Morgunblaðið - 26.06.1983, Blaðsíða 22

70
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚNÍ 1983

[X 1 s [ i
il □ >
*
Svipmynd af
Ray Charles
sem væntanlegur
er til íslands
„I okkar bransa er aðeins til einn snillingur, Ray
Charles,“ sagði Frank Sinatra eitt sinn og þessi orð
hins ókrýnda konungs skemmtiiðnaðarins segja
meira um listamanninn Ray Charles og óumdeilda
hæfileika hans en flest annað. Og það má vissulega
til sanns vegar færa, að orðið „snillingur“ er það
sem oftast er notað í umfjöllun tónlistargagnrýn-
enda um þennan heimsfræga hljómlistarmann,
sem fyrir löngu er orðinn lifandi goðsögn í hugum
milljóna aðdáenda um víða veröld. Ray Charles er
nú væntanlegur til íslands og sjálfsagt eru þeir
fjölmargir sem líta á þann viðburð sem einn hinn
merkasta í samanlagðri sögu tónlistar- og skemmt-
analífs hér á landi.
Ray Charles, sem verður 53 ára
á þessu ári, á að baki óvenju
glæsiiegan feril í bandarísku tón-
listarlífi og virðist ekkert lát þar
á. Síðan hann ruddi sér fyrst
braut til frægðar með laginu „I
Got A Woman" árið 1956, er það
almennt álit manna í heimi dæg-
urtónlistarinnar að fáir einstakl-
ingar hafi þar haft meiri áhrif,
mark hans sé óafmáanlegt í öllum
stefnum dægurtónlistar, hvort
sem um er að ræða „blues,
country, jazz eða rokktónlist". Og
velgengni hans virðist varanleg
eða eins og eitt blaðanna orðaði
það: „Ray Charles hefur aldrei
farið troðnar slóðir, hann markar
stefnuna og aðrir fylgja á eftir og
þannig er það enn í dag.“
Hann hefur hlotið flestar þær
viðurkenningar sem bandarískur
tónlistarmaður getur gert sér von-
ir um að hljóta og raunar hefur
honum verið margvíslegur sómi
sýndur á öðrum vettvangi. Tíu
sinnum hefur hann hlotið
„Grammy-verðlaunin" og mun
oftar verið útnefndur til þeirra
verðlauna, sem í heimi dægurtón-
listarinnar samsvara óskarsverð-
iaunum í kvikmyndaheiminum. í
gegnum árin hefur hann marg oft
borið sigur úr býtum í hvers kyns
vinsældakosningum á vegum
hinna ýmsu tímarita og blaða og
einnig í kosningum gagnrýnenda,
oftast sem „blues og jass-söngv-
ari“ en einnig sem lagahöfundur
og píanisti. Ray Charles hefur
komið fram í fjölda kvikmynda og
árið 1979 kom út sjálfsævisaga
hans, „Brother Ray“, sem varð
metsölubók í Bandaríkjunum. Þá
má nefna að 16. desember 1981
fékk hann nafnið sitt áletrað í
eina stjörnuna á hinu þekkta
Hollywood Boulevard „Walk of
Fame“, en þann heiður hlotnast
aðeins listamönnum, sem taldir
eru hafa skapað sér ódauðlegt
nafn í bandarískum kvikmynda-
og skemmtiiðnaði. Á þessari upp-
talningu má sjá, að hér er enginn
meðalmaður á ferðinni og er þó
fátt eitt talið af öllum þeim viður-
kenningum, sem Ray Charles hef-
ur hlotið í gegnum árin.
