Morgunblaðið - 28.10.1983, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 1983
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
Machel og Mario Soares, forsætisrádherra Portúgals
Huldustríð
í Mósambík
SAMORA MARCEL, forseti Mósambíks, hefur unnið að því að auka
samskipti landsins við Vestur-Evrópu og Bandaríkin og losa um tengslin
við sovézku valdablokkina. Til þess að leggja áherzlu á þetta hefur hann
verið á ferðalagi um Vestur-Evrópu og m.a. heimsótt Portúgal í fyrsta skipti
til aö sýna að sárin eftir fímm alda nýlendustjórn Portúgala og tíu ára stríð
við þá eru gróin.
Marcel vildi einnig sýna að
Mósambík væri ógnað af
Suður-Afríku. Vegna þeirrar
ógnunar og þess ásetnings að
standa utan við valdablokkir telji
Mósambíkmenn sig geta vænzt
þess að eiga pólitíska og hernað-
arlega samvinnu við ríki jafnt í
austri og vestri.
Meðan Marcel var í ferðinni
gerðu Suður-Afríkumenn loftárás
á byggingu í Maputo, höfuðborg
Mósambík, þar sem Afríska þjóð-
arráðið (ANC), samtök blökku-
manna í S-Afríku, höfðu skrifstof-
ur. Suður-Afríkumenn hafa gert
nokkrar slíkar „fyrirbyggjandi"
árásir áður og landvarnaráðherra
þeirra, Magnus Malan hershöfð-
ingi, sagði að þeim yrði haldið
áfram svo lengi sem Mósambík-
menn skytu skjólshúsi yfir sam-
tökin og veittu þeim aðstöðu.
Mósambíkmenn sögðu að árásin
hefði verið gerð til að grafa undan
ferð Marcels og minntu vestrænar
þjóðir á að þeir stæðu í fremstu
víglínu harðnandi átaka við Suð-
ur-Afríkumenn og Vesturveldin
yrðu að taka afstöðu. Átökin í
sunnanverðri Afríku mögnuðust
stig af stigi og mundu að lokum
gera vestræna viðskiptahagsmuni
að engu, ef ekkert taumhald væri
haft á S-Afríkumönnum.
Mósambíkmenn hafa gífurlega
þörf fyrir erlenda aðstoð og vilja
sigrast á andstöðu vestrænna rík-
isstjórna gegn beiðnum þeirra um
hernaðaraðstoð. Þeir hafa fengið
mestöll sín hergögn frá Sovétríkj-
unum og Kína, en íhuga kaup á
jeppum, talstöðvum og tjöldum frá
Vesturlöndum og hafa áhuga á að-
stoð hernaðarráðunauta til að
þjálfa 12.600 manna her sinn. Mik-
il þörf er á aðstoð til að kenna
verkamönnum, sem skortir tækni-
menntun.
Efnahagsmálin eru í kaldakoli
eftir átta ára marxistastjórn
Marcels. Útflutningur hefur
stórminnkað og er nánast að engu
orðinn, nema á tei og öðrum afurð-
um, sem Rússar fá sem greiðslu
fyrir hernaðaraðstoð. Innflutningi
hefur verið hætt að mestu og
skuldir við erlend ríki nema nokk-
ur hundruð milljónum dala.
Illa gengur að brauðfæða 10
milljónir íbúa landsins, þótt það sé
frjósamt og auðugt frá náttúrunn-
ar hendi. Þar við bætist alvarlegur
Skástrikuðu svæðin sýna athafana-
svæði MNR.
skortur á landbúnaðarafurðum
vegna mestu þurrka í hálfa öld,
einkum í Suður-Mósambík, þar
sem fjórar milljónir manna ramba
á barmi hungursneyðar. Matvæla-
skömmtun var samþykkt á fjórða
þingi Frelimo-hreyfingarinnar í
vor og ákveðið var að hætta við
samyrkjubúskap, sem hefur gefizt
illa.
