Morgunblaðið - 25.03.1984, Blaðsíða 25

Morgunblaðið - 25.03.1984, Blaðsíða 25
24 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MARZ 1984 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri hf. Árvakur, Reykjavík. Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, simi 10100. Auglýsingar: Aö- alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift- argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 20 kr. eintakiö. Sátta- og friðarviðræðum hinna stríðandi afla í Líbanon lauk án árangurs í Lausanne í Sviss á miðviku- dag. Enn er barist á götum Beirút og hinar ýmsu trú- arfylkingar eru gráar fyrir járnum hver í sínum hluta þessa litla en fagra lands. Trúardeilur, ættametnaður, íhlutun erlendra ríkja og venjulegt valdabrölt koma í veg fyrir að Líbanir geti bú- ið í friði. „Fallin hús má endurbyggja og rétta við hrunið efnahagskerfi, en ég óttast að þau sár sem átökin í Líbanon hafa sært sálir landsmanna grói seint, ef nokkurn tíma. Hjálpar- stofnanir megna ekki, frek- ar en aðrir, að bæta þá svörtu framtíðarsýn sem blasir við íbúum Líbanon, þar þarf að koma til eitt- hvað miklu stærra og mátt- ugra. Margir eru hættir að líta á ástandið pólitískum augum, friður er það sem allir þrá og mönnum er orð- ið nokkuð sama um hvaðan og hver kemur honum á,“ sagði Michel Abs, yfirmaður neyðarhjálpar samkirkju- ráðs Mið-Austurlanda í Líb- anon, í Morgunblaðsviðtali á þriðjudag, en hann sat hér á landi árlegan fund kirkju- legra hjálparstofnana. Þetta er ömurleg lýsing á dugmikilli þjóð sem átt hef- ur í innbyrðis átökum og' stríði við innrásarlið í 9 ár. Michel Abs sagði: „Frá því við hófum hjálparstarf í Líbanon 1976 hefur ástandið aldrei verið svona óskaplegt og ef ég á að vera hreinskil- inn þá eygi ég enga von fyrir mitt land, sérstaklega ekki þær kynslóðir sem nú eru að alast upp. f Líbanon eigum við börn og ungmenni sem þekkja ekki annað en vopn- uð átök. Mörg eru munað- arlaus og vita ekki hvað eðlilegt fjölskyldulíf er. Beri framtíðin frið í skauti sér veit ég ekki hvort þessi kynslóð getur aðlagast þeim aðstæðum." Hér og nú verður ekki allt það rifjað upp sem yfir Líb- ani hefur dunið undanfarin ár. í raun eru þær hörmung- ar með ólíkindum. Þar hefur það jafnframt gerst að frið- arsveitir Sameinuðu þjóð- anna á landamærum Líban- ons og ísraels hafa reynst gagnslausar af því að þeim var bannað að verja friðinn með því hervaldi sem dugar til að halda hinum stríðandi fylkingum í skefjum. Gæsluliðið frá Bandaríkjun- um, Bretlandi, Frakklandi og Ítalíu sem sent var á vettvang til að stilla til frið- ar eftir að PLO-menn, her- sveitir Palestínumanna, voru reknar úr landinu, reyndist gagnslaust. Líban- on hefur verið vettvangur uppreisnar gegn Yassir Arafat, foringja PLO. Og þannig mætti áfram telja. Nú eru Sýrlendingar hinn erlendi aðili sem reynir að skikka Líbani til að sættast innbyrðis, þeir sendu herlið inn í landið fyrir 9 árum til að stilla til friðar í borgara- stríðinu. ísraelsmenn ráða yfir stærri hluta Líbanons nú en þá, hins vegar eru þeir ekki með opinber afskipti af stjórn landsins og áttu ekki fulltrúa á sáttafundinum í Lausanne. Á þeim fundi rif- ust kristnir menn við drúsa og múhameðstrúarmenn. Innan þessara fylkinga deila ættarhöfðingjar og trúar- leiðtogar. Utanríkisráð- herra Sýrlands mistókst sáttastarfið. Gibran Kahlil Gibran skáld og spámaður frá Líb- anon sem uppi var á fyrri hluta þessarar aldar er kunnasti rithöfundur á arabíska