Dimmir bernskudagar
Ray Charles fæddist hinn 23.
september 1930 í Albany í
Georgia. Hann var elsti sonur
Bailey og Arethu Robinson og bjó
fjölskyldan jafnan við kröpp kjör
svo sem vænta mátti af fátækri
svertingjafjölskyldu í Suðurríkj-
unum á kreppuárunum. Ray
Charles Robinson lifði með öll
skilningarvit sín óskert fyrstu ár
ævinnar og fyrsta skuggann sem
bar á líf hans var þegar hann á
fimmta ári horfði á yngri bróður
sinn, George, drukkna í þvotta-
brunni skammt frá heimili þeirra
og hafði sá atburður mikil áhrif á
hann og hefur hann aldrei liðið
honum úr minni. Þegar hann var á
sjöunda ári fékk hann augnsjúk-
dóm, sem talið er að hafi verið
gláka, en vegna fátæktar og ef til
vill sumpart vegna þeirra félags-
legu hindrana sem því fylgdi að
vera negri í Suðurríkjunum á
þeim tíma, fékk hann ekki lækn-
ingu við sjúkdóminum og smátt og
smátt dapraðist sjónin uns hann
varð umlyktur hinu eilífa myrkri
blindunnar.
Engum getum skal að því leitt
hvernig litlum dreng hefur liðið
eftir slík áföll, en sjálfur hefur
Ray Charles sagt, að dauði bróður
síns sé eitt það fáa sem hann muni
eftir úr lífi sínu sjáandi. Hins veg-
ar hefur hann alla tíð gert lítið úr
þeim erfiðleikum sem fylgir því að
vera blindur og eitt sinn sagði
hann í viðtali: „Fólk á aldrei að
vera biturt. Menn verða bara að
taka lífinu eins og það er og læra
að lifa við þær aðstæður sem það
býður upp á.“ Þessa heimspeki
hefur Ray Charles eftir móður
sinni, sem eitt sinn sagði við
blindan, sjö ára gamlan son sinn:
„Þú ert blindur, en þú ert ekki
heimskur. Þú misstir aðeins sjón-
ina, ekki vitið.“
Eftir að Ray Charles hafði
misst sjónina að fullu var honum
komið fyrir á blindraskóla í St.
Augustine í Florida þar sem hann
gekk undir nafninu „Lappi“
(Foots) meðal skólafélaganna þar
eða hann hafði komið skólaus á
stofnunina. Hann hafði kynnst pí-
anóleik hjá gömlum nágranna sín-
um, en í skólanum tendraðist eld-
legur áhugi hans á tónlist og þar
hlaut hann þá undirstöðu sem
seinna átti eftir að skipa honum á
bekk með fremstu hljómlistar-
mönnum heims. Hann lærði að
lesa og skrifa nótur og lærði einn-
ig að leika á næstum hvert einasta
hljóðfæri í skólahljómsveitinni og
duldist fáum að hér var á ferðinni
næmur listamaður með óvenju
mikla tónlistarhæfileika. Árið
SVMTUR
1969 kom Ray Charles í heimsókn
í skólann þar sem hann var heiðr-
aður sem „fremsti sonur stofnun-
arinnar".
Þegar Ray Charles var tíu ára
dó faðir hans og það sama ár fann
hann fyrst til þess að hann er
svertingi. „Hvítur strákur, sem ég
var að leika mér við í skólanum,
kailaði mig „niggara" og þótt ég
vissi ekki almennilega hvað orðið
þýddi, fann ég að í því fólst ein-
hver niðurlæging. Ég varð brjál-
aður af vonsku og tók strákinn
eins og hveitipoka og kastaði hon-
um í gólfið." Síðan hefur Ray
Charles verið mikill áhugamaður
um réttindi kynbræðra sinna og
hefur lagt mikið af mörkum í þeim
efnum. Fimm árum eftir dauða
föður síns sá hann einnig á bak
móður sinni í gröfina, en til henn-
ar hafði hann alla tíð sótt styrk til
að komast yfir erfiðieikana sam-
fara blindunni. Fimmtán ára
gamall stóð nú Ray Charles uppi,
einn og umkomulaus í heiminum,
og hafði ekkert til að halla sér að
nema tónlist sína.
Hann hætti í skólanum og
reyndi að hasla sér völl í jasslífinu
í Georgiu og Florida en honum
tókst ekki að vekja á sér verulega
athygli enda vart af barnsaldri.