' Frelimo er allsráðandi og agi er
strangur. Refsingar á borð við
opinberar hýðingar hafa verið
teknar upp og 70 aftökur hafa farið
fram síðan 1979. Á síðustu mánuð-
um hafa tæplega 50.000 manns
verið fluttir nauðungarflutningum
frá Maputo og öðrum borgum til
sveitahéraða í norðri til að stunda
landbúnaðarstörf. Þetta er liður í
baráttu gegn offjölgunarvanda-
máli í borgunum og miðar að því
að losa þær við atvinnuleysingja,
svartamarkaðsbraskara og aðra
„óarðbæra einstaklinga" eða hugs-
anlega undirróðursmenn.
Matvælaskorturinn og óstjórn á
flestum sviðum hefur verið vatn á
myllu 7—10.000 þjálfaðra upp-
reisnarmanna svokallaðrar Þjóð-
arandspyrnuhreyfingar, MNR, sem
hafa stundað „efnahagsleg
skemmdarverk" og m.a. eyðilagt
800 verzlanir á landsbyggðinni,
járnbrautarlínur, benzíngeyma
o.fl. Friður hefur varla ríkt f
Mósambík síðan stríðinu við
Portúgala lauk. Talið er að 500 hafi
fallið í viðureignum stjórnarher-
manna og uppreisnarmanna í
fyrra, en mannfallið hefur aukizt
mikið síðan.
MNR fær vopn sín frá Suður-
Afríku og nýliðar hreyfingarinnar
munu vera þjálfaðir í herstöð í
koparnámubænum Palaborwa, um
90 km vestur af Kruger-þjóðgarð-
inum, og sendir þaðan til f Mósam-
bík. Varningur frá S-Afríku hefur
fundizt í stöðvum, sem hermenn
Mósambíkstjórnar hafa náð af
uppreisnarmönnum, og íbúar
landamærabæja segja að hvftir
Suður-Afríkumenn hafi tekið þátt
í árásum. Hreyfingin talar óljóst
um kapitalisma og afturhvarf til
fyrri lífshátta, m.a. fjölkvænis og
höfðingjaveldis, en virðist hafa það
eina markmið að berjast gegn
Frelimo. MNR-fangar hafa verið
líflátnir opinberlega við mikinn
fögnuð áhorfenda.
Mósambíkmenn segja að MNR
hafi verið stofnað í Rhódesíu 1974
og suður-afríska leyniþjónustan
hafi átt þátt í því. Eitt helzta
markmið Suður-Afríkumanna með
stuðningnum við MNR er að neyða
Mósambíkstjórn til að hafa
taumhald á Afríska þjóðarráðinu.
Krafa um það kom fram á fundi
Pik Botha utanríkisráðherra og ör-
yggismálaráðherra Mósambíks,
Jacinto Veloso, í Komatipoort í
desember sl. — fyrsta fundi
mósambískra og s-afrískra ráða-
manna.
Leiðtogi MNR er Afonso Dhlak-
ama, blökkumaður sem var rekinn
úr Frelimo þegar herferð var hafin
gegn spillingu 1974. Næstráðandi
hans, Portúgalinn Orlando Crist-
ina, var myrtur í bóndabæ norður
af Pretoriu í apríl, annaðhvort af
útsendurum Frelimo eða keppi-
nautum sínum.
MNR-leiðtoginn Casimino Mont-
ero, sem Frelimo segir að hafi
lengi búið í Jóhannesarborg, var
dæmdur í 18 ára fangelsi að honum
fjarstöddum í Lissabon 1981 fyrir
morðið á portúgalska stjórnar-
andstöðuleiðtoganum Humberto
Delgado hershöfðingja 1965. í
fyrstu mun MNR hafa grundvall-
azt á „einkaherjum", sem Portú-
galinn Jorge Jardim kom á fót þeg-
ar hann fékkst við kaupsýslu í
Mósambík áður en landið hlaut
sjálfstæði. Upplýsingafulltrúi
MNR, Evo Fernandez, fv. starfs-
maður portúgölsku leynilögregl-
unnar PIDE, hefur aðsetur í Lissa-
bon, þar sem tilkynningar MNR
um mannrán eða orrustur eru birt-
ar.