tungu. Þessi kristni maróníti sagði um ættland sitt: „Líbanon ykkar eru skákreitir milli trúarlegra leiðtoga og herforingja, en mitt er helgidómur. Þangað fer ég í anda mínum þegar ég þreytist á því að verða vottur að yfirborðsmennsku vaxandi menningar. Ykkar Líbanon eru tveir menn þar sem annar borgar skattinn og hinn tekur á móti honum. Mitt Líbanon er ein per- sóna sem hallar höfði að armi og er fjarri öllu nema Guði og sólarljósinu. Ykkar Líbanon eru sendi- nefndir og nefndir, en mitt Líbanon er samvera kring- um arin á nóttum sem er hulin fegurð stormsins og hreinleik mjallarinnar. En Líbanon ykkar eru sértrúarflokkar og pólitískir flokkar, mitt Líbanon er æskufólk sem klifrar upp um kletta, hleypur meðfram lækjunum og er í boltaleik á bersvæði. Ykkar Líbanon er tal, fyrirlestrar, kappræður, mitt Líbanon er söngur svartþrastarins, snerting bjarkar- og eikigreina hver við aðra og bergmál flaut- unnar frá hellinum þar sem hirðirinn leitar skjóls. Líbanon ykkar er stund- um aðskilið frá Sýrlandi, og öðrum tímum tengt því og á milli háð eða óháð. Mitt Líbanon bindur sig hvorki né leysir, það er hvorki ofar öðrum eða undir aðra gefið." Hvert er okkar Líbanon nú? Beirút, þessi glæsta heimsborg, er sundurskotin og hafnarborgirnar Tyrus. Sídon og Trípólí einnig. I fjöllunum eru herbúðir, fall- byssur og skriðdrekar. Hið alþjóðlega stjórnmálakerfi getur hvorki leyst vandann með pólitískum né hernað- arlegum aðferðum, friðar- hreyfingarnar eru auðvitað með hugann við annað en þetta stríð og forstöðumenn kirkjulegra hjálparstofnana geta aðeins vonað að „eitt- hvað miklu máttugra og stærra" komi til bjargar. Okkar Líbanon er áminning um það hve dýrmætt er að slíta ekki í sundur lögin og að sjá til þess að spenna milli þjóðfélagshópa veiki ekki landstjórnina og kveiki ófriðarbál sem ofþeldisölf orna sér við í miskunnar- lausri valdabaráttu. Vonleysi í Líbanon MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MARZ 1984 25 í liðinni viku var jafndægur á vori. Dagurinn jafnlangur nótt- unni. Merki um að við íslend- ingar séum skriðnir úr vetrar- híðinu, þótt á því fáist ekkert garantí að suðrið sæla sé farið að anda vindum þýðum, svo maður hrúgi nógu mörgum til- vitnunum í eina setningu að sumraskálda sið. Þótt hreta sé enn von, breytir bjartur dagur miklu, ekki síst þegar hvít jörð endurkastar birtunni og magnar hana. í snjó og vorbirtu er ein- mitt árstíminn til iðkana, sem Sveinbjörn Beinteinsson lýsir svo að þjóðlegum hætti: Skíða menn í hraðferð hjá, hríðar fenniköfum. Skíðum renna röskir á, Ríða tvennum stöfum. Páskar hafa löngum verið til þess vel nýttir. Núna eru þeir ekki fyrr en seint í apríl. Svo seint að ferðaskrifstofur hafa gripið til hins ágæta ráðs þeirra Jónasar og Jóns Múla Árnasona í Deleríum búbonis að flytja til jólin til hagræðingar. Fara páskaferðirnar mánuði fyrr til að missa ekki skíðasnjóinn í ölp- unum í sólbráðina. Við sem norðar búum á hnettinum eigum okkar snjó ónýttan fram eftir vori. Okkar páskamat óétinn. Getum enn átt von á hretum. Jafnvel lent í villum. Ekki langt síðan skíðakona ein lenti á stuttri leið í villum í Bláfjöllum. Átti alla mína samúð. Enginn maður veit í raun fyrr en í hefur komist á fjöllum á íslandi hve skyndilega getur skollið á og hve gjörsamlega allt lokast. Allt í einu er eins og að hafa dottið ofan í mjólkurfötu, slóðin út- þurrkast á augabragði af skaf- renningnum og allt verður hvítt fyrir augum af ofanmuggunni. Undirrituð, sem