Hann fékk tímabundið starf í
danshljómsveit í Jacksonville í
Florida en afkoma var ótrygg og í
hönd fór tímabil rótleysis, sultar
og seyru. Hann svalt oft heilu
hungri en neitaði að gefast upp.
Móðir hans hafði kennt honum að
sjálfsvorkunn væri einhver versti
eiginleiki í fari manna og þrátt
fyrir allt var Ray Charles fullur
sjálfstrausts. Með stolt sitt að
vopni og reisn yfir því að vera
manneskja, bauð hann erfiðleik-
unum byrginn og hann neitaði að
láta fötlun sína buga sig. Að vísu
kom það fyrir að hann söng á
götuhornum og þáði framlög sem
vegfarendur létu falla í blikkdós-
ina hans. En hann betlaði ekki,
hann gaf í staðinn það sem hann
átti dýrmætast, söng sinn og tón-
list.
Sautján ára gamall ákvað hann
að freista gæfunnar í Seattle og
honum tókst að öngla sama 600
dollurum fyrir farinu. Hann stytti
nafn sitt úr Ray Charles Robinson
í Ray Charles, „til að forðast að
vera ruglað saman við boxarann
Sugar Ray Robinson", eins og
hann útskýrir það sjálfur. Honum
tókst fljótlega að ná fótfestu í
blues- og jasslífinu í Seattle og
upp frá því fór hagur hans að
vænkast
Leiðin til stjarnanna
í Seattle var honum sagt að
hann syngi eins og Nat King Cole
og út á það fékk hann vinnu. „Ég
var peningalaus og reyndi því að
stæla þá (Cole og Charles Brown),
en þetta var ekki ég sjálfur. Að
lokum gerði ég mér grein fyrir því
að þetta var að eyðileggja mig sem
skapandi tónlistarmann og ég
sagði við sjálfan mig: Héðan í frá
verður fólk að taka mig eins og ég
er sjálfur, hvort sem því líkar bet-
ur eða verr.“ Ray Charles stofnaði
Maxim Trio árið 1953, en hljóm-
sveitin vakti talsverða athygli, í
norðvesturríkjunum og þeir félag-
ar voru fyrstu svörtu skemmti-
kraftarnir sem fengu fastan sjón-
varpsþátt þar um slóðir. Ray
Charles hóf nú að leika inn á
hljómplötur og stofnaði sjö manna
hljómsveit, sem varð vísirinn að
hinni heimsfrægu hljómsveit
hans, „Ray Charles Orchestra".
Árið 1955 léku þeir félagar lagið „I
Got A Woman" inn á hljómplötu,
sem seinna náði miklum vinsæld-
um og lagði grundvöllinn að goð-
sögninni Ray Charles. Með því lagi
náði Ray Charles eyrum hvítra
Bandaríkjamanna, einn hinna
fyrstu úr hópi svartra blues-
söngvara, en allt fram á sjötta
áratuginn voru hinir hvítu haldnir
miklum fordómum gagnvart
blues-tónlist, sem þeir kölluðu
„tónlist hins illa“.
Þegar Ray Charles söng lagið
„Georgia On My Mind" inn á
hljómplötu árið 1959 varð hann á
augabragði dýrlingur í bandarísku
dægurtónlistarlífi, jafnt meðal
hvítra sem svartra, og síðan hafa
plötur hans selst í milljónum ein-
taka víða um heim. Skömmu eftir
1960 náði hann fyrst kjöri sem
besti karlsöngvarinn í gagnrýn-
endakosningum tímaritsins
„Down Beat“, titill sem hann hef-
ur margoft borið síðan og 1961
hlaut hann „Grammy-verðlaunin"
í fyrsta skipti. Eitt þekktasta lag
Ray Charles, „I Can’t Stop Loving
You“, kom fyrst út á hljómplötu
árið 1962 og náði slíkri útbreiðslu
að þess eru fá dæmi. Síðan hafa
fjölmargir þekktir söngvarar
sungið lagið inn á plötur og má
þar nefna stórstjörnur á borð við
Elvis Presley og Tom Jones.
