Morgunblaðið - 28.07.1984, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. JÚLl 1984
ÉttmsiM máQ
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 253. þáttur
í þáttum þessum hefur
mörgum sinnum verið minnst
á svokallaðan kansellístíl eða
stofnanamál (e. officialese).
Kansellístíll dregur nafn sitt
af dönskum stjórnarskrifstof-
um síns tíma, en margir kon-
unglegir embættismenn hér á
landi, þó íslenskir væru, tömdu
sér þennan stíl af kostgæfni.
Valdimar Gunnarsson, sam-
kennari minn, sýndi mér á
dögunum gott dæmi af þessu
tagi. Páll Þórðarson Melsteð
(1791—1861) síðar amtmaður,
skrifaði svo, er hann var full-
trúi Gunnlaugs Briems, sýslu-
manns Eyfirðinga, um tíma,
en um þær mundir tók hann
próf í dönskum lögum:
„Undir giærdags Dato hefir
Amtmaðurinn yfir Norður og
Austur Amtinu tilskrifað mér
sem p.t. fungerandi Sýslu-
manni í Eyjafjarðar-Sýslu
svoleiðis sem fylgjandi Otlegg-
ing sýnir:
I þeim hingað til Amtsins
innkomna fátækravæsens
Reikningi fyrir Aungulstaða
hrepp árið 1814 er hrepps-
kassanum undir Litra h
færðr fylgjandi Póstur til
Útgiftar með 304 % fiski svo-
leiðis hljóðandi:
h. Kostað uppá Jóhannes
Ólafsson, sem kól í fyrra Vet-
ur hér á hrepp verandi...
304 % fisk. Enn þareð þessi
Útgiftarpóstur hvörki finnst
bílagður með nokkurri Quitt-
eríngu né Reikningurinn að
innihalda nokkra frekari
Upplýsingu um hann eins og
líka sá í enum tilgreinda út-
giftarpósti Jóhannes ólafs-
son ekki heldur finnst an-
færður í þeirri með ofan-
téðum Reikningi fulgjandi
Uppteiknum yfir hreppslim-
ina í Aungulstaðahrepp pro
1914 — svo má ég þénustu-
samlega tilmælast að herra
Sýslumaðurinn vildi láta
náqvæmari Undirréttingar
um kringumstæðurnar við
þessa sök og þar á meðal sér
í lagi um við hvaða tækifæri
samt í hvörs þénustu sá um-
§étni hreppslimur Jóhannes
•lafsson hefur komið til þess
angefna skaða sem og um
hvar til þeir til útgiftar
reiknuðu 304% f. hafa brúk-
aðir verið og loksins um að
hvað miklu leyti sá til skaða
kaldi Jóhannes er kominn til
heilsu eðr orðinn frískur apt-
ur eðr ekki samt hvar hann
nú — ef hann lifir — uppi-
ViplHiir spr
Um útfallið af Hr. Sýslu-
mannsins hér um leitandi und-
irréttingu væntir Amtið það
fyrsta skéð getur Ávísunar.
Við að kunngjora Yður þetta
Amtsbréf má eg þénustusaml.
tilmælast að þér, hið allra-
fyrsta skeð getur, innsendið til
mín greinilega Skýrslu og
Ávísun um alla þá pósta er
Amtið befalar sér gefna undir-
vísun um til þess að téð
Skýrsla geti frá mér í Sam-
qvæmni með Amtsins skipun
orðið enu sama án uppihalds
tilsend. —
Möðruvallaklaustri
ann 16d* Dec 1815
sekretera Briems
fráveru
eptir fullmakt.
P.Melsted
Til
hreppstjóra Mr. Sigfúsar
Jónssonar."
Engin tilviljun er það, að ár-
ið eftir, 1816, er Bókmenntafé-
lagið stofnað fyrir áeggjan
Rasmusar Kristjáns Rasks, en
hann sá fram á að íslensk
tunga myndi deyja út, ef ekki
væri að gert. Síðan hefur ver-
ið, með vexti og slotum, haldið
málvöndunarstefnu á íslandi.
Á misjöfnu þrífast börnin
best, og ómaklegt væri að sýna
aðeins það sem miður fer. Til
þess að láta einnig í ljósi það
sem til fyrirmyndar horfir,
tekur umsjónarmaður hér
traustataki hluta af gagnvand-
aðri grein Bergs Jónssonar
rafmagnseftirlitsstjóra úr
Norrænu tímariti um fagmál
og íðorð, en í þessari grein seg-
ir einkum frá starfi Orða-
nefndar rafmagnsverkfræð-
inga:
„í orðaleit sinni fer Orða-
nefnd ýmsar leiðir. Þegar
fjallað er um afmörkuð orða-
söfn eins og safn IEC, eru
mörg íðyrði gamalkunn í ís-
lenzku og eru þá að sjálfsögðu
notuð áfram. Dæmi um þetta
eru orð eins og rafmagn (electr-
icity), sími (telephone), útvarp
(radio broadcasting), bergmál
(echo), frumeind (atom), raf-
eind (electron).
