Morgunblaðið - 12.10.1983, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 1983
Minning:
Hólmfríður Krist-
ín Helgadóttir
Fædd 23. september 1895
Dáin 2. október 1983
Sunnudpginn 2. þ.m. lést systir
'mín, sem hét fullu nafni Hólm-
fríður Kristín Helgadóttir, til
heimilis að Grundarstíg 10 hér i
borg, i Elli- og hjúkrunarheimil-
inu Grund eftir erfiða sjúkdóms-
legu og verður borin til hinstu
hvíldar i dag. Með henni er horfir
af lífssviðinu merk kona og frá-
bær að mannkostum og hygg ég,
að hennar verði lengi minnst ai
þeim sem henni kynntust, en þeir
urðu nokkuð margir á langri ævi.
Hólmfríður, eða Fríða eins og
hún jafnan var kölluð af öllum
kunnugum, fæddist á Akranesi,
fyrsta barn foreldra sinna, hjón-
anna Guðrúnar Illugadóttur frá
Lambhaga og Helga Guðbrands-
sonar frá Klafastöðum i Skil-
mannahreppi, en þau höfðu hafið
búskap um tveimur árum áður á
Akranesi. Fjölskyldan átti heima
á Akranesi til ársins 1924, en þá
fluttist hún til Reykjavíkur og átti
þar heima upp frá þvi. Hjónin
eignuðust 13 börn, 10 dætur og 3
syni og voru öll uppalin i heima-
húsum og náðu öll fullorðins aldri.
Þrjár dæturnar voru látnar á und-
an Hólmfríði en 9 af systkinunum
eru á lífi, öll búsett á höfuðborg-
arsvæðinu eða í næsta nágrenni.
Heimilisfaðirinn vann ýmist sem
sjómaður eða daglaunamaður, auk
þess, sem stuðst var við smábú-
skap á fyrri árum. Víst er, að hér
var enginn auður i garði eins og að
líkum lætur, og þurftu börnin því
um leið og þau eitthvað gátu, að
leggja sitt af mörkum i lífsbaráttu
fjölskyldunnar, og gilti það ekki
sist um elsta barnið, Fríðu, og er
ekkert of sagt, þótt sagt sé, að hún
hafi verið styrk stoð foreldra
sinna alla tíð síðan hún óx úr grasi
til þeirra endadægurs, en móðir
okkar lést á árinu 1944 og faðir
okkar 1945. Skólaganga Fríðu var
ekki önnur en barnaskólanámið,
sem þá mun hafa verið fjögur ár,
en Fríða naut sín við námið í skól-
anum og jók síðan við það með
lestri góðra bóka og varð vel að sér
eftir því, sem þá tíðkaðist. Ekki
var langt um liðið frá fermingu,
þegar Fríða fór til Reykjavíkur til
að leita sér atvinnu til að létta
undir með fjölskyldunni og vistað-
ist hjá hjónunum Guðrúnu Brynj-
ólfsdóttur frá Engey og Þorsteini
Þorsteinssyni í Bakkabúð, síðar í
Þórshamri, en hún og Guðrún
voru þremenningar að frændsemi
og nokkur kunningsskapur fyrir.
Var Fríða síðan viðloðandi hjá
þeim hjónum nokkur næstu árin,
sumpart sem þjónustustúlka og
sumpart sem leigjandi hjá þeim
eftir að hún fór að starfa annar-
staðar í bænum. Komst þá á kunn-
ingsskapur með þessum konum,
sem hélst alla tíð meðan báðar
lifðu og sem einnig náði til barna
Guðrúnar allt til hinstu stundar.
En þetta var ekkert einstakt fyrir-
brigði í lífi Fríðu, þvf trygglyndi
hennar í garð þeirra manna og
málefna, sem hún tók tryggð við,
var einstakt og gilti það jafnt um
skylda sem vandalausa, sem voru
henni samferða á langri lífsleið.