Ekki er ástæða til að rekja hér
nánar glæsilegan listamannsferil
Ray Charles en þess má geta að
þrátt fyrir velgengnina hefur
einkalif hans ekki alltaf verið
dans á rósum og leiðin til stjarn-
anna þyrnum stráð. Ungur kynnt-
ist hann eiturlyfjum og þeim af-
leiðingum sem neysla slíkra lyfja
hefur í för með sér. Hann var um
skeið ofurseldur neyslu hins
hættulega eiturlyfs heróíns og var
af þeim sökum lagður inn á St.
Francis Hospital í Lynwood í
Kaliforníu í ágústmánuði 1965.
Eftir þriggja mánaða meðferð á
spítalanum og árs hvíld í umönn-
un lækna og sálfræðinga tókst
honum að yfirvinna eiturlyfja-
fíknina og byggja sig aftur upp
andlega og líkamlega. Ray Charles
er jafnan fáorður um þessa
reynsiu sína en svo mikið má
skilja af orðum hans, að menn
ættu að halda sig sem allra lengst
frá þeim vítiskvölum, sem neysla
slíkra lyfja hefur í för með sér.
Ray Charles hefur búið í Los
Angeles í rúm tuttugu ár og hefur
jafnan haldið einkalífi sínu að-
skildu frá opinberu lífi og ef til
vill er þar eitthvað að finna sem
hann sjálfur vill ekki flíka um of.
Eitt er það þó í einkalífinu sem
hann hefur alltaf verið stoltur af
og aldrei haldið leyndu, en það eru
synir hans þrír, sem hann hefur
komið á legg og eru nú uppkomnir
menn, Ray yngri, David og Robert.
Ray Charles er í rauninni um
margt stórmerkur maður og hefur
afrekað og lært margt sem aðeins
er ætlandi alsjáandi mönnum.
Sagt er að hann geti stjórnað
flugvél og vanti ekkert annað en
sjónina til að fá skírteinið. „Það er
þetta sem kallað er blindflug,"
segir hann. Hann hefur staðið
frammi fyrir ótrúlegum erfiðleik-
um og sigrast á þeim. Allt hans líf,
með gleði, þrautum og sorg,
endurspeglast í tónlist hans, þeirri
tónlist sem hefur reist honum
ævarandi minnisvarða í sögu
skemmtiiðnaðarins.
Að vera einlægur
I marsmánuði árið 1970 birtist
viðtal við Ray Charles í banda-
ríska tímaritinu „Playboy" og
vakti það mikla athygli á sínum
tíma, eins og raunar mörg viðtöl,
sem birt hafa verið í því ágæta
blaði. Viðtalið er upp á tíu
þéttskrifaðar síður og gefur
glögga mynd af manninum Ray
Charles, skoðunum hans á hinum
ýmsu málum og viðhorfum til lífs-
ins og tónlistarinnar. Til gamans
skulum við birta nokkrar glefsur
úr þessu viðtali ef það mætti verða
til að varpa örlítið skýrara ljósi á
persónuleika þessa merka tónlist-
armanns.
í upphafi viðtalsins er Ray
Charles spurður að því, hvort
hann hafi einhverjar sérstakar
skýringar á hinum víðtæku vin-
sældum sínum jafnt meðal hvítra
sem svartra:
Charles: „Til að fá svar við þess-
ari spurningu verður þú að spyrja
fólkið sem kaupir plöturnar mínar
og kemur á tónleikana, bæði hina
hvítu og svörtu. Ég get aðeins sagt
að ég er einlægur í því sem ég er
að gera. Ég gef allt sem ég á til.
Með þessu er ég ekki að segja að
þetta sé endilega svarið við spurn-
ingunni því þeir eru fjölmargir
sem eru ekki síður einlægir en ég,
en hafa þó aldrei komist neitt
áleiðis. Hver veit hvers vegna? Ég
held að tilfinning mín ráði mestu
um hvernig ég syng hverju sinni.
