Morgunblaðið - 16.01.1983, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 1983
PlKfgUi
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 150 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 12 kr. eintakið.
Eitt helsta keppikefli frið-
arhreyfinganna í Vestur-
Evrópu hefur Verið að Atl-
antshafsbandalagið hætti við
þau áform að setja niður með-
allangdrægar kjarnorkueld-
flaugar frá Bandaríkjunum í
Evrópu sem mótvægi gegn
SS-20 eldflaugum Sovétríkj-
anna og til að framfylgja
þeirri stefnu bandalagsins að
við hvers konar áras skuli
bregðast með stigmögnuðum
aðgerðum þannig að árásarað-
ilanum sé ljóst að hann stefnir
út í gjöreyðingarstríð leggi
hann til atlögu. Þegar Atl-
antshafsbandalagsríkin tóku
ákvörðun um þessa endurnýj-
Un á kjarnorkuvopnununum í
Vestur-Evrópu var jafnframt
ákveðið að teknar skyldu upp
viðræður við Sovétmenn um að
þeir tækju niður þær kjarn-
orkueldflaugar sem einungis
er beint gegn Evrópuríkjum. í
þessari tvíþættu ákvörðun
bandalagsins er byggt á þeirri
meginstefnu sem fylgt hefur
verið síðan 1967, að það fari
saman að vera búinn undir hið
versta og semja um afvopnun
án þess að minnka eigið ör-
yggi, andstæðingurinn ljái
ekki máls á því að draga sam-
an seglin nema honum sé mætt
af festu og svarað í sömu mynt
ef því er að skipta. Nú berast
um það fregnir frá Sovétríkj-
unum, að ráðamenn þar séu til
þess búnir að fækka SS-20
eldflaugunum og vilja þeir að
sú fækkun sé svo mikils metin
af Atlantshafsbandalaginu, að
hætt verði við endurnýjun á
kjarnorkuherafla þess í Evr-
ópu. Á þessa hugmynd hefur
ekki verið fallist af vestrænum
þjóðaleiðtogum og halda þeir
enn við svonefnda „núll-leið"
sem fylgt hefur verið síðan
viðræðurnar um niðurskurð
meðallangdrægra kjarnorku-
eldflauga hófust í Genf undir
árslok 1981. Með þessari leið er
stefnt að því markmiði að allar
meðallangdrægar eldflaugar
Sovétmanna sem beint er gegn
Evrópu verði fjarlægðar, að
öðrum kosti komi hinar nýju
bandarísku eldflaugar til Evr-
ópu í lok þessa árs og byrjun
þess næsta.
Ef farið hefði verið að tillög-
um friðarhreyfinganna væru
Atlantshafsbandalagsríkin nú
þegar fallin frá áformum sín-
um um að endurnýja kjarn-
orkueldflaugar sínar. Þá hefði
ekkert knúð Sovétmenn til
þess að setjast að samninga-
borðinu í Genf og með öllu er
óraunhæft að búast við því, að
þeir hefðu viðrað hugmyndir
um að fækka SS-20 eldflaug-
unum. Reynslan sýnir því mið-
ur, að ekki er unnt að byggja á
þeirri óskhyggju sem felst í
röksemd friðarhreyfinganna,
að sýni Vesturlönd fordæmi
með því að halda að sér hönd-
um muni Sovétmenn draga
saman seglin. Sovétríkin eru
tækifærissinnað hernaðar-
veldi, stjórnendur þeirra þurfa
ekki að taka tillit til almenn-
ingsálits heima fyrir og ráð-
stafa fjármunum til vígbúnað-
ar í samræmi við þá kenningu
sem Leonid Brezhnev hélt á
loft skömmu áður en hann féll
frá, að sovéski herinn væri
ástmögur þjóðarinnar og ætti
að fá allar óskir sínar uppfyllt-
ar. Hvað svo sem líður ítökum
Sovétmanna í friðarhreyfing-
unum á Vesturlöndum er ljóst,
að krafa þessara hreyfinga um
einhliða afvopnun eða aðgerð-
arleysi vestrænna ríkja þjónar
aðeins hagsmunum Sovét-
manna. Sömu sögu er að segja
um þá stefnu sem Alþýðu-
bandalagið hampar, nú orðið
að vísu aðeins á flokkslegum
tyllidögum, að ísland eigi að
segja sig úr Atlantshafsbanda-
laginu og rjúfa varnarsam-
starfið við Bandaríkin.
