Morgunblaðið - 25.03.1984, Blaðsíða 27

Morgunblaðið - 25.03.1984, Blaðsíða 27
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MARZ 1984 27 ttigm nitHÍ hívr mit Zimrn vwsehen. (1} DUr Ent* drvht tieh eitmtal in 34 Stunden; (3) Kalmder von funf Kirchenfetíen iWeih■ nachten, Ostem usv/.i; (3) Pasitien vo») trdr tmd Mond reietív sur Sonnet (4) Woehentag; (5) Engel drehi Stuid- uhr; (6) 1-49» von Som ne nnd Plmeten im ftund der Tierkteissei■ ehen: (fi Mandphese: (t) dic viar Lebensel- ler /when vm deni Tod varbet iSh -tlle 13 Stunden enehvintje- xus; tldt der Hshn krsht imrf flutlert, svo nákvæmlega út æviskeið sitt ; og þar með einnig reiknað út tím- ann. Þeir nákvæmu útreikningar boða hinum dauðlegu ekki neitt j gott. Sé dauðlegur maður árás- argjarn og bardagafús í eðli sínu, bregst hann við af fullkomnum ofstopa og lætur raunverulega aðra kenna af hinni mestu 1 grimmd á þeim dauðans ótta, sem | hann finnur sjálfur fyrir hið innra með sér. Einn mánuður, sem varir í 2200 ár Það krefst vitanlega mikils andlegs þroska að halda innri rósemi sinni andspænis hinni dapur- j lepj vissu um forgengi- j leika allra hluta, en tákn i þess er einmitt stunda- glasið. Hinir grísku náttúruhugsuðir til forna höfðu slíkt jafnað- argeð til að bera. Ef til vill voru útreikningar þeirra á hinu „platónska ári“ tilkomumesta dáð þeirra. Af öllum þeim tímarásum, sem þekktar eru, er platónska árið hin lengsta, því hún spannar rúmlega 26 ár- þúsund. Það varir svona lengi, þar til svonefndur vorpunktur hefur lokið hringferð sinni. Þessi vorpunktur er skurð- punktur hinnar hugsuðu sólbrautar og hugsaðs himins- miðbaugs. Lega himinsmiðbaugs tekur ofurhægum breytingum, af því að halli jarðmöndulsins er ekki stöðugur, heldur fylgir hringferli. Einn slíkur hringferill jarðmönduls tekur 25.868 ár. Það er þetta tímaskeið, sem nefnt er platónskt ár. Það sem hins vegar er ekki leng- ur vitað nú á dögum er, hvort hið platónska ár stóð í sambandi við stjörnuspár. Hitt er vitað með vissu, að það er líka unnt að skipta þessu óralanga ári í tólf mánuði, en hver þessara mánaða verður þá tæplega 2200 ár að lengd. Við braut vorpunktsins skipa sér líka hin tólf stjörnumerki, sem mynda grundvöll margræðra stjörnuspá- dóma. Þegar hugmyndir manna um stjörnumerki fóru að taka á sig þá mynd, sem við þekkjum nú á dög- um, bar vorpunktinn upp á byrjun stjörnumerkisins Hrútur. Margir stjörnuspámenn nú á dögum álíta, að „punktur Hrútsins" eins og þeir kalla vorpunktinn, sé vísirinn á sjálfum „tímamæli veraldar". Allt eftir því á hvaða stjörnumerki þessi vísir bendir, leysi ný sið- menning aðra ráðandi af hólmi. Samkvæmt þessum bollalegging- um á heimurinn einmitt núna að vera í þann veginn að færast inn undir 11. merki zodiaks, það er að segja inn á „tímaskeið Vatnsber- ans“, en eftir 2000 ára „dýrkun á lífi handan hérvistar“ eigi „hin hreina mannúð" núna að fara að taka við og ráða lögum og lofum um þróun menningar á jörðinni. Ekki er þó hægt að færa sönnur á þetta. En sjálf krafan um sönn- un, sem kemur upp í huga nútíma- mannsins í þessu sambandi, felur í sér lykilorðið fyrir nútíma skiln- ing manna á tímanum; það er sá tímaskilningur, sem við höfum öll verið alin upp í og höfum vaxið upp með. Einkennistákn þessa skilnings er klukkan. Á miðöldum komust á viss tengsl milli klukku og kirkjuturns. Að vísu sýndi klukkan, hvað tím- anum leið, en þessi tímamæling átti þó öllu