Stundum þegar ég syng blues er ég
í fullkomnu jafnvægi, en svo
kannski þegar ég syng sama lagið
kvöldið eftir get ég varla haldið
aftur af tárunum. Þetta fer eftir
hugarástandinu. Ég reyni þó allt-
af að forðast það að vera vélrænn
í tjáningu eða bregðast áheyrend-
um á annan hátt og gildir þá einu,
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚNÍ 1983
71
hvort um er að ræða hundrað
manns eða hundrað þúsund.“
Sp.: Meðal aðdáenda þinna geng-
ur þú undir nafninu „séníið" (The
Genuis) og Frank Sinatra gekk
jafnvel svo langt að kalla þig „eina
snillinginn í bransanum".
Charles: „Já, Frank sagði þetta
og þótt ég sé vissulega þakklátur
fyrir fallegu nöfnin sem fólk gefur
mér er ég heldur ekki laus við að
vera kallaður ljótum nöfnum líka.
Á vissan hátt er ég hræddur við
þessa nafngift, snillingur. Snill-
ingur merkir að viðkomandi er á
toppnum og ef menn gæta sín ekki
í þeirri stöðu getur það þýtt að
þeir fara að hjakka í sama far-
inu.“
Sp.: Þú hefur oft sagt, að þú vilj-
ir að fólk skynji þfna eigin sál.
Hvers vegna er þessi óskaplega
þörf hjá þér til að opna þinn innri
mann og það fyrir fólki sem er þér
gjörsamlega ókunnugt?
Charles: „Ég vil fyrst taka það
fram að ég elska tónlistina og
þennan bransa sem ég er í. Raun-
ar er ég bara að sinna áhugamáli
mínu og það vill svo vel til að ég
fæ greitt fyrir það. Þar fyrir utan
brýndi mamma það alltaf fyrir
mér að vera einlægur í öllu sem ég
tæki mér fyrir hendur í lífinu,
hvort sem það væri að bursta skó
fólks, hella úr ruslafötunum fyrir
það eða lina þjáningar þess með
söng mínum. I mínu starfi er afar
þýðingarmikið að ná sambandi við
fólk. Eg verð að ná til áheyrenda
og fá þá til að trúa því í raun og
veru að stúlkan, sem ég er að
syngja um, hafi stolið öllum pen-
ingunum mínum og stungið af
með besta vini mínum. Ef mér
tekst það ekki er ég illa á vegi
staddur og get ekki orðið langlífur
í þessum bransa. Ég næ best til
fólks með tregablöndnum lögum
vegna þess að þegar fólk er sorg-
bitið, sem oftast er raunin, vill það
heyra eitthvað sem rennur saman
við þeirra eigin sorg, eitthvað sem
kemur þvf til að gráta enn sárar.
Síðan, þegar það hefur fengið út-
rás, veitist því léttara að bera sorg
sína og lifa daginn til enda. Þetta
er skýringin hvers vegna svona
margir hafa hallað sér að blues-
tónlist í gegnum árin. Blues-inn
verður alltaf við lýði, þangað til
fólk hættir að særa hvert annað.
En til þess að geta sungið blues
verða menn að þekkja þjáninguna
af eigin raun. Ef fólk fær á tilfinn-
inguna að einhver blues-söngvari
viti í raun og veru ekkert um hvað
hann er að fjalla, eru dagar hans
taldir í þessum bransa."
Þegar hér var komið upphófust
miklar umræður um uppruna
„svartrar tónlistar", vaxandi
áhuga hvitra manna á blues- og
soul-tónlist (sem Ray Charles tel-
ur vera eitt og sama fyrirbrigðið)
og um það hvort hvítir menn geti
yfirleitt sungið blues á sama hátt
og svertingjar. Ray Charles dró
það stórlega í efa, en dró samt
nokkuð í land seinna í umræðunni
og sagði meðal annars: „Hver veit,
þegar allt kemur til alls er blues
fyrst og fremst tónlist um erfið-
leika fólks og allir eiga við ein-
hverja erfiðleika að etja.“ Síðan
barst talið að réttindabaráttu
svertingja og pólitík og svo aftur
að tónlistinni og hann var m.a.
spurður hvað honum fyndist um
alla þá söngvara sem gera sér far
um að stæla hann.