Þetta eru hinar köldu stað-
reyndir sem menn standa
frammi fyrir, þegar rætt er um
stríð og frið nú á tímum og
ríkisstjórnir allra Atlants-
hafsbandalagsríkjanna viður-
kenna þær í reynd. En þessar
ríkisstjórnir starfa við allt
aðrar aðstæður en einræðis-
herrarnir í Kreml, þær þurfa
að sannfæra kjósendur um
réttmæti stefnu sinnar og afla
henni fylgis og í þeirri baráttu
eru ekki allir jafn vandir að
meðölum eins og dæmin sanna.
Að sjálfsögðu er það æðsta von
íbúa lýðræðislandanna að þeir
þurfi ekki að verja ómældum
hluta tekna sinna til að standa
undir herkostnaði og fram-
leiðslu á nýjum vígvélum. Og
engan þarf að undra þótt
mörgum þyki þegar nóg að
gert á því sviði. Með moldviðri
áróðurs er svo reynt að villa
mönnum sýn. Röksemdafærsl-
an er til dæmis á þessa leið: í
Bandaríkjunum situr ríkis-
stjórn sem er altekin hræðslu
við Sovétríkin og vill vígbúast
af öllum mætti og fórna öllu
fyrir ný vopn. Þessi ríkisstjórn
vill þó ekki aðeins sýna Sovét-
mönnum í tvo heimana heldur
einnig bandamönnum sínum
innan Atlantshafsbandalags-
ins. Vestur-Evrópuþjóðirnar
verða að hafa vit fyrir henni
og þess vegna verða þær að
leggja sig fram um að sýna
Sovétmönnum vinarhót. Til að
sanna þetta mál er síðan gripið
til þess ráðs að gera sem
mest úr öllum málum sem
stuðlað geta að ágreiningi á
milli Bandaríkjanna og Vest-
ur-Evrópu en gera sem minnst
úr því sem er ámælisvert fyrir
Sovétríkin eins og ofbeldinu í
Póllandi og innrásinni í Afg-
anistan. Við íslendingar þurf-
um ekki að leita út fyrir land-
steinana til að kynnast þessum
áróðri hann veður hér uppi hjá
samanburðarfræðingum fjöl-
miðlanna.
Þessi röksemdafærsla tekur
á sig sveiflur og allt er týnt til
henni til framdráttar í áróð-
urstríðinu. Almenningur má
hafa sig allan við vilji hann
skilja kjarnann frá hisminu.
Miðað við stóru orðin sem höfð
voru uppi um ágreininginn út
af gasleiðslunni miklu frá
Sovétríkjunum á síðasta ári
hefði átt að vera búið að
splundra Atlantshafsbanda-
laginu nú þegar. Og nú sýnast
sumir álíta að afsögn Eugene
Rostows, yfirmanns afvopnun-
arstofnunar Bandaríkjanna,
muni eyðileggja Atlantshafs-
bandalagið. Þetta er fráleit
einföldun. Hitt skiptir mestu
nú um stundir að Atlantshafs-
bandalagsríkin sannreyni,
hvort um viðhorfsbreytingu sé
að ræða hjá Sovétmönnum eða
hvort hinir nýju herrar í
Kreml séu aðeins teknir til við
að leika sömu áróðursplötur og
forverar þeirra.
Afvopnun og áróður
í Reykj avíkurbréf
*►♦»♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 15. janúar ♦♦♦♦♦♦♦♦<■
Landgrunns
lögin 1948
vegvisirinn
Fyrr á tíð vóru fiskveiðihags-
munir íslands vel tryggðir. Á 17.,
18. og fyrri hluta 19. aldar vóru
fiskveiðimörkin talin fjórar vikur
sjávar. Ein vika sjávar jafngilti
fyrst 8 sjómílum, síðan 6 og loks 4.
Fiskveiðimörkin vóru því fyrst 32
sjómílur, síðan 24 og loks á 19. öld
16 mílur. Á síðari helmingi 19.
aldar virðist ekki hafa verið fram-
fylgt nema 4 mílna fiskveiðimörk-
um. Frá upphafi vóru útlending-
um bannaðar veiðar í fjörðum og
flóum.
í Norðursjávarsamningi 1882,
sem Danmörk gerðist aðili að, var
kveðið á um 3ja mílna landhelgi,
en hann er ekki talinn hafa náð til
íslands. Árið 1901 var síðan gerð-
ur samningur milli Bretlands og
Danmerkur um tilhögun fiskveiða
á hafsvæði umhverfis Færeyjar og
ísland, sem ákveður 3ja mílna
landhelgi.
