Morgunblaðið - 26.06.1983, Blaðsíða 24

72
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚNÍ 1983
Hin kinnin
4. sunnudagur eftir trinitatis
Matt. 5.38—48
3C
A DROTnNSPffl
UMSJÓN:
Séra Auður Eir Vilhjálmsdóttir
Gunnar Haukur Ingimundarson
Séra Solveig Lára Guðmundsdóttir
Marteínn Lúter
í tilefni fimm hundruð ára af-
mælisárs Marteins Lúters, minnt-
ist prestastefnan í ár, sem haldin
var í Háskóla íslands í sl. viku,
ævi hans og starfs. Af því tilefni
langar okkur að rekja í stórum
dráttum ævi þessa merka manns.
Æska Lúters
og námsár
Marteinn Lúter var fæddur
árið 1483. Hans, faðir hans,
hafði verið bóndi, en snúið sér að
námuiðnaðinum, og efnast á því.
Móðir hans var Margarete Ziegl-
er.
Fyrstu árum sínum eyddi Lút-
er í Mansfield-borg í Thuringiu.
Lítið er vitað um barnæsku
hans. Frá 14 ára aldri var hann
að mestu að heiman. Hann var
eitt ár í latínuskóla í Magdeburg
og 3—4 ár í skóla í Eisenach.
Lúter skráði sig í háskólann í
Erfurt 1501 og útskrifaðist það-
an 1505 með mastersgráðu 22ja
ára. Skömmu seinna hóf hann
iaganám í Erfurt, eftir ósk föður
síns. f júlí sama ár gerðist hinn
frægi atburður í lífi hans, sem
enginn getur látið hjá líða að
minnast á, er rakin er ævi Lút-
ers. Hann Ienti í slíku þrumu-
veðri, að hann var viss um að líf
sitt væri í hættu. Hrópaði hann
þá hin afdrifaríku orð: „Hjálp-
aðu mér, heiiög Anna, þá skal ég
verða munkur."
Tveimur vikum síðar gekk
hann í Ágústínusarregluna í
Erfurt.
Klausturdvölin
Ekki er að efa að trúarlegar
spurningar hafi sótt á hann, áð-
ur en þessi atburður varð, en það
sem olli honum mestum áhyggj-
um næstu árin var vandamálið
um náð Guðs, og hvernig maður-
inn gæti orðið verðugur þess að
öðlast náð hans, í stað grimmi-
legs dóms réttlætis hans.
Katharína hélt engar dagbæk-
ur en í bréfum Lúthers segir
margt um hana og samskipti
þeirra hjóna. Aðrir hafa svo
skrifað ævisögu hennar. Sumar
af borðræðum Lúthers eru um
Katharínu og hugmyndir hans
um það hvernig stjórna ætti
heimili. Sumt af því, sem hann
segir þar, verður að vísu að taka
með þeim fyrirvara að það er lit-
að því hvernig talað var með
fyrirlitningu um konur á þeim
tíma. En Borðræðurnar gefa
okkur líka sannanir á því hvern-
ig Lúther leit á konur sem full-
gildar manneskjur og jafnoka.
Það eru hins vegar ævisögurnar,
sem ritaðar hafa verið um Kath-
arínu, sem við verðum að gjalda
varhug við, þær eru skrifaðar
öldum eftir að Katharína var
uppi og draga upp mynd af henni
sem dæmigerðri prestsfrú þeirra
tíma.
★ ★ ★
Foreldrar Katharínu voru fá-
tækir og hún átti ekki annarra
kosta völ en aðrar fátækar ung-
ar konur, hún varð að giftast
Marteinn Lúter
Tveimur árum eftir inngöng-
una í klaustrið söng hann sína
fyrstu messu og leið við það sár-
ar sálarkvalir, er honum fannst
hann óverðugur mæta hinum
heilaga leyndardómi.
í reglu Lúters þótti syndajátn-
ing skilyrði fyrir náð Guðs. Því
kvaldi það Lúter, að vera kynni,
að hann gleymdi einhverri synd,
og var því sífellt skriftandi fyrir
meðbræðrum sínum í reglunni.
