Morgunblaðið - 11.01.1983, Síða 12

Morgunblaðið - 11.01.1983, Síða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. JANÚAR 1983 Súpa grautinn — eftir Gunnar Pálsson í leiknum „Nauðleitameyjarn- ar“ lýsir gríska harmleikjaskáldið Aískýlos stóru vandræði kóngsins Pelasgosar í Argos. Danaos, er deildi yfirráðum Egyptalands með bróður sínum Egyptosi, hefur flú- ið land ásamt dætrum sínum fimmtíu eftir að jafnmargir synir Egyptosar hafa reynt að þröngva þeim til fylgilags. Eftir að þau leita griðlands á ströndum Arg- verja, á Pelasgos um tvo kosti að velja og eru báðir illir. Taki hann við Danaosi og dætrum hans mun þess skammt að bíða að synir Eg- yptosar geri aðför að Argverjum. Neiti hann þeim griðum mun verndarguð nauðleitamanna, Seif- ur, fyrtast, og mun þá Argverjum sömuleiðis skammt til skjótra ófara. „Djúphyggni er þörf,“ segir kóngur, „svo takast megi að sjá við háska þessum, athuguls auga, sem kannar líkt og kafarinn rýnir hafdjúpið." Að höfðu samráði við þegna sína sker Pelasgos úr um að skotið skuli skjólshúsi yfir dætur Danaosar. Réttlæti sigrast á skammsýnum eiginhagsmunum. Vert er að gaumgæfa dæmið af Pelasgosi að svo mikiu leyti sem það sýnir kjarnann í syórnmála- hugtaki forn-Grikkja. I rauninni vísar gríska hugtakið „polis" hvorki til „ríkis" né „samfélags" eins og orð þau útleggjast nú, heldur öllu frekar sameiginlegs hlutar sem tengir menn innan af- markaðs landsvæðis í krafti áskapaðra vitsmuna þeirra. Af þessu leiðir að frá sjónarhóli Grikkja gat „pólitík" aðeins varð- að skynsamlega skipan og hag- sæld heildarinnar, og pólitískar dyggðir, svo sem hugrekki, mann- vit, hæverska og réttlæti því óaðskiljanlegur hluti stjórnsýslu. í íslenzkum fornsögum hafa höfundar og gætt þess víða að skipa pólitískum dvggðum í önd- vegi. Svo sem Aískýlos lýsir ein- urð og djúpvizku konungs Arg- verja, segir Ari fróði frá því í Is- lendingabók er kristnir menn, fyrir frumkvæði Halls á Síðu, keyptu að Þorgeiri Ljósvetninga- goða, heiðnum manni, að hann skyldi um dæma hvort tekinn skyldi upp helgur siður á Islandi. Þorgeir hvíldi allan þann dag og nóttina á eftir „ok kvað ekki orð“. En um morguninn kvaddi hann þingmenn til Lögbergs og hóf mál sitt með því að segja að honum þótti þá komið hag manna í ónýtt efni, ef menn skyldu eigi hafa allir lög ein í landinu. Mælti Þorgeir svo að menn skyldu kristnir vera og „mun verða satt, er vér slítum í sundur lögin, að vér munum slíta ok friðinn". Hvort sem hugað er að rótum vestrænnar menningar eða þjóð- legum arfi Islendinga kemur sú hugmynd fram, annars vegar að örlögin markist af mannanna verkum og hins vegar að í málum, sem varða farsæld þjóðar, sé þörf dyggðugra formanna, sem horft geta út fyrir sjónhring líðandi stundar. Þar er kennt að í bröttum sjó stjórnmálanna sé þörf stór- lyndra manna við stjórnvölinn, því lítilsigldir menn láti drífa um stafninn. I Pelopseyjar-ófriðnum bendir Þúkidídes á að oft verði að heyja stríð til að varðveita friðinn og undir tekur höfundur Háva- mála er hann segir: „Ósnjallur maður hyggst munu ey lifa ef hann við víg varast; ... “ Þegar litið er til íslands nútím- ans virðist sem fáum hafi verið gefið að skilja fornan arf okkar betur en Jóni Sigurðssyni. í rit- gerð um hið nýja alþingi Islend- inga skrifar Jón: „En allra mest ríður á, að allir þeir geðkostir, sem eru einkennilegir þrekfullri og vel menntaðri þjóð, dafni í landinu, föðurlandsást og ósérplægni og mannlund, atorka og dugnaður til andlegra og líkamlegra fram- kvæmda, þolgæði og stöðuglyndi að framfylgja því, sem rétt er og þjóðinni gagnlegt, og sönn dyggð og trúrækni yfir höfuð að tala ..." Virðist sem það hafi einmitt verið dyggðin til að framfylgja því sem rétt er og þjóðinni gagnlegt, sem var sameiginleg kóngnum í Argos, goðanum að Ljósavatni og ármanni íslenzka lýðveldisins. Sá skilningur skörunganna að saman fari stjórnmál og trúmennska hefur í æ ríkari mæli átt undir högg að sækja. Þó fer fjarri að hér sé slegið á nýja strengi. Á sextándu öld hafði ítal- inn Machíavellí, sem var lyga- mörður afgeipa slyngur, þegar sýnt fram á að rétt væri að gera hið nauðsynlega, frekar en að nauðsynlegt væri að framfylgja réttlætinu. í Prinsinum umskrifar Machíavellí boðorðin tíu og siðleg- ar dyggðir Aristótelesar, en sveip- ar síðan héðni um höfuð lesandan- um með því að rökstyðja að guð- last sé félagsvísindi. Þessu til stuðnings bendir djöflakollur á, að