Morgunblaðið - 13.12.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1983
Aukin verðmætasköpun í fiskiðnaði:
Betri meðferð og betri
nýting sjávarfangs
Kaflar úr framsögu Björns Dagbjartssonar fyrir fyrsta þingmáli hans
Björn Dagbjartsson, matvæla-
fræðingur, hefur setið á Alþingi und-
anfariö í fjarveru Halldórs Blöndals
(S), sem situr þing Sameinuöu þjóö-
anna. Hann mælti sl. þriöjudag fyrir
sínu fyrsta þingmáli, tillögu til þings-
ályktunar um betri meðferð og betri
nýtingu sjávarfangs. Ræða hans fer
að hluta til hér á eftir.
Ógeðfelld sóun
verðmæta
Sú tillaga sem hér er flutt miðar
að því að taka af öll tvímæli um
heimildir til sjávarútvegsráðherra
að skylda fiskiskip til að koma
með að landi allan fisk allra teg-
unda svo og hvers konar fiskúr-
gang sem fellur í veiðiferð. í 12.
grein landhelgislaganna er bók-
staflega gefið í skyn að fiski sem
ekki næði tiltekinni lágmarks-
stærð mætti ekki landa nema
öðruvísi væri ákveðið.
í lögum um upptöku ólöglegs
sjávarafla nr. 32, 19. maí 1976,
segir m.a. í 1. gr. að ólöglegur
sjávarafli sé sá afli eða hluti afla
sem ekki nær lágmarksstærð
þeirri sem ákveðin er í lögum,
reglugerðum eða sérstökum veiði-
leyfum og í 2. gr. segir: „Ólöglegur
sjávarafli skal gerður upptækur
og andvirði hans renna í sérstakan
sjóð ..."
Þrátt fyrir þessi ákvæði og önn-
ur, sumir segja einmitt þeirra
vegna, í lögum og reglugerðum um
lágmarksstærðir fisktegunda hafa
deilur um veiðar á smáfiski síður
en svo hjaðnað en það hefur ætíð
verið og verður framvegis háð
dómgreind stjórnanda fiskiskips
hvernig hann stundar veiðiskap
með framtíðarsjónarmið í huga.
Því verður ekki trúað að skipstjór-
ar togskipa stundi vísvitandi dráp
á undirmálsfiski í stórum stíl. Það
verður heldur ekki séð að ákvæði
um skyndilokanir og veiðieftirlits-
menn hafi getað eða geti hindrað
slys í þessum efnum. Þá hefur því
verið haldið fram að vegna
ákvæða í lögum um upptöku ólög-
legs afla sé smáfiski yfirleitt
fleygt þó að hann sé allur dauður
eða dauðans matur. Hér er um
nijög ógeðfellda sóun á verðmæt-
um að ræða, sem með lagabreyt-
ingum verður að hindra. Með því
að greiða lágmarksverð fyrir und-
irmálsfisk en setja jafnframt nýj-
ar reglur um viðurlög vegna und-
irmálsfisks í afla á það að vera
tryggt að smáfiskur verði að verð-
mætum án þess að tapað sé nein-
um möguleikum til að koma í veg
fyrir veiðar á smáfisi nema síður
væri. Viðurlög við smáfiskadrápi
gætu verið veiðileyfissvipting
fyrir endurtekin brot, en ráðherra
hefur boðað leyfisbindingu tog-
veiða á næstunni.
Nýting aukaafurða
— mengunarvörn
Við heimtum margra ára meng-
unarrannsóknir af væntanlegum
iðjuverum, en firnum af úrgangi
er fieygt átölulaust á miðunum.