Um 1920 réðst Fríða til starfa í
Björnsbakaríi, sem þá mun hafa
verið eitt þekktasta brauðgerðar-
hús bæjarins og vann þar að ýms-
um störfum og hygg ég, að þetta
hafi verið henni allgóður skóli, en
í því bakarii störfuðu þá ýmsir
menn af íslensku eða erlendu
bergi brotnir, sem síðar urðu með-
al kunnustu bakarameistara bæj-
arins.
Dvöl Fríðu í Björnsbakaríi varð
upphaf að þvf, að aðalstarfsvett-
vangur hennar um 30 ára skeið
eða vel það, varð í brauðgerðar-
húsum bæjarins, lengst af hjá
Kerf og síðan hjá þeim, er tóku við
bakaríinu, vann Frfða einkum við
undirbúning og frágang á sérpönt-
unum og kynntist hún mörgum,
einkum húsmæðrunum, í því
starfi. Varð vinnutíminn oft lang-
ur, enda ekki farið nákvæmlega
eftir klukku. Upp úr 1950 hætti
Fríða störfum í bakaríi og vann á
ýmsum stöðum næstu árin, en
mörg síðustu ár hennar f starfi
vann hún við þrif f Borgarbóka-
safni í Þingholtsstræti og sfðast
við framreiðslu á kaffi, og hélt
þeim störfum áfram fram um átt-
ræðisaldur. Þótti handbragðið
hennar þar ekki siðra en annar-
staðar, þar sem hún hafði unnið
um dagana og þegar einhverjir að-
ilar vildu ýta við henni f því starfi
vegna hins háa aldurs hennar,
heyrði ég haft eftir þáverandi for-
stöðumanni safnsins, að ekki yrði
hróflað við Frfðu meðan hann
réði, enda leystu aðrir áreiðanlega
ekki betur af hendi þau störf, er
hún gegndi og varð svo að vera.
Sýnir þetta bæði starfshæfni
Fríðu og nákvæmni f þvi, sem
henni var trúað fyrir, en jafn-
framt gott dæmi um mat þeirra,
sem nutu starfa hennar. Auk
framangreindra starfa fór Frfða
eitt sumar til síldarvinnu á Siglu-
firði fyrir 1920 og nokkur sumur
fór hún í kaupavinnu norður í
Miðfjörð og austur í Biskupstung-
ur og loks var hún 1—2 ár ráðs-
kona hjá Hallgrími Jónssyni,
bónda f Guðrúnarkoti (Miðteig) á
Akranesi. Á þeim árum er Fríða
vann f bakarii og eitthvað lengur,
vann hún oft, einkum um helgar,
við framreiðslu á samkomum og
veitingastöðum, einkum við ýmis
hátíðleg tækifæri og var oft sótt
fast eftir henni til þeirra starfa og
mun vinnudagurinn þá hafa orðið
æði langur.
Heilsa Fríðu var yfirleitt góð
lengst af, en þó hafði hún erfið-
leika vegna veikra augna og fyrir
mörgum árum missti hún alveg
sjón á öðru auga, en lengi vel hélt
hún sjón á hinu auganu, en sein-
ustu misserin gat hún ekkert lesið
og varð það henni erfitt, því það
hafði verið hennar helsta ánægja
að líta í góða bók og fylgjast með f
blöðunum. Fyrir 3—4 árum hrak-
aði heilsu Fríðu mjög mikið og síð-
asta árið hefur hún verið að mestu
rúmföst og var því södd lífdaga,
þegar hún kvaddi lffið.
