Morgunblaðið - 25.03.1984, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MARZ 1984
ÞINGBRÉF
eftir STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Tekizt á um friðarfræðslu:
Hefja skal frið
í heimaranni
„Alþingi ályktar að fela menntamálaráðherra að hefja undirbún-
ing að frekari fræðslu um friðarmál á dagvistarstofnunum, í
grunnskólum og framhaldsskólum landsins. Markmið fræðslunnar
verði að glæða skilning á þýðingu og hlutverki friðar og rækta
hæfileika til þess að leysa vandamál án ofbeldis og leita friðar í
samskiptum einstaklinga og þjóða.“
Þannig hijóðar tillaga, flutt af þingmönnum úr öllum þingflokk-
um, sem rædd var á Alþingi 20. og 22. marz sl.
Kennsla í alþjóða-
stjórnmálum
„Mér virðist sem svo að í þessari
þingsályktun sé í rauninni verið
að fara fram á það, að grundvall-
aratriði alþjóðastjórnmála verði
kennd í skólum. Það er talað um
að auka fræðslu um friðarmál,
eins og það er orðað, en það er
alveg ljóst, að friðarmál verða
ekki skilin úr samhengi við orsak-
ir átaka, þannig að um er að ræða
þessar hefðbundnu spurningar í
alþjóðastjórnmálum um stríð og
frið, þ.e.a.s. hverjar eru orsakir
vopnaðara átaka og í framhaldi af
því, hvaða leiðir eru vænlegastar
til að koma í veg fyrir þau.“
Það er Gunnar Gunnarsson,
kennari í alþjóðastjórnmálum við
Háskóla íslands og starfsmaður
öryggismálanefndar, sem þannig
komst að orði, er hann var spurð-
ur um framangreinda tillögu.
Hann sagði áfram:
„í sjálfu sér hafa þessar spurn-
ingar alla tíð verið miðpunktur
rannsókna í alþjóðastjórnmálum.
Komið hafa fram ýmsar kenning-
ar og menn hafa mjög mismun-
andi afstöðu og viðhorf til þeirra.
Jafnframt er ljóst að hverskonar
fræðsla um þessi mál hlýtur að
krefjast þess, að grundvallaratrið-
um í alþjóðastjórnmálum séu gerð
skil. Það er að segja, að hún yrði
að fela í sér, að grein yrði gerð
fyrir uppbyggingu og eðli hins al-
þjóðlega samfélags og hreyfiöflum
milliríkjasamskipta almennt. Mér
þykir góðra gjalda vert að efla
fræðslu í alþjóðastjórnmálum, þó
ég verði að segja eins og er, að ég
er ekki viss um að sú fræðsla eigi
heima í dagvistarstofnunum og í
grunnskólum, eins og það er orðað
í þingsályktunartillögunni...“
Þessi orð eru íhugunar verð.
Friður, frelsi og
mannréttindi
Minnihluti þjóða og mannkyns
býr að lýðræði, þingræði og
mannréttindum, eins og við Vest-
urlandabúar skiljum þessi hugtök
Það er frumskylda hverrar
sjálfstæðrar þjóðar að tryggja
fullveldi sitt og öryggi út á við, í
viðsjálum heimi, og almenn
þegnréttindi inn á við. Varnar-
bandalag lýðræðisþjóða, Atlants-
hafsbandalagið, er samátak til að
gegna þessari frumskyldu. Þetta
varnarbandalag hefur tryggt frið í
okkar heimshluta frá lyktum síð-
ari heimsstyrjaldar, eða í fjóra
áratugi. Á sama tíma hafa hátt i
tvö hundruð styrjaldir, af mis-
munandi stærðargráðum, verið
háðar í öðrum heimshlutum.
Tvær heimsstyrjaldir hafa
gengið yfir mannkyn á þessari öld.
Þeir hildarleikir vóru ekki sízt
háðir í Evrópu. Segja má, hvort
sem mönnum þykja þær stað-
reyndir ljúfar eða leiðar, að
Bandaríkin hafi jafnoft bjargað
lýðræðinu í Evrópu, og raunar á
plánetunni Jörð. Þessar sögulegu
staðreyndir eru baksviðið að
stofnun NATO. Það samátak var
tilraun til að bregðast rétt við í
ljósi dýrkeyptrar reynslu.
