verst eru sett
fjárhagslega. Framleiðsla á öllum
tegundum áfengis hefur aukizt um
hvorki meira né minna en 500% í
Asíu á síðustu 20 árum. Aukning-
in hefur orðið um 400% í Afríku
og um 200% í Rómönsku Ameríku,
þar sem áfengi er framleitt og
drukkið í hinum afskekktustu
mannabyggðum.
Áfengisneyzla setur mark sitt á
fjölskyldulíf og eykur þörf fyrir
heimilisaðstoð og almenna læknis-
þjónustu. Af fjölskylduvandamál-
um má m.a. nefna fátækt og
hjónabandserfiðleika, og ennfrem-
ur veldur áfengisneyzla fjöl-
skyldufeðra því oft, að þeir mis-
þyrma eiginkonum sínum og börn-
um. Áfengisneyzla getur aukið á
öryggisleysi í atvinnumálum og
veikt fjárhagsgrundvöll fjölskyld-
unnar, segir í skýrslunni. „Rúm-
lega 5% vinnandi manna í einu
hinna stóru iðnríkja eru haldin
áfengissýki og veldur það minnk-
andi framleiðni í iðnaði sem svar-
ar 25%.“
mæðrum, sem eru einar heima all-
an liðlangan daginn en hafa greið-
an aðgang að áfengi í matvöru-
verzlunum og víðar.
Tíðni lifrarbólgu er oft höfð sem
mælikvarði á ofneyzlu áfengis.
Þessi sjúkdómur er á meðal fimm
algengustu dánarorsaka hjá karl-
mönnum á aldrinum 25—64 ára í
nálega öllum löndum, þar sem
viðhlítandi upplýsingar liggja
fyrir.
Höfundar skýrslunnar eru
raunsæir og líta ekki framhjá
þeirri staðreynd, að „frá efna-
hagslegu sjónarmiði er áfengi
mjög mikilvægur þáttur" og
„ógerningur er að útrýma áfeng-
isbölinu í eitt skipti fyrir öll“.
Það sé raunhæfara að setja sér
það mark að draga úr vandanum
með ýmsum aðgerðum og í skýrsl-
unni er sérstaklega mælt með að
þjóðir heims dragi úr framleiðslu
á áfengi, hafi eftirlit með inn-
flutningi á því og fækki áfengis-
útsölum. Þá er lagt til að áfengis-
auglýsingar verði með öllu bann-
aðar.
- THOMAS LAND