Eitt dæmi eru 2000 tonn af hum-
arúrgangi, sem sannanlega spillir
humarmiðunum við rotnun. Slóg
úr bolfiski, þ.e. þorski og ufsa, er
að jafnaði talið vera milli 15 og
20% af þunga fisksins upp úr sjó,
þar af er þriðjungur lifur og þriðj-
ungur hrogn eða svil í kynþroska
fiski. Allt þetta hverfur í hafið frá
togurunum. Þó að það sé að jafn-
aði e.t.v. eitthvað minna af innyfl-
um í smærri þorski og þó að bol-
fiskafli togara verði ekki nema 200
þúsund tonn á ári, þá erum við
samt að tala um nálægt 40.000
tonnum, þar af þriðjungurinn lif-
ur eða um 10.000 tonn af lýsi að
verðmæti um 150 milljónir króna
á ári.
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins hefur í allmörg ár bent á sér-
staklega eina leið til að nýta þess-
ar aukaafurðir um borð í veiði-
skipunum og það er með svokall-
aðri meltuvinnslu til fóðurs. Þó að
e.t.v. verði ekki hægt að selja alla
meltu í fóðurstöðvar strax, þá er
alltaf hægt að skilja lýsið úr í
hvaða fiskimjölsverksmiðju sem
er og þurrka eggjahvítu og stein-
efni í mjöl. Lýsið eitt ætti að duga
fyrir afskriftum af búnaði og afia-
Björn Dagbjartsson
hlut, en fyrirhöfn áhafnar verður
engin umfram venjulega slæg-
ingu. Búnaður til meltuvinnslu
kostar nú ‘A— l‘/i milljón króna í
hvern togara eftir aðstæðum um
borð, en tekjur ættu að verða
a.m.k. 6—800 þús. kr. á ári. Meltan
sjálf er hrein aukageta sem getur
orðið drjúg, ekki síst þar sem
hægt verður að nýta svokallaðan
ruslfisk og smáfisk sem menn
slysast til að drepa.
Fullnýting hrogna
og lifrar
Á Alþingi 1977 var samþykkt
þingsályktun frá Sigurlaugu
Bjarnadóttur, þar sem skorað var
á ríkisstjórnina að gera könnun á
því hvernig fullnýtingu hrogna og
lifrar yrði við komið. Svo er að sjá
á útflutningsskýrslum, að nýting
hrogna hafi a.m.k. ekki dregist
saman á undanförnum árum.
Stafar það að nokkru leyti af því,
að áhafnir hafa fengið að hirða og
salta hrogn um borð. En það verð-
ur því miður ekki sagt um lifrar-
nýtingu. Nýting hennar versnar
stöðugt. Má þá og benda á það að
niðursuðuverksmiðjur hefur skort
lifur til niðursuðu, en lifur ísuð í
plastpoka geymist hiklaust í
nokkra daga og þannig var lifur
reyndar nýtt til niðursuðu, t.d. á
Akranesi, fyrir nokkrum árum.
Einnig er vakin athygli á þings-
ályktunartillögu Guðmundar G.
Þórarinssonar o.fl. vorið 1981 um
lífefnavinnslu m.a. úr fiskinnyfl-
um. Við íslendingar höfum nu
eignast a.m.k. 3 verksmiðjuskip
sem geta unnið og fryst afla um
borð. Við framleiðslu fiskflaka
ganga u.þ.b. 60% af þunga slægðs
fisks úr sem hausar og bein. Við
má búast að frystitogurum fjölgi
og gefur það auga leið hvernig um-
horfs yrði á miðunum ef úrgangi
frá 30 skipum væri fleygt á veiði-
slóðinni, en sjómenn annarra
skipa telja úrgang þessara tveggja
frystitogara þegar mjög áberandi.
Því er nauðsynlegt að grípa þegar
í taumana og skylda verksmiðju-
skip til að hirða sinn úrgang og
koma með að landi frystan, melt-
an eða þurrkaðan. Sams konar
skyldur ættu að fylgja grásleppu-
veiðunum. Það er ófært að fyrir
hverja tunnu af hrognum sé hálfu
tonni af úrgangi fleygt í sjóinn.
Reynslutími
Það skal ítrekað að til þess að
megin tilgangi þessarar tillögu
verði náð og allur afli komi að
landi verður að greiða fyrir hann.