Friðarhreyfingar, sem börðust
fyrir einhliða afvopnun á fjórða
áratugnum, ólu á værukærð og
varnarleysi lýðræðisþjóða. Vissan
um þessa værukærð og þennan
veikleika var helzta kveikjan að
stðari heimsstyrjöldinni, en hún
kostaði tugi milljóna mannslífa.
Ef varnarbandalag, hliðstætt
NATO, hefði verið þá til staðar,
standa líkur til, að síðari heim-
styrjöldin hefði ekki verið háð.
Hlutleysi var táknorð öryggis í
munni margra stjórnmálamanna
á fjórða áratugnum. Danmörk,
Noregur og Island völdu þessa „ör-
yggisleið". Hún leiddi til hernáms
þeirra allra. Reynslunni ríkari
gerðust þessi ríki stofnaðilar Atl-
antshafsbandalagsins.
Þjóðfélagsgerð þingræðis og
lýðræðis er síður en svo fullkomin.
Þrátt fyrir það er hún bezti kost-
urinn. Lýðræðið er í eðli sínu leið
til að leysa ágreining á friðsam-
legan hátt, án ofbeldis. Það felur
jafnframt í sér möguleika til að
þróast friðsamlega, frá annmörk-
um sínum, fyrir meirihlutaáhrif
fólks í frjálsum, leynilegum kosn-
ingum. Hvort sem litið er til al-
mennra lífskjara eða almennra
mannréttinda ber það höfuð og
herðar yfir þjóðfélagsgerð sósial-
isma og hagkerfi marxisma. Það
felur í sér verðmæti, sem eru hluti
af menningararfleifð Vesturlanda,
og verð varðveizlu, já, og kynn-
ingar þeim er erfa landið.
Friðarfræðsla á
dagheimilum og
í grunnskólum
Guðrún Agnarsdóttir, þingmað-
ur Samtaka um kvennalista,
mælti fyrir tillögu þeirri, sem tí-
unduð er í upphafi bréfs. Henni
fórst framsagan vel — og engin
ástæða er til að efast um velvilja
hennar né annarra flutnings-
manna. Rökin vóru hefðbundin:
Þrjú NorAurlönd, Danmörk, Noregur og ísland, sem öll höfðu valið leið
hlutleysis til „öryggis“, vóru hernumin; Danmörk og Noregur af Þjóðverjum,
ísland af Bretum. Þau gerðust öll stofnaðilar Atlantshafsbandalags upp úr
síðari heimsstyrjöldinni. í þeirri styrjöld, eins og hinni fyrri, björguðu Banda-
ríkin lýðræðinu í Evrópu. Frá stofnun NATO hefur ríkt friður í okkar
heimshluta, í fjóra átatugi.
Myndir þær, sem hér fylgja, eru teknar úr bókinni „The Lion and the White
Falcon/ Britain and Iceland in the World War II Era“, eftir Donald F.
Bittner. Efri myndin sýnir W. Churchill í Reykjavík 1944, sú neðri yfirmenn
brezks hernámsliðs á Islandi 1940.
1) Vígbúnaður stórveldanna verð-
ur hættulegri frá ári til árs.
2) Hann nærist af óttanum og
óvinaímyndinni. 3) Ráðamenn
heims eru læstir inn í vítahring
vígbúnaðar. 4) Þjóðir heims verja
risafjárhæðum til hermála, sem
betur væru komnar í baráttu gegn
fátækt og sjúkdómum. 5) Breyta
þarf hugsunarhætti og viðhorfum;
friðarfræðsla til barna og ungl-
inga er þáttur þess.
Allt hljómar þetta vel, en hvert
mál hefur minnst tvær hliðar.
f fyrsta lagi er ríkari þörf frið-
arfræðslu, þar sem hergagnaiðn-
aður er helzt atvinnugreina og
vígtólum er pukrunarlaust beitt,
heldur en í vopnlausu þjóðfélagi,
sem aldrei hefur stigið á strá ann-
arra þjóða, hernaðarlega séð.
