Morgunblaðið - 16.01.1983, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 1983
43
himbrimi einn mikill hafði að
hálfu leyti gleypt mjög stóran
silung og stóð aftari hluti urrið-
ans út úr goggi veiðifuglsins.
Ekki var urriðinn dauður og
braust um gífurlega, en him-
briminn sleppti ekki, reyndar
vafamál hvort hann hefði getað
það. Fór orrahríðin fram ýmist
ofan vatnsborðs eða neðan þess
og endaði með sigri himbrimans.
Veiðimenn geta sagt ýmsar
sögur af áræði og græðgi him-
brimans í fæðuöfluninni. Ein
slík saga er sögð í nýlegu tíma-
riti sem fjallar um íþróttir. Þar
er stutt rabb við Analíus Haag-
vag, hinn kunna stangarveiði-
mann og fluguhnýtara. Hann
segir þar veiðisögu og er vett-
vangurinn Elliðavatn hjá svo-
kölluðu Þingnesi. Hann segir
orðrétt: „Ekki hafði ég kastað
lengi þegar ég sá himbrimahjón
synda við hólmann sem ég var
staddur hjá. Gaf ég þeim engan
sérstakan gaum. En þar kom að
bleikja tók fluguna mína. Ég var
á góðri leið með að landa henni,
þegar rifið var í hjá mér með
slíku offorsi að ég hafði næstum
fyrstu ekki, hvað valda mundi,
en kenndi um töfrum Húsafells-
manna, en hann var þarna í
landhelgi þeirra. Brátt sá hann
þó, að sá, er bar línuna upp til
skýjanna, var himbrimi einn
mikill. Og furðanlega stór sýnd-
ist hann í þokunni. Alllengi
glímdi veiðimaður við flugdreka
þennan, og það þóttist hann vita,
að önglar sínir væru fastir í
skolti hans. Svo fór að lokum, að
himbriminn losnaði af, en veiði-
maður hélt veiðarfærum sínum."
Aræði og kraftur himbrimans
kemur ekki einungis fram í
fæðuöfluninni, hann þykir einn-
ig afar árásargjarn er hann ver
egg sín og unga. Til eru sögur um
grimmd himbrimans og hefur
Sigurjón Samúelsson á Hrafna-
björgum í Ögurhreppi, N-ísa-
fjarðarsýslu, sagt greinarhöf-
undi eina slíka. Hrafnabjörg
standa við bakka Laugarbóls-
vatns, en úr því rennur Laugar-
dalsá, kunn og skemmtileg lax-
veiðiá. Laugarbólsvatnið er fullt
af urriða og himbrimar hafa
lengi synt tígulega um vatnið.
Eitthvað var þó orðið langt síðan
misst stöngina í vatnið. Skipti
það engum togum að augnabliki
síðar kemur himbrimi upp úr
vatninu með bleikjuna mína í
kjaftinum og hreinlega reif hana
af önglinum og flaug með hana í
burtu. Það eina sem eftir var á
önglinum var kjaftbeinið úr
bleikjunni. Þannig fór um þann
feng.“
Fyrir kemur að himbriminn
ætlar sér um of. Frá einu slíku
tilviki greinir Björn J. Blöndal í
bók sinni „Vatnaniður". Fer
frásögnin hér á eftir: „Það er
vornótt á Arnarvatnsheiði. Ein-
mana göngumaður er þar á ferð.
Hann kemur að Sesselíuvík og
tjaldar þar rétt hjá báti Húsa-
fellsmanna. Svo tekur hann bát-
inn og rær út á Arnarvatn. Nótt-
in er hljóð og lág þokuský yfir
vatninu. Ferðamaðurinn rær all-
langt frá landi, setur saman
veiðistöng, og að agni hefur
hann lítinn málmfisk, silfurlit-
an. Þegar hann telur sig hafa
gefið út nægilega af línunni,
leggur hann flatan stein yfir
hana á botninum á bátnum svo
að ekki flækist á hjólinu, er fisk-
ur kippir í. Bátverji hefur líklega
hálfdottað við róðurinn. Hann
var þreyttur maður. En hann
hrekkur við, er hann lítur á hjól-
ið og sér, að nær öll línan er
runnin út af því. Grípur hann þá
stöngina, en verður þess brátt
var, er honum þykir með ólíkind-
um, að línan leitar frá vatninu
upp til skýjanna. Sá hann í
að þeir höfðu verpt þar, en fyrir
fáum árum gerðist það svo að
himbrimahjón verptu á vatns-
bakkanum og fylgdist heimilis-
fólkið á Hrafnabjörgum vel með
gangi mála. Varpið gekk sinn
gang, fuglarnir skiptust á um
áleguna og dag einn góluðu þeir
mikið, tveir litlir ungar voru
komnir á flot. Ungarnir voru enn
mjög smáir, er álftir tvær komu
skyndilega fljúgandi og settust
grunlausar skammt frá varpstað
himbrimans. Var nú fylgst með
frá Hrafnabjörgum hver við-
brögð himbrimanna yrðu. Eftir
dálitla stund hurfu þeir sjónum,
en síðan hnykktist ein álftin
heiftarlega við, og svo aftur og
aftur. Fataðist henni greinilega,
en hin álftin flaug skelkuð á
brott. Hin svam illa til reika um,
en svo fór að hún var ekki lengur
í tölu lifenda. Himbrimarnir
sneru sér að ungum sínu, en
fáum dögum síðar rak álftar-
hræið á land. Var það athugað
og komu í ljós djúp stungusár á
kvið fuglsins, eins og hnífsár, en
nef himbrimans er sannkallaður
hnífur. Þótti nú ljóst hvað
himbrimarnir höfðu gert. í bók
Landverndar um íslenska fugla
er þess getið að himbrimar leiki
þann leik að kafa undir fugla og
vinna þeim mein með hættu-
legum nefjum sínum. Fleiri sög-
ur af þessu tagi eru því örugg-
lega til.