Guð birtist honum sem reiði, en
ekki sem kærleikur. Yfirmaður
hans í reglunni, Staupitz, hafði
þó mikla trú á honum. Hann
hvatti hann til frekara náms og
1512 tók hann doktorspróf í guð-
fræði frá háskólanum í Witten-
berg, þar sem hann sá einnig um
fyrirlestra.
1513—1515 hélt Lúter sína
fyrstu fyrirlestra um Davíðs-
sálma, 1515—16 um Rómverja-
bréfið og 1516—17 um Galata-
bréfið. Á þessum árum,
1513—19, öðlaðist Lúter nýjan
skilning á fagnaðarerindinu.
Fólst hann aðallega í því, að
honum varð ljós hin biblíulega
merking á réttlæti Guðs. M;5-
aldakirkjan hafði álitið réttiæti
manni, sem átti eitthvað, ellegar
ganga í klaustur. Hún gekk í
klaustur og varð ásamt öðrum
nunnum og munkum fyrir djúp-
um áhrifum af prédikun Lúth-
ers, sem varð til þess að hópur
þeirra vildi yfirgefa klaustrin.
Hún var í hópi nunna, sem
strauk úr klaustri sínu árið 1523,
með vitund og hjálp Lúthers.
Þegar ráðstafa átti framtíð
hennar, helzt með giftingu, lét
hún þau boð ganga til Lúthers að
hún vildi giftast honum, og þótt
Lúther hefði ekki hug á að kvæn-
ast varð það þó svo. 13 árum síð-
ar skrifaði hann að ef hann hefði
óskað að kvænast fyrir 13 árum
hefði hann viljað giftaát tiltek-
inni ungri og fagurri konu, en
svo sé Guði fyrir að þakka að
hann hafi gifzt Katharínu.
★ ★ ★
Ungu hjónin fluttust inn í hús,
sem verið hafði klaustur. Það
var í niðurníðslu og lítt búið hús-
gögnum. Lúther kunni ekki skil
á svo veraldlegum hlutum og
heimilishald vakti honum ótta.
Guðs hið krefjandi réttlæti, en
nú skildi Lúter það sem miskunn
Guðs. Réttlæti Guðs var nú fyrir
honum náð Guðs, sem gerir
manninn réttlátan. Þar af leið-
andi voru verk mannsins ekki
ákvarðandi hvað varðaði örlög
hans. Náð Guðs, sem er réttlæti
hans, er sýnd á þann veg, að Guð
meðhöndlar manninn sem rétt-
látan, hvernig svo sem hann er.
Siðbótin
Árið 1517, 31. október, festi
Lúter hinar 95 greinar á dyr
hallarkirkjunnar í Wittenberg,
til þess að skora á menn í kapp-
ræður um aflátssölu páfa, sem
mjög óvinsæl var í Þýskalandi.
Aflátssalan var á þann veg að
menn gátu keypt sig lausa undan
yfirbótavinnu, sem þeim bar
skylda til, vegna synda sinna.
Mikil söfnun var í gangi fyrir
páfagarð til að ljúka byggingu
Péturskirkjunnar og voru því
aflátssalar harðir í sölumennsk-
unni.
Greinar Lúters vöktu gífur-
lega athygli, voru útgefnar, og á
augabragði komnar út um allt
Þýskaland. Viðtökur greinanna
sýna best þá óánægju, sem ríkti,
með hina rómversk-kaþólsku
kirkju í Þýskalandi. Eintak af
greinunum barst í hendur páfa,
og þegar Lúter frétti, að hann
hefði verið bannfærður af hon-
um, hélt hann því fram, að páf-
inn hefði ekkert vald til að
dæma um samband Guðs og
manns.
Atburðir næstu ára voru á
flókinn hátt tengdir stjórnmála-
atburðum og metnaði einstakra
stjórnmálamanna. Of langt mál
væri að rekja þá hér, en á þess-
um árum mótaðist guðfræði
hans, sem hann einskorðaði við
Ritninguna. Hann ritaði fjölda
bóka og var gífurlega afkasta-
mikill.