Fríða tók mikinn þátt í félags-
málum um langt skeið. Hún mun
hafa verið meðal stofnenda Félags
afgreiðslustúlkna f brauð- og
mjólkurbúðum, sem stofnað var
árið 1933, og árið 1938 var hún
kosin í stjórn félagsins og var þar
í stjórn um árabil, lengst af sem
ritari eða varaformaður og lengi í
samninganefnd. Starfaði hún
töluvert lengur f þessu félagi held-
ur en hún vann á þvf sviði. Ég
fylgdist lítið með störfum Fríðu
að þéssum málum, en náin sam-
starfskona hennar og fyrrverandi
formaður félagsins, hefur sagt
mér, að Fríða hafi unnið því félagi
lengi og vel og unnið því allt sem
hún mátti. Einnig starfaði Fríða í
Mæðrastyrksnefnd um skeið.
Verkalýðsmálin og málefni þeirra
sem litils máttu sín í þjóðfélaginu
voru Fríðu alla tíð mikið áhuga-
og hjartans mál, sem hún fórnaði
miklu.
Fjórum árum eftir að fjölskyld-
an fluttist til Reykjavíkur, það er
1928, eignaðist hún húsið Grund-
arstfg 10 hér f borg og hafa fleiri
eða færri af fjölskyldunni búið þar
alla tíð síðan og allt til þessa dags
og fjórir ættliðir gengið þar um
garða og hefur heimili foreldr-
anna og Fríðu verið einskonar
miðstöð þessarar fjölmennu fjöl-
skyldu. Frfða giftist aldrei og
eignaðist ekki börn, en f þessu
húsi ólust upp yngstu systkini
hennar að nokkru, börn tveggja
systra hennar og jafnvel þeirra
börn að nokkru leyti svo lengst af
hefur verið líf og gróska í kringum
hana. Um langt árabil hefur Fríða
verið einskonar höfuð þessarar
stóru fjölskyldu og hefur leitast
við að halda tengslum við helst
alla f þessum stóra frændgarði,
þar sem voru systkini hennar,
makar og afkomendur, svo var
tryggðin mikil gagnvart þessu
fólki, en þó hygg ég, að henni hafi
verið kærust þau börn og barna-
börn systra hennar, sem ólust upp
að nokkru eða öllu leyti í húsi
hennar og undir hennar handar-
jaðri. Einn liðurinn í þvf, að halda
hópnum saman, var að hafa opið
hús 17. júni allt frá 1944 og meðan
heilsan entist, fyrir fjölskylduna
og þó einkum yngri kynslóðina og
munu margir gestanna lengi
Stefán Guðmundsson
frá Felli — Minning
Þótt seint sé og um síðir vil ég
með örfáum orðum minnast mfns
gamla, gengna vinar, Stefáns Guð-
mundssonar frá Felli í Breiðdal,
en hann lézt á Höfn í Hornafirði 4.
júní sl.
Löngum mun dagurinn 6. aprfl
1963 verða mér minnisstæður. Þá
kom ég til Hafnar í Hornafirði í
fyrsta sinn. Ég hitti Þorbjörn
fyrstan manna á flugvellinum
gamla handan fljóts og leizt strax
vel á mig. Ekki versnaði þegar ég
var leiddur fyrir föður hans, Sig-
urð ólafsson, þann stórbrotna ís-
lending. Og síðan hvern af öðrum
þeirra manna, sem ég hefði sízt
viljað fara á mis við að kynnast.
Gamla Skálholt var auðvitað
gististaðurinn og um kvöldið tóku
hús á mér tveir gallhörðustu
Sjálfstæðisflokksmenn þar um
slóðir og þótt víðar væri leitað:
Stefán Guðmundsson og Ingólfur
Guðmundsson, langhraktir af
Framsóknar-ofríki en óbugaðir
með öllu.
Stefán stóð þá á hálfsjötugu en
mjög vel á sig kominn, léttur í
lund og á fæti, bjartsýnn, og hélt
hann þeim burðum sfnum til hins
síðasta, að elli mæddi hann.