Ein er í bók Björns Blöndal,
„Sagnir og sögur". Er sagan ein
af sögnum Jakobs Þorsteinsson-
ar frá Húsafelli. Frásögnin hefst
þar sem Jakob er að leita að
sauðum fram á heiðinni fyrir
ofan Örnólfsdal í Borgarfirði.
Hann getur þess að þar sé vatn
sem Hrólfsvatn heitir og að
hann hafi vitað þar um him-
brimahreiður. Við grípum inn í
frásögnina er leikurinn tekur að
æsast. „Þegar ég nálgaðist tang-
ann sá ég eitthvað dökkt á sundi
í átt að hólmanum. í fyrstu hélt
ég að þetta væri önd. En sá fljótt
að þetta var mórauð tófa. Hún
skreið á land og læddist í átt að
hreiðrinu. Himbrimahjónin voru
rétt við hólmann. Þegar þau sáu
tófuna ráku þau upp fárleg ösk-
ur. Og þegar refurinn ætlaði að
taka eggin, hjuggu báðir fugl-
arnir hann með sínum hvössu
nefjum. Ég hljóp fram á tang-
ann og hrópaði. Þegar tófan varð
mín vör stökk hún í vatnið og
synti í att að norðurlandinu.
Himbrimarnir eltu hana og
hjuggu í skrokkinn. En fljótlega
köfuðu þeir undir hana og héldu
árásinni áfram. Ég sá tófuna
lyftast upp úr vatninu. Sýnilegt
var að henni dapraðist mjög
sundið er hún nálgaðist norður-
landið. En á land komst hún og
gat skriðið spöl frá bakkanum.
Þar lagðist hún niður, og lét höf-
uð snúa að vatninu. En af him-
brimahjónunum er það að segja
að þegar tófan var komin á land,
hófu þeir sig til flugs og settust
rétt við hólmann."
Himbriminn á sinn sess í ís-
lenskri þjóðtrú eins og vænta
mátti. Einkum hafa menn haft
stundum illan bifur á hrollvekj-
andi gólum hans og er einkum
tilkomumikið að hlýða á násöng-
inn frammi á reginöræfum í
svartaþoku. í eina tíð trúðu
menn því að gól hans væri út-
burðarvæl. En menn töldu sig
einnig geta spáð í veðurhorfur
eftir því hvernig þessi tilkomu-
mikli flugdreki hagaði sér.
Þannig var sagt að himbriminn
„taki í löppina" ef hann gólaði
mikið á sundi. Það þýddi að von
var á votviðri. Hins vegar var
sagt að himbriminn vissi „af
vind í stél sér“ ef hann gaulaði
mikið á flugi. Það þýddi að von
var á vaxandi vindi. Hvaða dóm
sem menn kunna að leggja á
slíka hluti væri ekki ráðlegt að
ýta til hliðar með þjósti. Skal
lítil saga sögð hér því til árétt-
ingar. Laxveiðimaður er staddur
við góðan veiðihyl við eina af
minni ám Borgarfjarðar. Þetta
er ofar byggð og laxinn tregur.
Hann er hins vegar sístökkvandi
og margir stökkva með óvenju-
legum tilþrifum. Allt í einu
heyrir veiðimaðurinn mikið gól
hátt í loftinu og er hann hugar
að því sér hann himbrima fljúga
fram og til baka með miklum
óhljóðum. Eftir nokkra stund
hverfur himbriminn sýnum, en
hrafn kemur fljúgandi. Til hans
heyrast sérkennileg smellandi
tómahljóð og hann lætur sig
detta 10—20 metra reglubundið.
Þetta finnst veiðimanni ein-
kennileg hegðun dýranna og er
hann íhugar nánar hvað valda
muni, tekur hann eftir því að úti
ríkir óvenjuleg kyrrð. Hárið
bærist ekki á kolli hans og nátt-
úran er einkennilega hljóð. Síðar
um daginn hvessti mjög og hið
versta veður með rigningu og
roki var komið áður en kvöldaði.
Skyldi ekki mega tengja veðra-
breytinguna við sérkennilega
hegðun dýranna, himbrimans,
hrafnsins og laxanna. Vissu þau
hvað í vændum var?