Mér sýnist að einungis reynslan
fái skorið úr því, hvort þetta að-
hald verður nægilegt. Mér finnst
skynsamlegt að líta á fyrstu mán-
uðina sem þessi ákvæði verða í
gildi, sem tilraun til að komast að
hinu sanna; til að komast að því
hve mikil brögð eru að veiðum á
fiski, sem er undir máli. Á þessum
reynslutíma yrði engum refsað,
aðeins leitað að skynsamlegum
refsimörkum. Síðan yrði það að
koma í ljós hvort lagasetning og
verðlagning á smáfiskinum nægði
til þess að hann kæmi að landi
jafnvel þó að það kynni að leiða til
útláta og refsinga fyrir skips-
stjórnarmenn og útgerð. Hitt er
víst að eins og er, verður dauður
smáfiskur engum til gagns nema
e.t.v. múkka og marfló.
Þá er það annar aðaltilgangur
tillögunnar að tryggja betur nýt-
ingu á fiskúrgangi s.s. slógi,
hrognum og lifur og svokölluðum
úrgangsfiski t.d. kolategundum,
gaddaskötu, blágómu, gulllaxi o.fl.
Betri meðferð,
betri nýting
Það er svo komið og kunnara en
frá þurfi að segja, að varla þarf að
reikna með auknum fiskafla hér
við land. Aukin verðmætasköpun í
fiskiðnaði hlýtur því fyrst og
fremst að byggjast á betri með-
ferð og nýtingu þess sem aflað er.
Auk verðmætasköpunar eru það
oft umhverfissjónarmið, sem leiða
til þess að farið er að huga að nýt-
ingu úrgangsefna. Það er því mið-
ur fremur fátítt hér á landi enn
sem komið er, en rétt er þó að hafa
í huga, að mengunarvaldur reynist
oft vera verðmæti á röngum stað.
I lögum um Verðlagsráð sjávar-
útvegsins er kveðið á um það, að
ráðið skuli verðleggja allan fisk-
afla.
Það yrði alltof langt mál að fara
nákvæmlega út í hagkvæmnisút-
reikninga til að sýna fram á það
hvað hægt væri að borga fyrir
hinar og þessar tegundir sjávar-
fangs sem nú falla ónýttar frá
borði. Ég minntist áður á kostnað
við meltuvinnslu og væntanlegar
tekjur í því sambandi. Búnaður til
að heilfrysta úrgang og frysti-
geymsla kosta '/2 — 1 milljón króna
eftir aðstæðum um borð. 10 tonn
af frosnum úrgangi í hverri veiði-
ferð togara eru væntanlega 30—40
þúsund króna virði sem loðdýra-
fóður, sem á ársgrundvelli nálgast
1 milljón í tekjur. Að vinna mann-
eldisafurðir, t.d. japanskan marn-
ing, úr smáfiski kostar meiri fjár-
festingu en gefur líka margfalt
meiri tekjur.
Það er alveg augljóst og skal
undirstrikað, að þessi nýtingar-
aukning sjávaraflans sem fram
kæmi með þessu móti er enginn
skjótfenginn stórgróði. En fyrir-
litning hinna síðustu uppgangsára
á gömlum dyggðum, nýtni og
hirðusemi, verður nú að víkja. Það
verður að leggja alúð við sérhverja
viðleitni til að stækka þjóðarkök-
una, þó að í smáum skömmtum sé.
Ef menn koma sér ekki saman um
hvernig skipta eigi þessari viðbót,
verður ríkisvaldið að skerast í
leikinn.
Ég vil að lokum benda á það að
samþykktir nýlokins Fiskiþings
ganga mjög í sömu átt og tillagan
sem hér er flutt. Þetta sýnir að
þörfin á breyttum viðhorfum í
þessum efnum er orðin mjög brýn.