1937 er haldinn í Lundúnum
fundur um möskva fiskneta og
lágmarkslengd ýmissa fiskteg-
unda, sem leiddi til milliríkja-
samnings um þessi efni.
í október 1943 taka íslendingar
þátt i ráðstefnu, einnig í Lundún-
um, um nýjar og víðtækar reglur
um eftirlit með fiskveiðum á
N-Atlantshafi og N-íshafi — og
einnig um verndun á ungfiski.
Þeir sitja og samskonar ráðstefnu
1946. Þar var gengið frá samn-
ingsdrögum um þetta efni.
íslendingar stíga e.t.v. stærsta
gæfuspor sitt á þessum vettvangi
með setningu landgrunnslaganna
nr. 44/1948, en með þeim „var
lagður hornsteinn að framtíðar-
stefnu íslendinga hvað snerti fisk-
vernd og hagnýtingu fiskimiðanna
við landið. Hafa útfærslur fisk-
veiðilandhelginnar í 4 mílur 1952,
12 mílur 1958, 50 mílur 1972 og 200
mílur 1975 jafnan verið fram-
kvæmdar á grundvelli laganna. Þá
hafa aðrar þær stjórnunaraðgerð-
ir, sem framkvæmdar hafa verið í
því skyni að vernda fiskstofna og
fiskimið, oftast verið byggðar á
landgrunnslögunum. Sýnir þetta
bezt hve lögin hafa verið sett af
mikilli framsýni," sagði Matthías
Bjarnason, sem var sjávarútvegs-
ráðherra er við færðum fiskveiði-
landhelgina út í 200 mílur.
Það var Ólafur Thors, formaður
Sjálfstæðisflokksins, sem hafði
forystu um að landgrunnsmálin
vóru tekin upp, og réði hann Hans
G. Andersen, síðar sendiherra,
sem sérfræðilegan ráðunaut. Að
ósk Ólafs samdi Hans landgrunns-
frumvarpið um vísindalega vernd-
un fiskimiðanna umhverfis ísland.
Hann hefur síðan verið aðal tals-
maður íslendinga á alþjóðavett-
vangi í hafréttarmálum.
Fyrsta skref-
id 4 mílur
Árið 1949 er haldinn í Wash-
ington ráðstefna um gerð samn-
ings um fiskveiðar í Norðvestur-
Atlantshafi. í lok hennar var
gengið frá hliðstæðum samningi
og í Lundúnum 1946. íslendingar
fengu tekið inn i samninginn
ákvæði um að hann skyldi ekki
skerða kröfur samningsríkja að
því er varðar mörk landhelgi eða
fiskveiðilögsögu strandríkja. Hér
var í fyrsta sinni gerður grein-
armunur i millirikjasamningi á
eiginlegri landhelgi og fiskveiði-
lögsögu. Var það mikill styrkur
málstað íslendinga. ísland full-
gilti þennan samning 1950.
Árið 1949 er fiskveiðisamningn-
um við Breta frá 1901 sagt upp og
féll hann úr gildi 3. októþer 1951.
Fyrsta framkvæmdin á grund-
velli landgrunnslaganna var
reglugerð um verndun fiskimiða
fyrir Norðurlandi í júní 1950.
Samkvæmt henni var dregin
grunnlína um yztu sker og fyrir
mynni flóa og fjarða, en marklín-
an sjálf sett fjórum mílum utar. Á
svæðinu vóru allar veiðar með
botnvörpu og dragnót bannaðar,
jafnt íslendingum sem útlending-
um. íslendingum var þó heimil
síldveiði á svæðinu að tilteknum
skilyrðum fullnægðum.
Haagdómstóllinn kvað í des-
ember 1951 upp dóm í deilumáli
Norðmanna og Breta um grunn-
línur fyrir ströndum Noregs. Árið
eftir gefa íslendingar út reglu-
gerð, sem kom í stað reglugerðar-
innar frá 1950, og að hluta til er
reist á þessum dómi. Efni hennar
var það að dregin var grunnlína
umhverfis landið frá yztu nesjum,
eyjum og skerjum og þvert yfir
mynni flóa og fjarða, en sjðan
sjálf markalínan fjórum mílum
utar. Á svæðinu vóru bannaðar
allar botnvörpu- og dragnótaveið-
ar og útlendum einnig hverskonar
aðrar veiðar. Viðkomandi ráðu-
neyti gat takmarkað fjölda veiði-
skipa og hámarksafla hvers skips,
ef það taldi ofveiði boðið heim.