fremur að minna menn á forgengileika allra jarðneskra hluta, en að þjóna einhverjum hagnýtum markmiðum. Krónometer og kalendar Þegar Evrópumenn tóku smátt og smátt að losa sig úr viðjum miðalda, hófust einnig nýir tímar fyrir tímann. íslendingar, Spán- verjar, Portúgalar, Englendingar og Hollendingar fundu ný lönd og ný meginlönd, og við það tók að lifna verulega yfir siglingum um öll heimsins höf. Til þess að geta áttað sig og tekið nokkurn veginn nákvæmar staðarákvarðanir úti á rúmsjó, þurftu skipstjórnarmenn að hafa undir höndum klukkur, sem gengu nákvæmlega rétt. Sé nefnilega tekin sólarhæð eða hæð einhverrar stjörnu með sextanti, er einungis unnt að reikna „breiddina" út frá því. Menn geta þá vitað hve langt í norðri eða suðri skipið er þá stundina, en staðarákvörðun þess í austur eða vestur er eingöngu unnt að reikna út, ef menn vita um leið, á hvaða tíma athuganirnar á stöðu him- inhnattanna voru gerðar. Árið 1714 lét yfirstjórn brezka sjóhersins þau boð út ganga, að hún byði hverjum þeim 20.000 sterlingspunda verðlaun, sem smíðaði klukku, er gengi rétt og skrykkjalaust um borð í skipi úti á rúmsjó — þ.e. klukku með fullri sjóhæfni. Slík klukka yrði að vera það nákvæm, að unnt væri að nota hana við töku staðarákvarðana eftir sex vikna siglingu úti á rúmsjó, en ekki mætti þá skeika réttri staðarákvörðun skipsins meira en næmi 30 sjómílum. Það var þó ekki fyrr en árið 1760, að trésmiður nokkur, John Harrison að nafni, gat gert fulla kröfu til verðlauna sjóhersins. Krónometer hans gekk svo nákvæmlega, að þar skeikaði ekki nema þremur sek- úndum á dag frá hárnákvæmum tíma. Og hvað er það svo, sem sagan um trésmiðinn John Harrison sýnir okkur? Áreiðanlega eftirfar- andi vísdóm: Það er langur vegur frá því, að maðurinn hafi bara frí- lystað sig inn á það tímaskeið sek- úndanna og sekúndubrotanna, sem við lifum á nú á dögum. Nei, sérhvert framfaraspor um svið tímans var því aðeins tekið, að það væri helber nauðsyn, sem knúði okkur til þess. Risavaxin stórborg eins og Bab- ylon þurfti á öflugum og fjölþætt- um landbúnaði að halda, er veitti borgurum daglega nægilega fæðu. Skilyrði þess, að svo mætti verða var, að fyrir hendi væri nákvæm- ur árs-kalendar eða dagatal, sem hægt væri að nota við heildar- skipulagningu og samræmingu þeirrar vinnu, sem mikill fjöldi fólks vann úti á ökrunum í sveit- um landsins. Án mikils skrifstofubákns og fjölmenns stjórnarliðs, var hið volduga heimsveldi Róm naumast starfhæft. Til þess að yfirvöldin í hinum mörgu borgum gætu yfir- leitt haft samvinnu sín á milli og ■ haldið uppi samstarfi við stjórn- arherra alls ríkisins í Róm, var nauðsynlegt að hafa kalendar til- tækan, sem ekki brenglaðist, þótt notaður væri árum saman við að samræma aðgerðir embættisliðs- ins. Hinn mikli rómverski stjórn- málaskörungur, Julius Caesar, tók sig því til og gerði þær breytingar á tímatali Rómverja, sem orðnar voru hvað mest aðkallandi á hans tímum; meðal annars lét hann taka upp hlaupár til að jafna skekkju, sem annars yrði á tíma- talinu ár hvert. I’róun tímamælinga Á miðöldum voru munkar skyldaðir til þess af klausturregl- um sínum að stunda bænahald á vissum tímum sólarhringsins. Klaustrunum var því mikil nauð- syn á að hafa innan sinna veggja klukkur, sem sýndu nákvæmlega upphaf hverrar bænastundar. Á endurreisnartímanum tók lækn- SJÁ NÆSTU SÍÐU. %

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.