Og nú jókst mjög heimilishald
þeirra hjóna. Húsið var ævinlega
fullt af gestum, þá bjuggu þar
lærisveinar Lúthers, börn ætt-
igja og nunnur og munkar, sem
flúið höfðu úr klaustrum og
vantaði varanlegan samastað og
vinnu. Síðan eignuðust þau hjón-
in sín eigin börn á skömmum
tíma, þau þurftu kennara þegar
þau komust á legg og kennararn-
ir höfðu oft með sér aðra nem-
endur.
★ ★ ★
Katharína varð að taka heim-
ilishaldið í sínar hendur og auka
tekjurnar því hinar lágu tekjur
Lúthers voru langt frá því að
nægja fyrir heimilishaldinu.
Hún keypti land, framleiddi
gnægðir af mat og drykk og
breytti hinu opna, ókeypis hús-
haldi í heimili, þar sem fólk
greiddi fyrir mat og húsnæði.
Hún var oft dögum saman úti á
landareign sinni svo að Lúther
varð að senda boð eftir henni.
Katharína lifði sjálfstæðu lífi
eins og maður hennar og Lúther
viðurkenndi stjálfstæði hennar,
Við lesum úr Fjallræðunni í
dag. Hamingjusöm værum við ef
við skildum Fjallræðuna, kynn-
um að lifa hana. En hún hefur
löngum valdið okkur heilabrot-
um og við finnum að við eigum
ómögulegt með að lifa hana.
Hvað þýðir fyrsta versið í text-
anum: Auga fyrir auga og tönn
fyrir tönn? Það er tilviljun í
fyrstu bækur Biblíunnar, 2.
Mósebók, 21. 24. Þýðir það að
okkur verði hegnt, allt illt, sem
við gerum hljóti að bitna á
okkur? Eða þýða þessi orð að við
eigum að sýna réttlæti, ef ein-
hver hefur spillt einhverju fyrir
okkur, megum við ekki krefjast
meiri bóta en því sem var spillt,
fyrir eitt auga komi aðeins eitt
auga, ekki tvö eða þrjú? Þessar
vangaveltur falla um sjálfar sig
þegar við lesum næsta vers: En
ég segi yður: Rísið ekki gegn
þeim sem gerir ykkur mein. Nei,
slái einhver þig á hægri kinn, þá
bjóð honum einnig hina. Síðan
koma fleiri vers á sömu lund.
Á árunum eftir 1521 var Lúter
í útlegð í Wartburg-kastala, í
felum frá mönnum páfa. í út-
legðinni hóf hann þýðingu sína á
Ritningunni. Þann tíma var sið-
bótin í fullum gangi í Witten-
berg undir stjórn vina Lúters,
Philip Melanchton og Gabriel
Zwilling. Róttæk öfl fóru einnig
að berast þangað frá nágranna-
bæjunum, sem voru Lúter ekki
að skapi, og sneri hann því til
baka og tók stjórn siðbótarinnar
í sínar hendur.
Hér verður ekki rakin nánar
ævi Lúters, en næstu ár var
hann önnum kaíinn við að pre-
dika, kenna, skrifa og fást við
þegar hann ávarpaði hana í bréf-
um sínum „Kæra herra Kathar-
ína“. Hann tók engan þátt í
heimilisrekstrinum lengur, en
lagði ráð á um menntun barna
þeirra. Skyldi hann hafa gert sér
grein fyrir því misræmi, sem var
milli kenningar hans og lífs?
★ ★ ★
Eftir dauða Lúthers urðu
Katharína og börn þeirra illilega
fyrir barðinu á ríkjandi lögum í
Saxlandi. Samkvæmt þeim var
maður hennar lögmætur eigandi
eignanna og það skipti engu þótt
hún hefði aflað þeirra og annast.
Elskið óvini ykkar og biðjið fyrir
þeim, sem ofsækja ykkur ...