Charles: „Þessir menn skemma
ekkert fyrir mér og það skiptir
mig engu hversu vel þeir líkja eft-
ir mér því þeir geta aldrei náð
mínum innra manni. I rauninni
geta þeir ekkert gert fyrr en ég
hef sjálfur gert það við lagið sem
ég vil gera, svo að þeir hljóta allt-
af að verða að feta í fótspor mitt.
Engin eftirlíking getur tekið fyrir-
myndinni fram. Þegar allt kemur
til alls er ég bara hreykinn af
þessu því þetta fólk er aðeins að
heyja sína lífsbaráttu og ef það
telur að þeim málum sé best kom-
ið með því að líkja eftir mér er það
bara stórfínt."
Sp.: Hverjir eru helstu áhrifa-
valdar þínir í tónlistinni?
Charles: „Ég geri ráð fyrir að sá
fyrsti hafi verið Nat Cole. Þegar
ég var unglingur, átján eða nítján
ára, gerði ég nokkrar plötur með
tríóinu mínu og af þeim má heyra
að ég reyndi mjög að líkja eftir
honum. Síðan reyndi ég að líkja
eftir Charles Brown sem var mjög
vinsæll meðal blökkumanna á sín-
um tíma. Art Tatum, sem var
reyndar ekki söngvari heldur pí-
anóleikari, hafði mikil áhrif á mig
þótt ég spili ekkert líkt honum.
Hann var að mínum dómi einhver
besti píanóleikari og einhver besta
manneskja sem lifað hefur á þess-
ari jörð. Auðvitað voru margir
aðrir sem höfðu áhrif á mig og þar
á meðal fjöldi fólks sem ekki var í
músíkbransanum því eftir að ég
fór að gera mína eigin músík
þurfti ég ekki á neinni slíkri fyrir-
mynd að halda. Þetta var bara
fólk sem ég bar virðingu fyrir og
þótti vænt um. Efst á þeim lista er
móðir mín og í rauninni hefur
engin haft meiri áhrif á mig en
hún. Hún var ómenntuð á bókina
en samt var hún skynsamasta og
besta manneskja sem ég hef þekkt
um dagana. Hún hafði svör við
öllu og gat útskýrt það á þann hátt
að ég skildi það. Eftir að ég varð
fullorðinn hefur runnið upp fyrir
mér hvílíkur vísdómur fólst í öllu
sem hún sagði mér. Þegar ég varð
blindur hjálpaði hún mér frá því
að falla í sjálfsmeðaumkun og
kenndi mér að treysta á sjálfan
mig. Hún lét mig halda áfram að
gera allt sem ég hafði gert áður en
ég missti sjónina þótt það kostaði
oft blóð, svita og tár. Allt það fólk
sem ég hef dáð um ævina er fólk
sem hefur tekist að gera eitthvað
úr hlutum sem flestir taka sem
sjálfsagða."
Ég sé ekki eftir neinu
Á næstu síðum viðtalsins er
meðal annars fjallað um það
hvernig það atvikaðist að Ray
Charles ákvað að gerast tónlistar-
maður, launamál, og ennfremur
um hljómleikaferðir og allt stússið
í kringum þær og hann er spurður
hvort eitthvað sé hæft í því að
hann þyki skapmikill og erfiður
húsbóndi. Því svarar Ray Charles
á þann veg að hann geri ekki meiri
kröfur til annarra en sjálfs sín, en
viðurkennir jafnframt að þær
kröfur séu talsverðar. í umræðu
um önnur áhugamál hans en tón-
listina kemur fram að hann er
áhugamaður um skák og flug og
hann lýsir því hvernig hann,
blindur maðurinn, hafi lært að
fljúga og hafi raunar haldið um
stjórnvölinn í flugvél sinni enda
treysti hann sér vel til að lenda ef
svo bæri undir. Um það hvernig
blindir menn skynja tilveruna
segir hann m.a.:
„Þó að þú missir sjónina þýðir
það ekki endilega að önnur skyn-
færi verði sjálfkrafa næmari.