Hermenn Frelimo eru illa búnir
vopnum, þeir búa jafnvel við mat-
vælaskort og baráttuhugur þeirra
er deigur. Stór hluti Mósambíks er
á valdi MNR. Uppreisnarmenn
hafa smátt og smátt sótt suður á
bóginn og ráða jafnvel yfir hluta
Maputo-héraðs. Norðan Zambezi-
fljóts getur stjórnarherinn einung-
is gegnt hlutverki setuliðs líkt og
Rússar í Afghanistan. Sunnan
Zambezi einbeitir Frelimo sér að
því að verja olíuleiðsluna og
járnbrautarlínuna frá Beira til
Mutare í Zimbabwe. Um 5.000 her-
menn frá Zimbabwe taka þátt í að-
gerðunum, en þó hefur ekki tekizt
að afstýra tíðum skemmdarverk-
um.
Nokkur hundruð Tanzaníuher-
menn þjálfa mósambíska nýliða,
en Machel forseti hefur áhuga á
því að nefnd brezkra hernaðar-
ráðunauta í Zimbabwe þjálfi
Mósambíkher. Um 800 til 1000 sov-
ézkir, austur-þýzkir og kúbanskir
hernaðar- og öryggismálaráðu-
nautar eru í landinu. En Mósam-
bíkmenn eru óánægðir með aðstoð
sovétblokkarinnar og skilyrðin,
sem henni hafa fylgt, þótt hún hafi
haldið þeim á floti. Austurveldin
hafa valdið Mósambíkmönnum
vonbrigðum og því vilja þeir frið-
mælast við vestræn ríki. Þróunin í
S-Afríku er helzti Þrándur í Götu.
Deilan um setningu í kennarastöðu
við Þelamerkurskóla:
Ráðherra áritar
ekki umsóknir —
nema umsagnarað-
ilar séu ósammála
EINS og komið hefur fram i Morgunblaðinu virðast fullyrðingar fyrrverandi
og núverandi menntamálaráðherra, stangast á hvað snertir ráðningu Ormars
Snæbjörnssonar í stoðu kennara við Þelamerkurskóla nú í vetur. Ingvar
Gíslason fyrrverandi menntamálaráðherra segist hafa gengið frá ráðningu
Ormars Snæbjörnssonar í stöðuna um það bil viku áöur en hann yfírgaf
ráðuneytið. Ragnhildur Helgadóttur segist aftur á móti hafa fengið málið
óafgreitt inn á sitt borð, eftir að hún tók við menntamálaráðuneytinu.
Morgunblaðið leitaði til Knúts
Hallssonar ráðuneytisstjóra og
Sigurðar Helgasonar, deildar-
stjóra í menntamálaráðuneytinu
eftir skýringu á hvernig á þessu
gæti staðið. Að sögn þeirra, áritar
ráðherra umsóknir umsækjenda,
um endursetningu í kennarastöð-
ur sem þeir hafa gegnt áður, í
þeim tilvikum þegar umsagnarað-
ilar eru ekki sammála um af-
greiðslu málsins, og lætur þannig í
ljósi hvort hann er samþykkur eða
ósamþykkur því, að viðkomandi
umsækjandi verði settur aftur í
stöðuna. Umsagnaraðilar eru
skólastjóri og skólanefnd viðkom-
andi skóla og fræðslustjóri við-
komandi fræðsluumdæmis. Eftir
að ráðherra hefur áritað umsókn-
ina, fara þær til grunnskóladeild-
ar, þar sem setningarbréfin eru
vélrituð. Þaðan fara þau til ráð-
herra eða ráðuneytisstjóra til
undirritunar, eftir þvi sem við á.
