Morgunblaðið - 16.01.1983, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 1983
TEXTI: GUÐMUNDUR
GUÐJÓNSSON
Þeir sem erindi eiga að físki-
sælum stöduvötnum landsins
komast vart hjá því að gefa
fugli gætur er himbrimi nefn-
ist. Hann gistir frekar vötn
til fjalla, en þó er hann ekki
ótíður við vötn á láglendi.
Það virðist hins vegar vera
skilyrði að gnægð sé silungs í
viökomandi vatni. Brjálæðis-
legur hiátur himbrimans og
tregaþrungin gaul hans eru
einhver þau áhrifamestu sem
rjúfa öræfakyrrðina á heiðum
frammi. Fyrrum töldu menn
illa anda vera á ferðinni,
einnig að gólin væru útburð-
arvæl. Himbriminn er eitt af
einkennum íslenskra öræfa,
kyrrðin er þar ekki rofín af
mörgum hljóðum, en án ein-
manalegs góls himbrimans
væru íslensk öræfí ekki söm.
Himbrimi i hreiðri viö (slenakt tjallavatn.
Forvitnilegur flugdreki
fjallavatnanna
Himbriminn er mjög auð-
jiekktur. Hann á einn náskyldan
frænda hér á landi, lóminn, en
himbriminn er mun stærri fugl
og að flestra mati fallegri. Hann
er einn af stærstu fuglum lands-
ins, yfirleitt 75—83 sentimetrar
á lengd og 3—4 kílógrömm á
þyngd. Hann er því á stærð við
gæs. í sumarfiðri sínu, eins og
flestir sjá hann, er hann geysi-
lega skrautlegur, þó ekki marg-
litur. Hann er svart/hvít-tíglótt-
ur að ofan, gljásvartur á höfði og
hálsi og með svart- og hvítrák-
óttan hálskraga. nefið er fyrir-
ferðarmikið, stórt; þykkt, hníf-
laga og hnífbeitt. A veturna sker
fuglinn sig ekki eins úr, hann er
þá á söltu vatni, dökkgrábrúnn
að ofan, en hvítur að neðan, á
framhálsi og vöngum.
Greint er í stuttu máli frá
varpháttum himbrimans í hinu
nýja riti Landverndar, sem fjall-
ar um íslenska varpfugla. Þar
segir: „Himbrimar koma á
stöðuvötnin jafnóðum og ísa
leysir í maí. Varptíminn hefst í
maílok og ungar sennilega víðast
hvar orðnir fleygir upp úr miðj-
um ágúst. Fer þá að losna um
himbrimann af varpstöðvunum,
en á stórum vötnum sjást þó
himbrimar fram eftir nóvem-
ber.“ Við þetta má bæta, að síð-
suniars eru brögð að því að
himbrimar safnist í smáhópa á
fiskisælum vötnum, til dæmis
hefur greinarhöfundur séð allt
að níu stykki saman í hóp á
Torfavatni á Snæfellsnesi um
miðjan ágúst. Himbriminn verp-
ir yfirleitt tveimur eggjum, þau
eru stór og hreiðrið alveg á blá-
vatnsbakkanum. Hreiðurgerðin
þykir ekki fjölbreytileg, helst að
fuglinn troði nokkrum gegn-
blautum vatnagróðursflyksum
undir eggin. Hreiðurstaður
himbrimans er valinn af illri
nauðsyn, fætur hans eru aftast á
skrokknum þannig að hann er að
heita má ófær til gangs. Þess í
stað rennir hann sér af hreiðrinu
beint út í vatnið. Þetta sést best
á fuglinum er hann flýgur, þá
skaga fæturnir aftur frá honum
og er það raunar eitt af grein-
ingareinkennum hans og það,
ásamt því hversu lágt hann ber
háls og höfuð á flugi, er það sem
greinir hann frá skörfum, fljúg-
andi á löngu færi. Himbriminn
er álíka fimur að lenda á vatni
og hann er að ganga. Kemur eins
og sprengja á fullri ferð með
bringuna á undan og skellur í
vatnið með gríðarlegum gusu-
gangi. En klaufalegur er him-
briminn ekki á sundi, þar er
hann á „heimavelli" ef svo mætti
að orði komast. Ungarnir fara
fljótlega að taka sundtökin er
rakinn er af þeim, en oft má sjá
foreldrahlutverkið blómstra hjá
þessum stóru og glæsilegu fugl-
um, er þeir synda tígulega áfram
með litlu hnoðrana sína á bak-
inu. í riti Landverndar er drepið
á stærð himbrimastofnsins á ís-
landi. Þar segir: „Aldrei hefur
farið fram nákvæm talning á
himbrimum eða lómum hér á
landi. Út frá þeim upplýsingum
sem fyrir liggja um útbreiðslu og
fjölda má þó álykta stofnana
gróflega. Slík áætlun bendir til
þess að varpstofn himbrima sé í
mesta lagi 300 pör.“ Það er í
raun ekki gífurlega stór stofn og
fyrir hefur komið að olíumengun
út af ströndum Vestur-Evrópu
hefur grandað himbrimum sem
vafalítið hafa verið af íslenskum
uppruna, enda er tegund þessi
hvergi varpfugl í Evrópu nema á
Islandi. Himbriminn er banda-
rísk tegund og verpir bæði þar, í
Kanada og á Grænlandi auk ís-
lands.
Himbriminn er fiskæta og lif-
ir hann mest á silungi. Yfirleitt
er það smásilungur sem hann
nærist á, en hann getur þó torg-
að stórum bita þegar hann á
annað borð kemst í feitt. Til
dæmis greinir Birgir heitinn
Kjaran frá átökum himbrima og
gríðarstórs urriða í Veiðivötn-
um, en félagi Birgis var vitni að
hamaganginum. Sá hann hvar