Skilningarvit blinds manns verða
aðeins næmari með þjálfun og
maður sem hefur fulla sjón gæti
þjálfað heyrnarminni sitt og
snertiskyn upp í það sem blindir
menn hafa venjulega, en auðvitað
hafa menn með óskerta sjón ekki
séð ástæðu til að leggja á sig það
auka erfiði. Þar sem ég hef misst
sjónina, en vil samt vera öðrum
óháður, hef ég lagt þetta á mig.“
Sp.: Telurðu að þú, sem blindur
maður, sért eins meðvitaður um
veröldina og þeir sem hafa fulla
sjón?
Charles: „Vegna þess að ég get
ekki séð og skoðað hlutina held ég
að athyglisgáfa mín sé á margan
hátt skarpari á öðrum sviðum. Ef
við tökum fólk sem dæmi þá hefur
útlit þess ekkert að segja fyrir mig
en hins vegar reyni ég að komast
að hinum innra manni. Á meðan
aðrir eru uppteknir af útliti
mannsins er ég að velta fyrir mér
öðrum atriðum í fari hans sem
viðkomandi hefur enga hugmynd
um, eins og t.d. hvernig hann nálg-
ast mig, um hvað hann talar og
ýmislegt annað sem segir mér
miklu meira um persónuleika
hans en útlitið getur gert. Af þess-
ari ástæðu held ég að ég sé fljótari
að átta mig á manngerðinni en
maður, sem lætur sjónina trufla
sig.
Sp.: Þetta hljómar eins og þér
finnist sjónleysið ekki vera nein
fötlun.
Charles: „Ég get ekki sagt að ég
sakni nokkurs andskotans ef út í
það er farið. Ég á bæði Cadillac og
Volkswagen og að aka í öðrum
þeirra er eins og að aka í hinum
fyrir mér. Ég fylgist með því sem
er í sjónvarpinu af hljóðinu, eins
og ég raunar geri í sjálfu lífinu.
Það sama gildir um kvikmyndir,
nema þær þöglu að sjálfsögðu. Ég
fæ eins mikið út úr því að vera
með börnunum mínum, hlusta á
þau, snerta þau og fylgjast með
þeirra innri manni, og flestir aðrir
foreldrar. Og ég veit að konan mín
er falleg."
í öðru samhengi í viðtalinu
hafði Ray Charles sagt m.a. um
fötlun sína: „Ég finn ekki svo mik-
ið fyrir því að ég er blindur. I viss-
um skilningi má kannski segja að
það sé meiri fötlun að vera svartur
en blindur."
Sp.: Þú hefur verið blindur
mestan hluta ævinnar, frá því þú
varst sjö ára. Hvað manstu eftir
miklu af veröldinni?
Charles: „Ég man eftir litum, t.d.
rauðu, grænu og bláu. Ég man eft-
ir tunglinu, stjörnunum og sól-
setrinu. Ég man hvernig mamma
leit út og ég veit hvernig flest það,
sem ég syng um, lítur út.“
Sp.: Telurðu að koma hefði mátt
í veg fyrir að þú misstir sjónina ef
þú hefðir fengið rétta læknismeð-
ferð á sínum tíma?
Charles: Það er hugsanlegt, ef
við hefðum átt næga peninga.
Læknar sem síðar hafa skoðað
mig telja það hugsanlegt. Hins
vegar vil ég ekki skella skuldinni á
það eitt að ég var negrastrákur í
Suðurríkjunum. Ég hefði alveg
eins getað verið hvítur og samt
misst sjónina vegna fátæktar. Við
skulum samt ekki gleyma því að
peningar eru ekki trygging gegn
öllu ef forlögin ákveða annað.
Kennedy-bræður eru gott dæmi
um slíkt."