sá er rækt leggur við að blekkja mun ávallt finna þann, er skjótt lætur blekkjast. Ber þannig meiri nauðsyn til að sýnast dyggðugur en vera svo í raun: „Ég þori að fyllyrða," segir Machíavellí, „að búa yfir dyggðum og gegna þeim sífellt, er að bjóða hættunni heim, en að sýnast skarta þeim, það er gagnlegt ... “ Hefði Machíavellí tækifæri til að svipast um á vígvelli íslenzkra stjórnmála nú, mætti ætla að hann myndi sízt kvarta yfir fá- mennri sveit sporgöngumanna. í landinu hefur um skeið haldið um stjórntauminn ríkisstjórn, sem þverbrotið hefur lögmál stjórnar- farslegs siðgæðis. Sú stjórn var í upphafi saman sett í blóra við hefðbundnar reglur íslenzks þing- ræðis, hefur tapað starfhæfum meirihluta og komið hlutum í það horf að útlit í íslenzku þjóðlífi hef: ur aldrei verið ófriðvænlegra. í stað þess að sýna þjóðinni þá virð- ingu að skila illa fengnu umboði sínu býður hún henni að þreyja þorrann og góuna, illu heilli. í ávarpi sínu um áramót lýsti forsætisráðherra ástandi þjóðar- búsins eftir um þriggja ára setu við stjórnvölinn: Minni þjóðar- framleiðsla, minni þjóðartekjur, minna til skipta, lakari lífskjör. Brá forsætisráðherra á það ráð að skella skuldinni á „aðstæður utan- frá“ og „tiltektir náttúruaflanna", en lét sjálfs sín hluta að engu get- ið. Eru nú breyttir tímar frá því Þorgeir Ljósvetningagoði hafði djörfung til að leggja fyrir borð eigin sannfæringu og taka þann kost er friðvænlegast horfði fyrir alla þjóðina. Hlýtur það að teljast athyglisverð niðurstaða manns, sem helgað hefur fimmtíu ár ævi sinnar stjórnmálum að þessi þátt- ur mannlífsins sé vart á manna meðfæri, heldur mótist hann af „leyndardómum náttúrunnar". Kveður hér við annan tón en í áð- urnefndu ritverki Jóns Sigurðs- Norður-Þing- eyjarsýsla: Fyrstu refa- búin tekin í notkun Kópaskeri, 6. janúar. ÞANN 22. desember voru fyrstu refabúin í Norður-Þingeyjarsýslu tekin í notkun. Þau eru að Hjarðar- ási við Kópasker og V estara-Landi í Öxarfírði. Til búsins að Vestara-Landi komu 31 læða og 9 karldýr, frá búunum Grávöru og Hvammi við Eyjafjörð. Eigandi búsins að Vestara-Landi er Lárus Hinriks- son. Þá komu 20 læður og 7 karldýr að Hjarðarássbúinu, og komu þau dýr frá Grávöru. Eigendur búsins að Hjarðarási eru Sigurður Árna- son bóndi þar og Kristján Ás- grímsson á Kópaskeri, meðfylgj- andi myndir eru teknar að Hjarð- arási. Þá er þess að geta að uppúr miðjum janúar mun Sigurður Magnússon í Lyngási í Keldu- hverfi fá 63 læður, sem hann hefur fengið leyfi fyrir. Kaupfélag Norður-Þing. á Kópaskeri mun sjá þessum búum fyrir fóðri, en nýlega var sett upp í siáturhúsi félagsins á Kópaskeri vél sem hakkar fóðrið. Fréttaritari Eigendurnir við refabúið að Hjarðarási. Ljósm. Trygevi Aðaisieinsson. Hér má sjá einn refanna að Hjarðarási í höndum eigandans. Mynd nútímans Nýtt rit um verk Gunnars Gunnarssonar Morgunblaðinu hefur borist nýtt rit um verk Gunnars Gunnarsson- ar, Mynd nútímamanns, sem, er í ritröðinni Studia islandica, no. 41. Ritið er eftir Matthias Viðar Sæ- mundsson og undirtitill þess er: Um tilvistarleg viðhorf í sögum Gunnars Gunnarssonar. Mynd nútimamanns er 189 blaðsiður að stærð og er aftast vísað til heim- ilda, en jafnframt úrdráttur á ensku. Höfundur ritsins, Matthías Viðar Sæmundsson, segir m.a. í formála, að í ritsmíð þessari sé einkum fjallað um þrjú skáld- verk eftir Gunnar Gunnarsson frá tímaskeiðinu 1915—1920, það er Ströndina, (Livets strand, 1915), Varg í Véum (Varg i Ve- um, 1916) og Sælir eru einfaldir (Salige er de enfoldige, 1920) Þessi verk, segir höfundur, mynda saman sérstakan áfanga á höfundarferli Gunnars Gunn- arssonar og segist hann kjósa að kalla þau „kreppusögur". Höf- undur segir ennfremur: „Þessi ritgerð um skáldsögur Gunnars Gunnarssonar er fyrst og fremst hugmyndagreining. Reynt verður að skýra og rekja uppruna þeirra hugmynda um líf og tilveru, sem fram koma í sögunum. Að auki verður gerð grein fyrir venslum lífskoðunar og persónusköpunar, þeirri mynd af manninum, sem lesa má úr verkum Gunnars. Við greininguna verða verk erlendra sagnameistara, einkum Dostó- éfskís og Hardys, höfð til hlið- sjónar." Ritið er gefið út af forlagi Menningarsjóðs, en það er Rann- sóknarstofnunin í bókmennta- fræðum við Háskóla íslands, sem annast útgáfuna. Sveinn Skorri Höskuldsson, prófessor, er ritstjóri. Ritið er gefið út með styrk úr Sáttmálasjóði.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.