í annan stað hefur óvíða náðst
meiri árangur í baráttu gegn fá-
tækt og sjúkdómum en í þeim ríkj-
um V-Evrópu og N-Ameríku, sem
mynda Atlantshafsbandalagið.
Fátækt og sjúkdómar þriðja
heimsins, sem fyrst og fremst eiga
rætur í fáfræði og vanþróuðum at-
vinnuvegum, kalla vissulega á
hjálp, einkum á sviði menntunar,
tæknivæðingar og heilsugæzlu.
Því kalli þarf vissulega að sinna.
Mörg þessara vanþróuðu ríkja
þriðja heimsins hafa tekið um
marxíska stjórnarhætti, sem fært
hefur þeim her og herforingja-
stjórnir, en hvorki brauð né
mannréttindi, því miður.
Halldór Blöndal, alþingismaður,
gagnrýndi frummælanda fyrir að
leggja Bandaríkin og Sovétríkin
að jöfnu, Atlantshafsbandalagið
og Varsjárbandalagið. Annarsveg-
ar bandalag til varnar lýðræði,
þingræði, almennum mannrétt-
indum og vestrænni menningar-
hefð; hinsvegar flokksstýrt lög-
íslenska hljómsveitin:
„Tónlist á
tyllidögum“
Tvö íslensk verk frumflutt
íslenska hljómsveitin heldur
tónleika í Gamla bíói þriðjudaginn
27.mars, kl. 20.30. Bera þeir yfir-
skriftina „Tónlist á tyllidögum".
Sérstakur gestur tónleikanna
verður Svíinn Bo Maniette og
mun hann flytja tónverkið
Hr.Frankenstein eftir austur-
ríska tónskáldið H.K.Gruber. Þá
verða frumflutt tvö íslensk tón-
verk sem bæði voru samin að til-
hlutan hljómsveitarinnar í vetur.
Hið fyrra er eftir Atla Ingólfsson
og heitir Negg, en hið síðara er
Hinn ungi tónsmiður Atli Ingólfs-
son.
eftir Pál P. Pálsson og kallar
hann verk sitt Tónlist á tyllidög-
Páll P. Pálsson
um. Auk ofangreindra verka leik-
ur hljómsveitin Dansa frá Vín-
arborg eftir Strohmayer og Jo-
hann og Josef Schrammel og
Keisaravals Johanns Strauss
yngri í útsetningu Arnold Schön-
bergs. Stjórnandi á þessum tón-
leikum verður Guðmundur Em-
ilsson.
í frétt frá hljómsveitinni um
tónleikana segir m.a: „Sænski
háðfuglinn Bo Maniette starfar
við óperuhúsið í Gautaborg bæði
sem leikari og söngvari og hefur
hann sérstaklega lagt sig eftir
flutningi á verkum í trúbadorstíl.
Tónverkið Hr. Frankenstein, sem
þykir í fyndnara lagi, hefur farið
sigurför um tónlistarheiminn að
undanförnu og verður flutt í alls
níu borgum í Evrópu í þessum
mánuði. Höfundur verksins H.K,
Grubner er fæddur í Vínarborg
1943. Tónlistarhæfileikana fékk
hann í vöggugjöf frá forföður sín-
um, Franz Xaver Gruber, þess er
samdi hið hugljúfa jólalag Heims
um ból. Hæfileikarnir tryggðu
honum snemma þátttöku í Vínar-
drengjakórnum, en síðan hóf
hann nám í hljóðfæraleik, tón-
smíðum og dansi við tónlistarhá-
skóla borgarinnar. Hann er nú í
framvarðarsveit austurrískra
tónskálda.
Atli Ingólfsson er aðeins rúm-
lega tvítugur að aldri. Hann hóf
tónlistarnám sitt í Tónlistarskóla
Njarðvíkur en lauk burtfarar-
Gestur tónleikanna á þriðjudag er
Svíinn Bo Maniette, hér í gervi
Dracula, en hann mun flytja tón-
verkið „Hr. Frankenstein".