Sækja varð áfram um leyfi til
sumarsíldveiða fyrir Norðurlandi.
Reglugerð þessari var mótmælt af
ýmsum þjóðum en ekki hafðar
uppi mótaðgerðir. Hinsvegar
ákváðu brezkir togaraeigendur og
fiskkaupmenn að setja bann á
löndun íslenzks fisks í Bretlandi,
en á þessum tíma seldist um fjórð-
ungur botnfiskafla íslendinga þar
í landi. Þessi aðgerð kom okkur
afar illa meðan á henni stóð.
12 mílur
— 50 mílur
Fyrsta hafréttarráðstefna Sam-
einuðu þjóðanna var haldin í Genf
1958 og þar gengið frá fjórum
samningum: Um landhelgi og að-
liggjandi svæði; samningi um út-
hafið; samningi um fiskveiðar og
verndun lífrænna auðæfa hafsins;
og samningi um landgrunnið.
Samningarnir vóru undirritaðir af
íslands hálfu en ekki fullgiltir.
Þeri náðu ekki til þess, hver víð-
átta landhelginnar skyldi vera.
í framhaldi af þessari ráð-
stefnu, í júní 1958, er gefin út
reglugerð um 12 sjómílna
fiskveiðilögsögu við ísland. Ýmsar
ríkisstjórnir mótmæltu henni en
létu mótmælin nægja, nema sú
brezka, er neitaði að virða út-
færsluna í verki sem í orði.
önnur hafréttarráðstefnan var
síðan haldin í Genf 1960 og þingað
um breidd landhelgi og víðáttu
fiskveiðilögsögu. Engin tillaga var
þó samþykkt. Bretar viðurkenndu
síðan 1961 12 mílna landhelgi en
fengu skammtímaheimildir (3 ár)
til veiða á takmörkuðum svæðum
innan landhelginnar. Svipuð sátt
var gerð við V-Þjóðverja.
Árið 1964 halda Évrópuþjóðir
ráðstefnu í Lundúnum um fisk-
veiðimál og leiddi hún til fisk-
veiðisamnings í marz það ár. ís-
lendingar undirrituðu ekki samn-
inginn, sem ekki samrýmdist
þeirra sjónarmiðum. Þeir sóttu
engu að síður ráðstefnur í Lund-
únum 1965 og 1966 um alþjóðlegar
siglingareglur og fiskveiðar á
N-Atlantshafi. Þeir fengu því
framgengt að reglur samningsins,
þ.e. framkvæmd þeirra, skyldi í
höndum hverrar þjóðar innan
landhelgi hennar.
í júlí 1972 er gefin út reglugerð
um 50 mílna fiskveiðilandhelgi ís-
lands. Hvorki Bretar né Þjóðverj-
ar virtu útfærsluna fyrst í stað, en
samkomulag tókst 1973, um tak-
markaðar, tímasettar veiðiheim-
ildir, er féllu niður 1975.
Mikilvægasti
áfanginn
Síðasta, stærsta og mikilvæg-
asta útfærslan var síðan fram-
kvæmd 1975, er reglugerð var gef-
in út um 200 mílna fiskveiðiland-
helgi. Samkomulag náðist fljót-
lega við V-Þjóðverja, en deilur við
Breta hörðnuðu og stjórnmála-
sambandi milli ríkjanna var slitið
um tíma. íslenzk stjórnvöld kærðu
yfirgang Breta bæði til fastaráðs
Atlantshafsbandalagsins og ör-
yggisráðs Sameinuðu þjóðanna.
Bretar urðu fyrir miklum þrýst-
ingi, ekki sízt frá þjóðum Atl-
antshafbandalagsins, í þá veru að
virða gjörðir íslendinga, og sættir
tókust loks með svokölluðu Osló-
arsamkomulagi, að loknum
utanríkisráðherrafundi Atlants-
hafsbandalagsins, er tryggði í
einu og öllu viðkomandi íslenzka
hagsmuni. Samkomulaginu fylgdi
skýlaus viðurkenning Breta á 200
mílna fiskveiðilögsögu íslands.
Matthías Bjarnason, sem var
sjávarútvegsráðherra í ríkisstjórn
Geirs Hallgrímssonar er útfærsl-