Stefán Guðmundsson fæddist á
Dísarstöðum f Breiðdal 15. ágúst
1898 og var því tæpra 85 ára er
hann lézt. Hann flutti kornungur
með foreldrum sínum, Guðnýju
Ragnheiði og Guðmundi Árnasyni,
að Felli f sömu sveit og ólst þar
upp í fjölmennum systkinahópi,
sem öll voru gengin fyrir ættern-
isstapann á undan honum. Við búi
á Felli tók hann með föður sfnum
um 1930 og ól þar lengst af sfna
manndómsævi, enda við þann bú-
stað löngum kenndur. Um 1950
reisir Ámi sonur hans nýbýli á
jörðinni, sem hann nefndi Fellsás,
og má heita að upp frá þvf hafi
Stefán lifað í góðu skjóli Árna og
hans góðu konu, Svövu Sverris-
dóttur frá Höfn, og með þeim flyzt
hann alfarið til Hornafjarðar er
Árni tók þar við skólastjórn.
Á Höfn undi Stefán vel hag sfn-
um, stundaði fyrst framan af al-
menna verkamannavinnu, einkum
f fiski, sem að lfkum lætur á þeim
stað, en hin siðari árin vann hann
sem hann mátti við hótelrekstur
Árna sonar síns og Þórhalls Dan
Kristjánssonar, sem reistu og
ráku saman glæsilegt hótel á
Höfn, en Þórhallur féll frá fyrir
nokkrum árum, langt um aldur
fram, hinn ágætasti maður. Stef-
án hóf störf við byggingu hótels-
ins þegar í öndverðu, en sfðar var
hann um allmörg ár næturvörður
og blandaði þá geði við margan
mann, enda mannblendinn og fé-
lagslyndur og samkvæmismaður
ágætur og sló ekki hendi á móti
hýrgun ef í boði var.
Einkahagir Stefáns ýmsir voru
mér lítt kunnir, en dóttur á hann
búsetta í Stykkishólmi, ólafiu að
Minning:
Dr. Gunnar Thoroddsen,
fv. forsœtisráðherra
Fregnin um andlát hans 25.
september kom sem reiðarslag.
Mönnum þótti hann eiga svo mikið
eftir að starfa. Og sjálfum honum
fannst hann vera kallaður burt frá
hálfnuðum iðjum. Þróttur og
karlmannslund þráði starf. Dr.
Gunnar var enn í fullum mann-
dómsblóma. Hann var frá sjónar-
miði margra einn þeirra manna,
sem ísland mátti ekki missa, frá-
bærasti leiðtogi íslands.
En Guð réð, er rfkari var.
Harmabót er það, hversu miklu
og góðu dagsverki dr. Gunnar skil-
aði.
Ræðumaður var dr. Gunnar í
allra fremstu röð ásamt sr. Jóni
Auðuns dómprófasti. Dr. Gunnar
var ræðumaður þjóðarinnar við
miklar vinsældir.
Hann vandaði ræður sína eftir
því sem honum vannst tími til, en
tíminn var oft af skornum
skammti.
Dr. Gunnar leitaðist við að
bregða ljósi sannleikans yfir
vandamál liðandi stundar, bæði
einstaklinga, alþingis og þjóðar.
Oft voru skáldleg tilþrif í máli
hans. Hann vildi byggja upp gott f
hverri ræðu og helzt láta það
hrynja um leið sjálfkrafa, sem var
til einskis nýtt.
Andhælishætti og ódyggð gaf
hann aldrei grið.
Ræður hans voru kröftugar,
hreinar og opinskáar. Röddin var
fögur. Dr. Gunnar var áhrifamik-
ill stjórnmálamaður allrar þjóðar-
innar, og henni hollur sáðmaður.
Stefna dr. Gunnars í stjórnmálum
virtist mér heilbrigð og sönn.
Hann var í senn víðsýnn og frjáls-
lyndur og þó íhaldssamur í beztu
merkingu. Dr. Gunnar leitaði
sannleikans f hvívetna og taldi sér
skylt að hafa jafnan það, er sann-
ast reyndist.