Vanti íslenzkuna hins vegar
orð yfir viðkomandi hugtak, er
fyrst athugað, hvort orðrétt
þýðing einhvers erlenda íðyrð-
isins, sem er í IEC-orðasafn-
inu, kemur til greina. Reynt er
að mynda lýsandi orð, og er
ávallt tekið mið af skýringu
viðkomandi orðs. Sem dæmi
um þetta má nefa orðin band-
breidd (bandwidth), neistabil
(spark-gap), fjarmælibúnaður
(device for telemetering),
sveifluriti (oscillograph), raf-
segulliði (electromagnetic
relay).
Ekki er ástæða til að ein-
blina á orðréttar þýðingar, ef
önnur orð lýsa hugtakinu bet-
ur, eða falla betur að íslenzkri
tungu. Hér má minna á orðin
ónæmissvið (deadzone), snögg-
rofi (High-speed circuit break-
er), hljóðnemi (microphone),
torleiði, torleiðiefni (dielectric),
íspenna (electromotive force).
Erlendir orðstofnar af
grískum og latneskum upp-
runa, sem gjarnan eru notaðir
í erlendu tæknimáli, fara illa í
íslenzku máli. Þá er reynt eftir
föngum að ráða þar bót á, þó
að ekki hafi ávallt tekizt.
Nokkur dæmi má finna í fram-
ansögðu, en nokkur dæmi til
viðbótar gætu verið sameind
(molecule), rafskaut (elec-
trode), forskaut (anode), bak-
skaut (cathode), hreyfill (mot-
or), rafall, rafali (generator),
viðnám (resistance), leiðni
((qualitative) conductivity),
eðlisleiðni ((quantitative) cond-
uctivity) og fjölmörg önnur.
Því miður hefur ekki tekizt
eins vel á öllum sviðum. Orðið
smári hefur ekki náð fótfestu í
stað transistor, og er því er-
lenda orðið notað óbreytt. Hið
sama er að segja um radar. Að-
eins í þrengri merkingu hefur
orðið ratsjá verið notað í lang-
an tíma.
Oft er látið nægja að gera
erlendu orðin lítið eitt „ís-
lenzkuleg" útlits með því að
setja íslenzka bókstafi skv.
framburði og breyta endingu
orðanna til að fella þau betur
að málfræði. Orðin sínus, kó-
sínus, díóða (diode), fótóna
(notað samhliða orðinu Ijós-
eind yfir sama hugtak (phot-
one)), ferrít-loftnet (ferrite rod
aerial) eru næg dæmi. Segja
má, að þetta séu undantekn-
ingar. Að sjálfsögðu eru þó
mannanöfn í íðyrðum eða sem
einingar almennt notuð
óbreytt. Dæmi: Fresnel-svæði,
Wheatstones-brú, Bólómælir,
Volt, Amper, Ohm.
Algengast er, að tæknimálið
er myndað úr orðum, og orð-
hlutum, sem þegar eru til í ís-
lenzku. Ósamsett orð og sum
samsett orð fá þar með viðbót-
armerkingu (spenna, straumur,
geisl, rás, viðnám) og nýjar
samsetningar þekktra orð-
stofna eða orðhluta bætast við
málið.
Hér mætti líka telja til það
afbrigði, þegar nýyrði er
myndað af gömlum orðstofni.
Hverfill (turbine), beind (vect-
or) tíðni (frequency), nýtni (eff-
iciency) og einangrun (insulat-
ion) eru dæmi þessa. Nýyrði
má einnig mynda með því að
aðlaga erlend orð að íslenzku
málfræðikerfi. Hér skal nefna
orðin skanna (scan) og jónun
(ionization). Gömul íslenzk
orð, sem glatað hafa merkingu
sinni vegna nýrra þjóðfélags-
hátta eða eru ekki lengur not-
uð í daglegu tali, öðlast stund-
um merkingu og komast í
munn manna á ný. Þannig er
um orðið skjár ((television)
screen).
Hér verða ekki rakin öll af-
brigði aðferða við orðasöfnun
og orðagerð. Afbrigðin eru
fleiri en hér hafa verið talin og
flokkast ekki aðeins á svo ein-
faldan hátt, sem hér er gert til
skýringa."