hefur löngum treyst nokkuð á áttaskyn sitt, jafnvel akandi í ókunnum borg- um, missti undir þessari sömu hlíð sjálfstraustið hvað þetta snerti við að rekja sig eftir veif- unum við göngubrautina við svipaðar aðstæður, þegar þurfti að sleppa einni merkisstöng áður en maður sá næstu. Var allt í einu snúin við í öfuga átt eftir sömu braut án þess að vita af því. Ekki löngu áður en konunnar var leitað, höfðu göngumenn kvartað yfir því að á sunnudegi væri ekki troðin lengri göngu- braut en 2,5 km. Við eftir- grennslan kom í ljós að þann dag hafði verið niðaþoka fram um hádegi og illa sést út úr augum. Þorsteinn Hjaltason, staðar- ráðsmaður Bláfjalla, kvaðst ein- faldlega ekki af vondri reynslu troða lengri göngubraut í þeim umhleypingum sem verið hafa fyrr en betur birti í marsmán- uði. Enda hafði ekki þurft að leita að manni í vetur fyrr en þetta. En þar sem upplýsta brautin er einmitt þessir 2,5 km, þá hefur fólkið þó rafstrenginn fyrir ofan sig til að rekja sig eft- ir, þegar hríð skellur á. Vitan- lega skynsamlegt þegar veður eru sem í vetur. Þeir sam ganga vilja lengra, geta þá farið fleiri hringi. Nú eftir sólstöður er ratljóst lengur og heiðin opnast skíðafólkinu. Fyrrnefnd kona sem týndist var vel klædd og hegðaði sér skynsamlega. Hafði gefið upp tíma þegar hún yrði komin til baka og reisti skíði sín í kross er hún stansaði. Hefði hún þó stansað heldur fyrr, nú eða seinna, þá hefði hún ekki verið stödd í lægð og átt að sjá til Bláfjalla eða austur af á Suður- landsundirlendið þegar upp stytti eftir hálfan annan tíma. En hvernig átti hún að vita það í iðandi hvítri muggunni. Ekki eru upplýsingar um hvernig galli hennar var á litinn. Ég veit þó af reynslu á jökli hve miklu betur maður sést tilsýndar í hvítunni sé maður í rauðu en til dæmis bláu. Þó ekki sé nema með rauða húfu. Tala nú ekki um ef maður er í þessum andstyggilegu gul- rauðu göllum, sem skynsamleg- ast er og björgunarmenn nota. Læt mig hafa það að klæðast slíkum regngalla, því oftast er maður í óveðrum í honum. Aldr- ei tek ég þó með áttavitann, sem góður maður hengdi eitt sinn um háls mér með loforði um að þar yrði hann á gönguferðum á fjöll- um. Og ekki hefi ég svo mikið sem keypt eina af þessum penna- byssum, sem liggja ættu í vasa ferðafatnaðar og nýtast til að gera vart við sig. Hvað þá stung- ið í vasa flautu, sem gagnleg yrði til að láta í sér heyra ef maður fótbryti sig og þyrfti að bíða liggjandi hjálpar. Röddin dugar þá ekki lengi ein, hvað þá hún hafi við vélargný leitarsleða. Skammast mín raunar fyrir að játa svo litla forsjálni á prenti. Ekki kostar það svo lítið ann- að fólk að fara að leita að manni, ef maður týnist af glannaskap eða fávisku um íslenskar að- stæður. Allt þetta væna og ósérhlífna hjálparsveitafólk, sem alltaf er boðið og búið og kallað út seint og snemma til al- vöruverkefna, eyðir ófáum stundum, kröftum og eigin fé í að leita að fávísum eða kæru- lausum líka. Aldrei hefur víst verið tekinn saman allur sá óskapa kostnaður, sem þetta fólk leggur fram á hverju ári. Sumir árum saman. Ekki aðeins í töp- uðum vinnustundum og orku, heldur líka i beinhörðum útlögð- um peningum fyrir bensini, sliti á farartækjum sínum og nesti í löngum leitum. Og svo týnast menn næstum viljandi, eins og rjúpnaskyttan sem skildi við fé- laga sinn og átti stefnumót við hann á ákveðnum stað og stundu — en var ekki einu sinni með klukku. Nógu margir sem leita þarf að af óviðráðaniegum ástæðum, þótt svona