Dr. Gunnar Thoroddsen var
einn sannleiksvotta Sjálfstæðis-
flokksins á íslandi frá fyrstu tfð
— einn þeirra, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn virtist nú sízt mega
missa. Allir, sem unna frelsi ein-
staklingsins með hinni fslenzku
þjóð, hljóta nú að harma, að rödd-
minnast þeirra stunda með gleði
og söknuði. Ég og mfn fjölskylda
bjuggum lengi fjarri Reykjavík,
en þegar við komum í bæinn heim-
sóttum við alltaf Fríðu og var það
ætíð eins og að koma heim til sín,
enda var hún alltaf hress f bragði
og móttökur rausnarlegar og
ljúfmannlegar. En nú er gestaboð-
um lokið, þysinn hljóðnaður og
hver kominn til síns heima, en eft-
ir stendur minningin um sérstæða
og merka persónu, sem mikið
veitti öðrum, en naut sjálf lítils af
unaðssemdum lífsins, en hún virt-
ist eftir atvikum vel geta unað því
og hún hefur vissulega notið þess
að fylgjast með fjölda einstakl-
inga í fjölskyldunni, sem hún unni
mikið, fæðast, vaxa úr grasi og
fara til náms og nytsamra starfa.
Ekki vissi ég til að Fríða bæri í
brjósti beiskju eða kala til nokk-
urs manns eða gagnvart lífinu al-
mennt og hún tók þvi, er á móti
blés, með einstöku æðruleysi og
hygg ég, að í þessu hafi styrkur
hennar verið mestur. — Þegar ég
hugleiði þessar línur dettur mér í
hug setning, sem vitur maður hef-
ur sagt og hljóðar eitthvað á þá
leið, að það eina, sem maður eigi,
sé það sem maður hefur gefið. Frá
því sjónarmiði hefur Fríða verið
auöug, er hún féll frá. Frfða vildi
hafa sem minnst af munum f
kringum sig, eða aðeins það nauð-
synlegasta til heimilis, en þó var
það þrifnaður og myndarbragur,
sem setti svip á heimili hennar.
Svipuðu máli gegndi um klæða-
burð og annað, er hana varðaði
persónulega, þar var engu til kost-
að, nema því nauðsynlegasta, en
þetta var einn þátturinn í lffsvið-
horfi hennar, sem við getum kall-
að að vera en ekki sýnast, sem var
ríkur þáttur í eðli hennar. Slíkrar
konu er gott að minnast.
Sigurður M. Helgason
nafni, og aðra, Sigurbjörgu, missti
hann á unga aldri.
Að Birni bróður sínum látnum
tók Stefán saman við ekkju hans,
Guðlaugu Þorgrímsdóttur. Hún
var ættuð frá Fossárdal í Beru-
firði og var um ótal ár ljósmóðir í
Breiðdal. Með henni eignaðist
Stefán soninn Árna, skólastjóra
og síðar hótelstjóra, sem fyrr get-
ur. Fluttust þau með Árna til
Hafnar 1958 og þar andaðist Guð-
laug nokkrum árum sfðar. Það
fannst á, að Stefán kunni vel að
meta aðbúnað og atlæti á heimili
Svövu tengdadóttur sinnar og hjá
barnabörnunum dvaldi hugurinn
löngum. Stefán taldi sig mikinn
gæfumann og var þakklátur skap-
aranum fyrir góðar lífsgjafir.
Friður sé með þessum mínum
gamla vini.
Sverrir Hermannsson
in hans er þögnuð. En nú skal
þakka.
Dr. Gunnar Thoroddsen elskaði
þjóð sína, og vildi í öllu heill og
heiður íslands. Eftirlifandi konu
hans, frú Völu Ásgeirsdóttur
Thoroddsen, sem er góð kona, gjöf
frá Guði til Gunnars, sendi ég
dýpstu samúðarkveðjur svo og til
barna hans, barnabarna og
tengdabarna, og annarra vanda-
manna.
Helgi Vigfússon,
P.O. Box 184,
3570 Á1 (Hallingdal,
4. október 1983.