í síðasta þætti misfórst föð-
urnafn Sigfúsar á Ytra-Hóli í
Kaupangssveit f öngulsstaða-
hreppi. Hann er Hallgrímsson,
ekki Halldórsson, og er hann
beðinn afsökunar á þessari
villu.

Til sölu
3ja herb. íbúö í Hraunbæ. Laus 15. ágúst.
Uppl. í síma 83234 e. kl. 19.
Ný hárgreiðslustofa
Fyrir skömmu var opnuö ný hárgreiöslustofa aö Pósthússtræti 13 í Reykja-
vík. Hárgreiðslustofan heitir Hárþing og eru eigendur hennar, sem sjást á
meðfylgjandi mynd Guörún Geirsdóttir, Eyvindur Þorgilsson og Guörún B.
Víkingsdóttir.
Ný hljómplata:
„Tíbrá 2“
HUÓMSVEITIN Tíbrá frá Akra-
nesi hefur nú sent frá sér sína aðra
hljómplötu og ber hún heitið „Tíbrá
2“.
„Tíbrá 2“ inniheldur tvö lög
„Breik dans“ og „Föstudagsreggí",
sem að sögn talsmanna flokksins
eru bæði af léttara taginu og hafa
þegar náð vinsældum á dansleikj-
um sveitarinnar. Skífu þessari
verður dreift innan lands sem
utan til kynningar. Útgefandi er
Dolbít hf. á Akranesi, ungt og vax-
andi fyrirtæki á vettvangi plötu-
útgáfu.
Hljómsveitina Tíbrá skipa sem
fyrr: Eðvarð Lárusson, gitar,
hljómborð; Eiríkur Guðmundsson,
simmons-trommur; Flosi Einars-
son, ýmsir hljóðgervlar; Gylfi
Már, söngur; Jakob Garðarsson,
bassi, söngur.
(Frétutilk.)
LITGREINING MEÐ
CROSFIELD
5 40
LASER
LYKILLINN AÐ VANDAÐRI
LITPRENTUN
MYNDAMÓT HF
Hafnarfjöröur
Opiö frá kl. 1—4
Til sölu m.a.:
Grænakinn
Falleg 3ja herb. rishæö 90 fm.
Sérinng.
Hólabraut
3ja—4ra herb. íbúð á neöri
hæö í tvíb.húsi. Allt sér. Bílskúr.
Suöurbraut
3ja—4ra herb. 115 fm mjög
vönduö endaíbúö á 2. hæð.
Bílskúrsréttur. Gott útsýni.
Öldutún
2ja herb. góö íbúó á jaröhæö í
þríb.húsi. Allt sér.
Álfaskeiö
4ra—5 herb. endaíbúð á 1.
hæö. Bílskúrsréttur.
Hólabraut
3ja herb. íbúö á 2. hæö í fjölb.
húsi.
Grænakinn
3ja herb. falleg íbúó á jarðhæö
í tvíb.húsi. Verö 1650 þús.
Hjailabraut
3ja—4ra herb. mjög falleg íbúö
á 1. hæö í fjölb.húsi.
Hraunhvammur
3ja—4ra herb. efri hæö 96 fm í
tvíb.húsi. Laus strax. Allt sér.
Verð 1600 þús.
Álfaskeiö
3ja herb. íbúó á 3. hæö. Bílskúr.
Öldutún
4ra herb. íbúó i góöu ástandi á
jaröhæð. Laus strax.
Lækjarkinn
4ra—5 herb. neöri hæð í tvíbýli.
Bilskúr.
Skagaströnd
5 herb. timburhús. Verö
300—400 þús.
Söluturn
í Hafnarfiröi á góöum staó.
FASTEIGNA8ALA
Árna Gunnlaugssonar
Austurgötu 10 - S: 50764
YAL8EIIÍ KRISTWSSON. H0L.
Húsbyggjendur —
verktakar
Tökum aö okkur smíöi á flestum tegundum innrétt-
inga, t.d. eldhúsinnróttingar, fataskápa, baöherberg-
isinnréttingar, skilrúmsveggi, viöarþiljur, innihuröir,
úti- og bílskúrshuröir. Gerum einnig tilboö í uppsetn-
ingu milliveggja. Höfum reynslu í smíöi hvers kyns
innréttinga í atvinnuhúsnæöi.
Trósmiöja Friöriks Kristjánssonar
Neströö, Seltjarnarnesi
Athugiö breytt símanúmer 611665