sé ekki að farið. Hjálparsveitunum er maklega mikið þakkað í orðum. Og fyrir kemur að fólk sem hjálparinnar nýtur, sýnir lit á að greiða upp i kostnaö með því að leggja fé til hjálparsveitanna. En slík rausn mun heldur sjaldgæf. Hjálparsveitafólkið þarf sjálft að reyna að létta á með sölu merkja, happdrættis- miða og jólatráa. í rauninni ætti að koma fyrir einhver greiðsla, eða jafnvel sekt þegar leit er sett í gang vegna trasssis hins „týnda“. Nógu oft að þörfin kem- ur af óviðráðanlegum ástæðum eða slysum. Ómetanlegt að hafa slíkt fólk sem hjálparsveitirnar í landi eins og okkar, þótt bein fjárútlát séu einstaklingunum að einhverju bætt. Þetta fólk ætti eiginlega að fá sérstakt ský að sitja á með hörpu sína, sé rétt að umbun fyrir óeigingjörn góð- verk fáist á slíkum stað að loknu jarðlífi. Varla verður sagt um nútíma skíðagöngufólk í vatteruðum stælskíðagöllum sínum, eins og Bólu-Hjálmari varð að orði um annan og verr klæddan göngu- mann, Sölva Helgason, sem ekki hefði veitt af obbolítið meiri um- hyggju samborgaranna: Heimspekingur hér kom einn i húsgangs klæðum. Með gleraugu hann gekk á skíðum, gæfuíeysið féll að síðum. »♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Rey kj avíkurbréf ►♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 24. marz ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Afmæli Varins lands Þess var minnst nú í vikunni að 10 ár voru liðin frá því að undir- skriftalistar með nöfnum 55.522 atkvæðisbærra íslendinga voru afhentir í alþingishúsinu. Þar með lauk söfnun undirskrifta á vegum Varins lands sem miðaði að því að fá þáverandi vinstri stjórn undir forsæti Ólafs Jóhannessonar til að leggja á hilluna ótímabær áform um uppsögn varnarsamningsins við Bandaríkin og brottvísun varnarliðsins. í Morgunblaðsvið- tali vegna afmælisins sagði ólafur Jóhannesson meðal annars: „Ég vildi kanna það, en ég get sagt það nú að þegar áður en þessir undir- skriftalistar voru afhentir mér var ég búinn að gera mér grein fyrir, að við ríkjandi aðstæður var ekki forsvaranlegt að hafa landið varnarlaust." Ekki er unnt að vefengja þessi orð Ólafs Jóhannessonar og sem forsætisráðherra að nýju 1978 til 1979 og síðan utanríkisráðherra frá 1980 til 1983 lét hann aldrei nokkur orð falla á þann veg að hann vildi aftur láta undan kröf- um þeirra innan Framsóknar- flokksins og í Alþýðubandalaginu sem heimta varnarleysi íslands. En hitt er staðreynd að Einar Ág- ústsson, utanríkisráðherra í stjórn Ólafs Jóhannessonar, lagði fyrir Bandaríkjastjórn eftir að listum Varins lands var skilað til- lögur um það hvernig því mark- miði sáttmála stjórnarinnar að bandaríski herinn hyrfi af landi brott í áföngum skyldi náð. Stjórnarflokkarnir fengu hins vegar eftirminnilega ráðningu bæði í sveitarstjórnakosningum og þingkosningum sumarið 1974. Eftir það gengu framsóknarmenn til samstarfs við sjálfstæðismenn í ríkisstjórn undir forsæti Geirs Hallgrímssonar. Einar Ágústsson sat áfram sem utanríkisráðherra en fylgdi nú allt annarri stefnu en áður með Alþýðubandalaginu og í október 1974 var bundinn endi á óvissuna sem skapaðist með varn- arleysisstefnu vinstri stjórnarinn- ar. Síðan hefur Alþýðubandalagið ekki sett það sem skilyrði fyrir setu í ríkisstjórn að herinn yrði rekinn úr landi. Þetta eru hin miklu sögulegu áhrif af söfnun- inni undir kjörorðinu Varið land: Það liggur ljóst fyrir að meirihluti íslensku þjóðarinnar viil skipa sér í sveit með friðsömum og vinveitt- um