Verið því fullkomnir eins og fað-
ir ykkar himneskur er fullkom-
inn.
Nú verðum við að ganga til
Drottins og biðja um skýringu.
Hann einn getur sýnt okkur
hvernær og hvernig við eigum að
bjóða hina kinnina. Við vitum af
öðrum orðum Biblíunnar að
hann ætlar okkur ekki roluskap,
ekki geðleysi. Jesús rak kaup-
mangara úr helgidóminum með
harðri hendi og andmælti fast-
lega oft á tíðum. En hann þagði
hjá þeim, sem settu á hann
þyrnikórónu, klæddu hann í
purpurakápu, hræktu í andlit
hans og krossfestu hann.
Enginn nema Drottinn getur
kennt okkur hvenær við eigum
að svara og hvenær að þegja —
hvernig við eigum að rétta hina
kinnina, hvað það er að elska
óvin sinn. Biðjum nú af einlægni
um kennslu í þessum miklu
fræðum.
vandamál kirkju og ríkis. Orka
Lúters fór ekki aðeins í það að
gagnrýna mistök páfastóls, held-
ur vann hann ötullega að endur-
bótum á lífi og hugsun kirkjunn-
ar, með því að leggja áherslu á
boðun Orðsins til alþýðunnar.
Hann afneitaði því að klaust-
urganga væri æðri köllun en
önnur í lífinu og varð það til
þess, að klausturhald féll niður
víða í Þýskalandi og víðar.
Lúter kvæntist sjálfur nunnu,
Katarínu frá Bora, sem var
gædd óvenjulegum hæfileikum
og góðum gáfum. Marteinn Lút-
er lést árið 1546.
Ileimildarit: John Dillenberger: Martin Luther.
Bengt llágglund: Teologiens llistoria.
Það skipti heldur engu þótt
Lúther hefði gert erfðaskrá og
gert Katharínu að forráðamanni
barna þeirra og eignanna allra.
Samkvæmt lögunum áttu ekkjur
og ung börn að hafa forráða-
mann, sem skyldi sjá til þess að
ekkjurnar notuðu ekki eignirnar
í eigin þágu, þar sem eignirnar
tilheyrðu erfingjum mannsins,
börnunum. Katharínu auðnaðist
þó að halda húsi þeirra og halda
áfram rekstri þess þótt í smærri
stíl yrði.
★ ★ ★
Síðustu ár Katharínu urðu
erfið. Stríð brauzt út og drepsótt
geisaði. En Katharína lét ekki
bugast. Hún andaðist hinn 20.
desember árið 1552.
Þótt Katharína væri það hjón-
anna, sem annaðist húshaldið og
gerði Lúther með því kleift að
stunda störf sín, tók hún einnig
þátt í störfum hans og lagði orð í
belg um guðfræði í samtölum
hinna lærðustu guðfræðinga,
sem sátu við borð þeirra hjóna.
Því miður skrifuðu lærisveinar
Lúthers, sem rituðu niður Borð-
ræður hans, ekki neitt úr orðum
Katharínu. Það væri ómetanlegt
fyrir okkur að eiga nú einnig rit-
uð sjónarmið þeirrar gáfuðu og
einstöku konu.
Í r grcin Heidi Lautere-Pirner, wem birtiut f
nýjasU hefti Women, bladi KvennavettvangB
lútherska heim.ssambandsins.
Konan, sem giftist Lúther,
Katharína von Bóra
Biblíulestur
vikuna frá 26. júní til 2. júlí
Sunnudagur 26. júní: 2. Kronikubók 31.11—21.
Mánudagur 27. júní: 2. Kronikuhók 32.1—16.
Þriðjudagur 28. júní: 2. Kronikubók 32.17—23.
Miðvikudagur 29. júní: 2. Konungabók 19.20—36.
Fimmtudagur 30. júní: 2. Konungabók 20.1—11.
Föstudagur 1. júlí: Jesaja 38.10—21.
Laugardagur 2. júlí: 2. Konungabók 20.12—21.