Það sem gerðist í þessu máli
virðist samkvæmt þessu vera að á
milli þess að umsókn var árituð og
setningarbréf undirritað, urðu
ráðherraskipti i menntamálaráðu-
neytinu og ráðherrar ekki á einu
máli um hver yrði ráðinn í þá
kennarastöðu, sem um ræðir í
þessu tilfelli.
Kaupfélag V-Húnvetninga:
Meðalfallþungi
dilka 14,67 kg
Staöarbakka, 27. október.
Sauðfjárslátrun lauk á Hvamms-
tanga þriðjudaginn 18. þessa mánað-
ar. Hjá Kaupfélagi V-Húnvetninga
var alls slátrað 40.368 kindum, þar
af voru 4.494 kindur fullorðnar. Er
þetta svo til sama heildartala og í
fyrra. Meðalfallþungi dilka var
14,67 kfló og er það 0,2 kflóum
hærra en síðastliðið haust.
Hjá verslun Sigurðar Pálma-
sonar á Hvammstanga var slátrað
tæplega 9 þúsund kindum, þar af
1.100 fullorðnum. Er það nokkru
færra en í fyrra. Meðalvigt dilka
þar var 14,47 kíló og er það 0,87
kílóum hærra en á síðastliðnu ári.
Verzlunarsvæðið er V-Húna-
vatnssýsla, þó ekki allur Staðar-
hreppur, en aftur á móti eitthvað
úr A-Húnavatnssýslu.
Slátrun á stórgripum er þegar
hafin og er útlit fyrir að hún verði
talsvert mikil. En óvissa er með
sölu á kjöti af fullorðnum hross-
um, en á þeim mun vera mikið
framboð. — Benedikt
Vöruskiptajöfnuður landsmanna:
Staðan hefur
batnað veru-
lega milli ára
VÖRUSKIPTAJÖFNUÐUR landsmanna var hagstæður um liðlega 188,9
milljónir króna í septembermánuði, en hann var óhagstæður um 302,4
milljónir króna í sama mánuði í fyrra. Þetta er þriðji mánuðurinn í röð,
sem vöruskiptajöfnuður er hagstæður. Verðmæti útflutnings var 2.048,7
milljónir króna, en verðmæti innflutnings hins vegar 1.859,8 milljónir
króna.
Vöruskiptajöfnuðurinn það sem
af er árinu er hins vegar óhag-
stæður um liðlega 725,3 milljónir
króna, en hann var óhagstæður
um 2.379,7 milljónir króna á sama
tíma í fyrra. Staðan hefur því
verulega færst til betri vegar miili
ára.
Verðmæti útflutnings fyrstu níu
mánuði ársins var um 13.329,5
milljónir króna, en verðmæti inn-
flutnings hins vegar um 14.054,9
milljónir króna. Til samanburðar
var verðmæti útflutnings á sama
tíma í fyrra um 5.661,8 milljónir
króna, en verðmæti innflutnings
hins vegar liðlega 8.041,5 milljónir
króna.
f útflutningi vegur þyngst út-
flutningur á áli og álmelmi, en
verðmæti þess útflutnings fyrstu
níu mánuði ársins var um 2.327,7
milljónir króna, en til samanburð-
ar var hann upp á 541,7 milljónir
króna á sama tíma í fyrra. Verð-
mæti kísiljárnsútflutnings á tíma-
bili var liðlega 424 milljónir
króna, en til samanburðar um
140,3 milljónir króna á sama tíma
í fyrra.
í innflutningi vegur þyngst inn-
flutningur fyrir íslenzka álfélagið,
en verðmæti hans var liðlega
1.007,2 milljónir króna, en verð-
mæti hans á sama tíma í fyrra var
449,8 milljónir króna.
Við samanburð við utanríkis-
verzlunartölur 1982 verður að
hafa í huga, að meðalgengi erlends
gjaldeyris í janúar-september
1983 er talið vera 99,9% hærra en
það var í sömu mánuðum í fyrra.