Hrópandi óréttlæti
- eftir Súsönnu
Svavarsdóttur
í Morgunblaðinu 19. nóvember
sl. er heljarinnar langloka eftir
Árna Johnsen, þar sem hann gerir
samanburð á „lægstu tekjum
verkafólks og námslánamöguleik-
um sem íslenska þjóðfélagið býður
menntamönnum okkar“. Hann
segir m.a. að „laun séu eitt og lán
annað og ónákvæmt sé að bera þar
saman nema að því leyti að bæði
verkamaðurinn og námsmaðurinn
eigi að hafa framfæri af þeirri
fjárupphæð em um er að ræða í
hvoru tilviki, verkamaðurinn af
10.960 kr. á mánuði, en námsmað-
urinn af 13.000 kr.“. Mismuninn á
þessum tölum kallar Árni „hróp-
andi óréttlæti“ og rökstyður það
með því að námslán hafi hækkað
um liðlega 30% umfram launa-
hækkanir til verkafólks. Þessi
.. segir Árni lánakjör
námsmanna mun hag-
stæðari en þau kjör sem
almennir lántakendur
eiga kost á í bankakerfi
landsmanna. Þetta eru
fánýt rök, því við
námsmenn erum hluti
af almenningi í land-
samanburður hjá Árna er ekki
bara það sem kalla mætti „óná-
kvæmur" heldur er hann í hæsta
máta óraunhæfur, því eins og
hann segir sjálfur þá eru laun eitt
og lán annað.
í fyrsta lagi eru námslán LÁN
til framfærslu meðan á námi
stendur og eru að fullu verðtryggð,
auk þess sem LAN þessi skulu
endurgreiðast, eins og eðlilegt er.
{ öðru lagi var á þingi Verka-
mannasambands (slands í Vest-
mannaeyjum (og önnur félög hafa
fylgt á eftir) þ. 14,—15. október sl.
ályktað um að raunhæf lægstu
laun í dag á (slandi væru 15.000
kr. Ljóst má því vera að enn eru
námslán undir því sem kalla ætti
lægstu laun. Lægstu laun verka-
manna í dag eru þó enn lægri eins
og Árni bendir á, en ástæðan er
ekki sú að farið hefur verið að lög-
um við útreikning á framfærslu-
mati námsmanna, heldur er það
staðreynd, eins og allir vita, að sú
ríkisstjórn sem hefur Árna á sín-
um snærum sem þingmann, hefur
komið forkastanlega og algerlega
óafsakanlega fram við verkafólk,
með afnámi á lögbundnum samn-
Súsanna Svavarsdóttir
ingsrétti og afnámi vísitölubóta á
laun og er það mesta svívirða að
Árni skuli ætla sér að etja saman
námsmannasamtökunum og
verkalýðshreyfingunni, sem eiga
virkilega sameiginlegra hagsmuna
að gæta gagnvart þeirri siðlausu
ríkisstjórn sem situr við völd á Is-
landi í dag.
Ennfremur segir Árni lánakjör
námsmanna mun hagstæðari en
þau kjör sem almennir lántakend-
ur eiga kost á í bankakerfi lands-
manna. Þetta eru fánýt rök, því
við námsmenn erum hluti af al-
menningi í landinu og þegar við
höfum lokið námi með skulda-
bagga á bakinu, eigum við eftir að
taka lán í þessu bankakerfi og hjá
Húsnæðisstofnun, þar sem allar
fjárfestingar okkar sitja á hakan-
um meðan við erum í námi. Ann-
aðhvort hefur Árni vísvitandi
sleppt þessu til að pússluspilið
hans félli saman, eða að hann
bara fattaði ekki, sem ekki er
ólíklegt.
Eitt var það sem ekki kom fram
í grein Árna, sem þó hefði átt að
gera það til að gæta fyllstu sann-
girni við samanburð á mismunun
einstaklinga í þessu þjóðfélagi. I
útreikningi á fjármagnsþörf
námsmanns sept.-nóv. 1983 er
reiknað með að hann þurfi að
greiða 2.104 kr. fyrir húsnæði og
þar sem námsmaður fær aðeins