Sp.: Á þínum yngri árum þótt-
irðu talsvert djarftækur til
kvenna og áttir í útistöðum við yf-
irvöld vegna barnsfaðernismála.
Er það ekki rétt?
Charles: „Jú, því miður. En þótt
ekkert hafi verið sannað í þeim
efnum eru öll þessi mál í góðu lagi
núna.“
Sp.: Á sama tíma varst þú kall-
aður fyrir rétt vegna lífernis þíns,
þú varst forfallinn eiturlyfjaneyt-
andi. Samt er það kunn staðreynd,
að eiturlyfjaneysla leiðir til kyn-
deyfðar. Hvernig tókst þér að
stunda hvort tveggja af svona
miklu kappi?
Charles: „Ekkert, þar með talin
eiturlyf, hefur nokkurn tíma dreg-
ið úr ást minni á konum eða virð-
ingu minni á kvenþjóðinni. Mér er
sagt að aldurinn eigi eftir að gera
það fyrr eða síðar. Ef ég hefði
fundið fyrir því að dópið minnkaði
kynorku mína hefði ég hætt á
stundinni."
Sp.: Hvers vegna byrjaðir þú að
nota eiturlyf?
Charles: „Ég vil helst ekki tala
um það.“
Sp.: Nú vita margir að þú varst
heróínsjúklingur í nokkur ár.
Finnst þér ekki að þú gætir ef til
vill komið í veg fyrir að aðrir lentu
í því sama með því að tala hreint
út um málið?
Charles: „Kjaftæði. Það vita all-
ir að sígarettureykingar geta vald-
ið krabbameini, en hversu margir
heldurðu að myndu hætta að
reykja fyrir það eitt að lesa ein-
hver aðvörunarorð frá Ray Charl-
es um sigarettureykingar. Ég get
aðeins sagt að eiturlyfjaneysla er
leiðin til glötunar. Hún er nokkuð
sem ég ráðlegg öllum að forðast,
því hún hjálpar engum til að verða
betri maður heldur þvert á móti.
En ég held að fólk hlusti ekki á
svona aðvaranir um sígarettur eða
dóp. Við skulum orða þetta öðru-
vísi: Segjum svo að þú myndir sjá
mig reykja sígarettu og tveimur
árum síðar myndir þú hitta mig
aftur og þá væri ég hættur. Þú
myndir spyrja mig hvort ég sæi
ekki eftir þessu með sígarettuna
og ég myndi svara þér: Nei, fari
það í helvíti. Ég naut þess á meðan
á því stóð og þar með er það út-
rætt mál.“
Sp.: Getum við þá ályktað sem
svo, að þér finnist allt í lagi að
menn noti vanabindandi lyf svo
framarlega sem þeir viti hvað þeir
eru að gera?
Charles: „Ályktaðu bara það sem
þér sýnist. Fram að þessu hef ég
haft gaman af að spjalla við þig,
en ég er orðinn þreyttur á að tala
um þennan þátt í lífi mínu. Jesús
Kristur gæti ekki fengið mig til að
minnast einu orði á þetta meira.“
Sp.: En er þá hægt að fá þig til
að segja eitthvað meira um kyn-
þáttamálið?
Charles: Það er allt annað mál.“
Hér er ekki rúm til að rekja
þetta viðtal nánar, en lokaorðin
voru þessi:
Sp.: Sérðu eftir einhverju í líf-
inu?
Charles: „Allt það sem hefur
borið fyrir mig í lífinu, bæði gott
og slæmt, hefur kennt mér eitt-
hvað. Ég hef reynt að halda í það
góða og losa mig við hið illa um
leið og ég uppgötvaði skaðsemi
þess. Ég fæddist fátækur strákur í
Suðurríkjunum. Ég er svartur, ég
er blindur og var eitt sinn ofur-
seldur eiturlyfjum. En öllu þessu
má líkja við það að ganga í skóla,
og ég hef reynt að vera góður nem-
andi. Ég sé ekki eftir nokkrum
sköpuðum hlut.“ (Sv.G. tók saman.)