nágrönnum til að tryggja ör- yggi sitt og sjálfstæði. Kommún- istar verða að kyngja því! Sífelld barátta f Morgunblaðsviðtali vegna 10 ára afmælis Varins lands komst Hörður Einarsson hæstaréttarlög- maður meðal annars svo að orði: „Vissulega er sá mikli stjórn- málasigur, sem íslenskir lýðræð- issinnar fengu með undirtektum við undirskriftasöfnunina, eftir- minnilegur. En það hefur litla þýðingu að orna sér við eld minn- inganna um fengna sigra. Slíkt ástand getur verið hættulegt og valdið andvaraleysi. Andstæð- ingar Varins lands hafa nú náð að safna vopnum á nýjan leik og hafa klæðst enn nýju dulargervi, sem of margir lýðræðissinnar virðast lát- ast blekkjast af. Baráttu íslend- inga og annarra lýðræðisþjóða fyrir öryggi sínu er aldrei lokið. Því ríður á mestu, að þjóðin haldi vöku sinni." Um leið og undir þessi orð er tekið má rifja það upp sem fram kemur í riti Hafsteins Karlssonar á vegum Sagnfræðistofnunar Há- skóla Islands um samtök gegn bandaríska hernum á íslandi. Höfundur telur að fjórar hreyf- ingar hafi verið stofnaðar hér á landi til að berjast gegn aðild ís- lands að Atlantshafsbandalaginu og varnarsamstarfinu við Banda- ríkin: Andspyrnuhreyfingin gegn her í landi, samtökin Friðlýst land, Samtök hernámsandstæð- inga og síðast Samtök herstöðva- andstæðinga. Hafsteinn Karlsson bendir á, að starf herstöðvaand- stæðinga taki mið af því hvort Al- þýðubandalagið eigi ráðherra í ríkisstjórn eða ekki, en samtök þeirra hafi aldrei verið sterkari en þegar „hægri" stjórnir hafi verið nýteknar við völdum. Nú er „hægri" stjórn nýtekin við völdum en þó fer ekki mikið fyrir Samtökum herstöðvaandstæðinga. Hver er ástæðan? Jú, þeir sem vinna að því að gera ísland opið og varnarlaust telja sér fyrir bestu eins og málum er komið að vera í dulargervi, eins og Hörður Ein- arsson orðar það. Það eru frið- arhreyfingarnar sem á þessu stigi eru aðalatriðið og fyrir tilstilli þeirra vilja andstæðingar aðildar fslands að Atlantshafsbandalag- inu nú ná vopnum sínum að nýju. Þeir vilja geta talað í nafni kvenna, kirkjunnar, listamanna, lækna, eðlisfræðinga, einstæðra foreldra o.s.frv. fyrst um friðinn almennt og síðan um að forsenda hans sé óvarið ísland. Stefán Skarphéðinsson, sýslu- maður, komst réttilega að orði er hann sagði: „Nýjasta áróðurs- bragð vinstri manna er í nafni friðarhreyfinga. Ég leyfi mér að fullyrða að íslenska þjóðin vill frið, en að því takmarki er ekki unnið með því að slíta sig út úr vestrænu varnarsamstarfi.“ Upplausn í frid- arhreyfingunum Frá Vestur-Þýskalandi þar sem friðarhreyfingin hefur verið öflug berast þær fregnir að þar gæti vaxandi upplausnar innan hreyf- ingarinnar vegna þess að menn geti ekki komið sér saman um eina stefnu eða leið að markmiðinu. Þegar litið er til þess losaralega orðalags sem notað er hér á landi til að sameina fólk í nafni friðar á nýjum forsendum er ekki að undra þótt í útlöndum þar sem mönnum er mun tamara en hér á landi að fjalla um öryggismál út frá hern- aðarlegum og herfræðilegum sjón- arhóli komi fljótt til árekstra ef festa á markmið og stefnu á blað. I Vestur-Þýskalandi er það kommúnistaflokkurinn sem skap- ar einna mest vandræði innan friðarhreyfingarinnar, hann færir sig sífellt meira upp á skaftið og hikar nú ekki við að krefjast þess að stefna sín um einhliða afvopn- un Vesturlanda ráði ferðinni inn- an hreyfingarinnar. Til að mót- mæla þessum yfirgangi hafa þau Bastian hershöfðingi og Petra Kelly, sem bæði náðu kosningu