Hvað sem því líður, hversu
frekur og áræðinn himbriminn
kann að vera og hvort eitthvað
misjafnt sé um hann að segja,
sem ólílegt er, þá er hann ómiss-
andi þáttur í náttúru landsins,
einkennisfugl heiðardala og
fjallavatna, afar fallegur með
töfrandi en dálítið óhugnanlega
rödd. Forvitnilegur flugdreki
sem unnendur náttúru landsins
hlakka jafnan til að hitta á nýj-
an leik er dag tekur að lengja og
vorar í lofti.
BÓKASÖFN — KENNARAR — SAFNARAR
BÓKAMENN — FRÆÐIMENN — GRÚSKARAR
Tilboð til 20. jan. 83
VERALDARSAGA POLITIKEN —
VERDENSHISTORIE
ÓmitMitdi fróðtoik*- eg uppsláttarvark (21 bindi). Vagna umkomu-
laga við Politikan torlagið gatum vi« boðið þatta glaaailaga vark á
aáratðku tilboðaverði til 20. jan. **3.
Mannkynssaga nútímans í nútímalegum búningi
Politiken forlag er aö hefja útgáfu á mannkynssögu í 21 blndl, sem m.a.
leysir af hólmi Mannkynssögu Qrimbergs (Verdenshistorie). I þessu nýja
verki kemur fram árangur vísindalegra sagnfræölrannsókna nútímans
og einnig eru bækurnar prýddar þúsundum mynda í lit og svart/hvítu.
Myndir og texti er settur upp þannig að hvort skýri annaö á sem bestan
hátt.
Útgáfutími
Fyrsta bindiö, .Fra urtid tll nutid", annaö bindi, „Historiens rödder" og
þriöja bindiö „Flodrigerne" eru þegar komin út. Síðan koma út fjögur
bindi á ári á u.þ.b. þriggja mánaöa fresti þangaö til allt verkiö er komiö
út, voriö 1987.
Nýjungar
Fyrsta bindiö felur í sór mjög áhugaveröar nýjungar, þar eru m.a. dregn-
ar upp meginlínur sögunnar. Ritverkiö í heild einkennist af samhengi
atburöa, þar sem litiö er á málin af víöum skilningi. Sagan er ekki lengur
saga konunga og höföingja, heldur er lögö áhersla á lífskjör manna í
aldanna rás, mannfjölda, akuryrkju, trúmál, hugmyndaþróun o.s.frv.
Ávöxtur 6 ára undirbúnings
Politikens Verdenshistorie er skrifuö af 21 sagnfræöingi frá Danmörku,
Noregi, Svíþjóð og Finnlandi. Allir hafa verið valdir til starfs vegna
þekkingar og ritfærni. Meira en 7500 myndlr og kort bæta viö og kryfja
7000 síöna texta til mergjar. 6 ára undirbúnlngsvinna er grundvöllur
þessa ritverks, sem er stærsta og best myndskreytta mannkynssaga
sem gefin hefur veriö út á Noröurlandamáli.
Tilboð til 20. jan. '83
Afsláttur: 2.333,60.-
Við bjóðum þár þetta glæsilega verk á sárstöku tilboðsverði til
20. janúar 1983.
Verö til 20. janúar: 14.264,20.-. Verð eftir 20. janúar 16.597,80.-.
Viljir þú notfæra þár þetta einstaka tækifæri þá vinsamlegast fylltu út
kaupsamninginn hár fyrir neðan og sendu hann til okkar.
„Sveltur sitjandi kráka en fljúgandi fær.“
POLITIKEN VERDENSHISTORIE: 1—21
KAUPSAMNINGUR
Undirrit(uöXaöur) skuldbind mig til þess aö kaupa í áskrift .... sett af
Politiken Verdenshistorie 1—21 á sérstöku kynningarverði: Kr. 679,20
hvert bindi, alls kr. 14.264,20 meö söluskatti.
Kynningarverö þetta gildir fyrir pantanir sem berast fyrir 20. janúar '83.
Verö eftir 20. janúar er kr. 790,40 pr. blndi eöa kr. 16.597,80 meö
söluskatti. Afsláttur er því kr. 2.333,60.
Verð er miöað við gengi 10. janúar '83 og er áskilinn ráttur til aö
breyta verði bókanna eftir gengi dönsku krónunnar og öðrum ófyr-
irsjáanlegum atriðum, sem áhrif hafa á verömyndun, svo sem hækkun
söluskatts.
Verkið afhendist mór gegn greiöslu eftir því sem bindin koma út. Fyrstu
þrjú bindin strax, siöan fjögur bindi á ári á timabilinu 1983—1986.
Verkinu lýkur meö bindi nr. 20 og 21 voriö 1987.
□ Greiðist við móttöku hvers bindis.
□ Sendist í póstkröfu.
Nafn:
Heimilisf.
Nafnnr.:
Sími:
LAUGAVEGI 118v/HLEMM
105 REYKJAVlK — SlMI: 29311