til þýska sambandsþingsins á liðnu ári á lista græningja og hafa bæði verið í hópi vinsælustu forystu- manna friðarhreyfinganna, dregið undirskrift sína undir Krefeld- ávarpið til baka. En Krefeld- ávarpið er fyrsta mikla samein- ingarskjal vestur-þýsku friðar- Hrafninn — saga um hefndina. Jakob Þór Einarsson í hlutverki Gests. hreyfingarinnar frá 1980. Nú þyk- ir það hins vegar túlkað alltof ein- hliða og gegn þeirri túlkun risu þau Bastian og Kelly. Hershöfð- inginn hefur raunar líka sagt sig úr þingflokki græningja til að mótmæla „einræði hæfileika- skortsins" eins og hann orðaði það. Þróunin er svipuð í friðarhreyf- ingum annars staðar á Vestur- löndum. Eftir að baráttan verður hversdagsleg kemur betur í ljós hverjir hafa undirtökin og þá komast andstæðingar kommún- ista að því að þeir eiga ekki heima í þessum hópi, hann berst ekki fyrir sönnum friði heldur reynir að nota kjarnorkuvopnin og ótta almennings við þau sér til fram- dráttar. Það er ekki nýtt að ógnarvopn séu notuð með þessum hætti og það er ekki heldur nýtt að margir falli fyrir þessari notkun ógnarvopna. Mestu skiptir að greina kjarnann frá hisminu og sjá í gegnum hræðsluáróðurinn. „Fámenn ofbeldisklíka“ Jónatan Þórmundsson lagapró- fessor einn af forgöngumönnum Varins lands, sagði I Morgun- blaðsviðtali í vikunni: „Þegar rætt er um viðbrögð við skoðunum annarra, má ég til með að minnasi á það, sem kom mér kannski mest á óvart í allri bar- áttunni. Ég uppgötvaði sem sé, að umburðarlyndi og virðing íslend- inga fyrir skoðunum annarra er miklu takmarkaðri en ég hafði tal- ið í takmarkalausri aðdáun minni á íslensku frjálslyndi, jafnrétti og lýðræðisást. Stundum fannst mér gæta hjá stuðningsmönnum okkar óþarflega mikillar virðingar og jafnvel hræðslu við fámenna ofbeldisklíku andstæðinganna. Menn hafa líka átt það til að gefa upp á bátinn hina svokölluðu um- deildu menn, sem þora að hafa skoðanir, fylgja þeim eftir og fara sínar leiðir." Ástæða er til að vekja athygli á þessum orðum. Þau eru umhugs- unarverð meðal annars í því sögu- lega ljósi að vinstrisinnar hér á landi vilja ekki aðeins „vera með í umræðunni", þeir vilja ráða henni og útiloka alla þá sem ekki „tolla í tískunni", ef svo má að orði kveða. Hin „fámenna ofbeldisklíka" sem Jónatan Þórmundsson nefnir er ekki eins áhrifamikil nú og hún var áður. Fyrir því eru margar orsakir en þó líklega sú helst að engir hafa haft jafn rangt fyrir sér um þróun þjóðfélagsmála, gang heimsmála og sögulega framvindu og kommúnistar ásamt meðreiðarsveinum hér á landi. ótti kommúnista um að hinar sögulegu ranghugmyndir þeirra og firrur verði á allra vitorði er mikill. Þeir gera sér grein fyrir því að fortíðin er versti óvinur þeirra. Aö láta nota sig Þeir eru margir sem hafa fallið fyrir andlegu og sálrænu ofbeldi þessarar fámennu klíku. Henni hefur verið einkar lagið að sækja á þau mið þar sem menn standa berskjaldaðir og drjúgt hefur ver- ið róið inn í raðir listamanna. I útlöndum hefur á fleiri stöðum en einum verið gerð úttekt á viðhorfi þeirra sem aðhylltust heims- kommúnismann fyrir síðari heimsstyrjöldina, sáu ekki glæpi Stalíns fyrir „birtunni" sem af honum sló og gerðu ekki upp við ógnarstjórn og æskuhugsjónir fyrr en nokkrum áratugum síðar. Slík úttekt hefur ekki verið gerð hér á landi og er tímabært að sagnfræðingar og bókmennta- fræðingar taki höndum saman um hana til að höfuðdrættir menning- arlegrar hugmyndabaráttu síð- ustu áratuga liggi fyrir ekki síður en atvinnu- og stjórnmálasagan. I fáum vestrænum löndum er meiri hiti í menningarlífinu en í Frakklandi. Þar hefur löngum verið tekist á milli borgaralegra afla og vinstrisinna. Enginn vafi er á því hver hefur betur í þeim átökum um þessar mundir á tím- um sósíalskrar ríkisstjórnar með þátttöku kommúnista, það eru borgaralegu öflin. Og ekki nóg með það, margir landsfrægir og jafnframt heimsþekktir franskir menntamenn sem áður aðhylltust kommúnisma eða annars konar vinstrimennsku hafa tekið til máls í fjölmiðlum og lýst því yfir að þeir hafi verið á villigötum, eng- um skynsömum, reynsluríkum manni geti til lengdar þótt við hæfi að mæla þeim stjórnmálaöfl- um bót sem starfi í þágu heims- kommúnismans. Frægastur í hópi Frakka sem orðinn er fráhverfur vinstri vill- unni er Yves Montand, kvik- myndaleikari og söngvari með meiru. Hann hefur ekki dregið dul á að hann hafi látið nota sig í þágu forkastanlegs málstaðar. Á því er enginn vafi að í stjórnmálabár- áttu og áróðursstríði undanfar- inna áratuga hefur Yves Montand verið ómetanleg beita fyrir franska kommúnista. Þar eins og annars staðar skiptir miklu fyrir stjórnmálamenn og stefnur að hafa listamenn og andans menn, hvort heldur menntamenn eða kirkjunnar menn, sér hliðholla. Það eru einföld sannindi sem eng- um baráttumanni koma á óvart. Hitt hefur einnig enn einu sinni sannast á Yves Montand, að þá fyrst verða listamenn vinsælir á stjórnmálavettvangi þegar þeir snúa óhikað baki við ófrelsisöflun- um og skýra frá villu síns vegar. Hrafninn flýgur I kvikmynd Hrafns Gunnlaugs- sonar, Hrafninn flýgur, sem feng- ið hefur einstaklega góða dóma, er tekist á við efni sem er nátengt umræðum um stríð og frið og það fært í búning fornsagna. Óðinn tekur sér bólfestu í kristnum, írsk- um dreng sem eftir það verður leiksoppur hefndarinnar. Hefur ekki einmitt svipað gerst í þeim löndum þar sem kommúnisma hefur verið troðið upp á kristin þjóðfélög? Ofbeldi innan þessara ríkja magnast og þau verða árás- argjörn í samskiptum við ná- grannaríki. Andstaða hins al- menna borgara er brotin á bak aftur, hann er barinn til hlýðni með öryggislögreglu og hervaldi. Ógnin verður aðal valdhafanna og þeir lifa í stöðugri hræðslu við hefndina. Hrafn Gunnlaugsson tekst í kvikmynd sinni á við viðfangsefni sem allt frá örófi alda hefur sett svip sinn á sögu mannkyns. Hon- um tekst mejfctaralega vel að færa það í spen’índi kvikmyndabúning með að=ioð prýðilegra leikara og annarpá listamanna. Með því að ala & tortryggni milli fóstbræðra tekst Gesti að skapa þá sundrungu sem er forsendan fyrir því að hann ráði við þá báða. Unnt er að líta á tilraunir Kremlverja til að spilla samskiptum milli Vestur- Evrópu og Atlantshafsbandalags- ins í þessu ljósi. Þeir vita sem er að gegn sameinuðu afli lýðræðis- þjóðanna mega þeir sín einskis. Hvað svo sem nýjum vopnakerf- um líður, eru það mennirnir sem eigast við og það er undir þeim komið hvort vopnum er beitt eða ekki. Það er því miður of mikil einföldun að festa hugann við kjarnorkuvopnin og segja sem svo, að með því að útrýma þeim verði „friður um vora daga“. Á þessari öld voru háðar tvær heimsstyrj- aldir áður en kjarnorkuvopn komu til sögunnar. Hitt skiptir mestu að halda hinum árásargjörnu ofbeld- isöflum í skefjum, falla ekki fyrir fagurgala þeirra og reyna að út- rýma tortryggni milli þjóða með virðinguna fyrir frelsi og mann- réttindum að leiðarljósi.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.