Morgunblaðið - 28.07.1984, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. JÚLÍ 1984
33
Gjaldið keisaranum
eftir dr. Benjamín
H.J. Eiríksson
Halldór Kristjánsson, sem ég
tel að muni vera sá frá Kirkjubóli,
beinir til mín tveimur spurningum
um samvinnulögin í Mbl. hinn
18.7., spurningum sem mér fyndist
eðlilegra að hann fengi lögfræð-
inga Sambandsins til að hjálpa sér
með, í stað þess að „bíða átekta“.
Auk þess sem ég tel sennilegt að
hann hafi lögin innan seilingar.
Að öðru leyti skal ég reyna að
ráða í það hvað fyrir honum vaki,
með svona ólíkindalegum spurn-
ingum.
Með orðunum „hagstæðum
ákvæðum" á ég við ákvæði um
ráðstöfun rekstrarafgangs.
Ákvæðin sjálf gera ekki neitt,
heldur mennirnir á grundvelli
þeirra. Með orðunum „sjálfvirkri
uppsöfnun“ á ég við, að stjórnend-
ur beini rekstrarafgangi að eigin
mati, eigin geðþótta — í reynd ef
ekki í orði — inn í starfsemi, sem
er á þeirra vegum, eða ætlað að
verða á þeirra vegum. Rekstrar-
afgangurinn er kyrr í fyrirtækj-
unum.
Þessi svör mín eru kannski ekki
eins ítarleg og þau myndu vera,
væri ég framkvæmdasamur lög-
fræðingur. Halldór hlýtur að vera
kominn það mikið til vits og ára,
að hann muni eftir hinu svokall-
aða skattabrjálæði. Hlutafélögin
voru flegin lifandi ekki síður en
einstaklingarnir. Lítill skilningur
var þá á því, að vöxtur og viðgang-
ur atvinnulífsins væri háður efl-
ingu þeirra, hlutafélaganna. Menn
hafa predikað hinn stighækkandi
tekjuskatt sem réttlæti. En nú er
mönnum farið að verða ljóst, að
hann er ókind, sem gleypir spari-
féð áður en það kemst í bankana,
og hefir þau óæskilegu hliðar-
áhrif, að hann venur fólk af að
spara. Hann er því dauð hönd á
efnahagsframfarirnar, sem er þó
það sem lyftir lífskjörunum, ekki
fundasamþykktirnar. Önnur hlið-
aráhrif eru svo skuldasöfnun þjóð-
arinnar. Ákvæðin sem giltu á
þessum sama tíma — og gilda um
skattfrjálsa sjóðaukningu sam-
vinnufélaganna, kalla ég því hag-
stæð þeim. Afleiðingarnar sjást
allsstaðar í þjóðlífinu. Við blasir
blómstrandi samvinnuhreyfing,
þar sem oft vantar samvinnuna,
ásamt átakanlegum vanmætti
hlutafélaganna. Gömlu útgerðar-
félögin eru flest, ef ekki öll dauð.
Halldór virðist einkennilega fá-
fróður um þessa hluti finnst mér,
því að varla er hann að hræsna
með spurningum sínum. Allri
ónákvæmni mætti komast hjá,
vilji Halldór gefa — oss öllum til
skilningsauka — þá yfirlýsingu,
að ákvæði samvinnulaganna og
hlutafélagalaganna um ráðstöfun
rekstrarafgangsins eða tekjuaf-
gangsins hafi verið, og séu, eins,
enginn munur. Svona yfirlýsing frá
Halldóri Kristjánssyni myndi
hreinsa andrúmsloftið og jafnvel
binda endi á langvinnt nudd og
deilur. Halldór á að líta á þetta
sem spurningu til sín. Getur hann
þetta? Ég myndi taka orð hans
gott og gilt. Fyrir allmörgum ár-
um tók ég orð annars samvinnu-
manns um þetta efni gott og gilt.
Ég hafði athuga umrædd laga-
ákvæði, eins og þau voru þá, og
málið bar á góma — ráðstöfun
rekstrarafgangsins — og hann
sagði: Já, það er aðeins þetta eina
(litla) sem munar. Þótt munurinn
virtist ekki mikill hefir hann haft
ótrúlega víðtækar afleiðingar.
Hagstæður er afstætt hugtak og
sést við samanburð. Ég hefi takm-
arkaðan áhuga á lagaákvæðunum
sjálfum, en þeim mun meiri á
þeim mismun sem ég sá, þegar ég
á sínum tíma athugaði ákvæðin.
Það er munurinn, sem fyrst og
fremst veldur þeim afleiðingum,
sem ég ræddi í grein minni, efna-
hagslegum og félagslegum. Afleið-
ingarnar stafa af ójafnvægi. Fjár-
hagslegur grundvöllur hlutafélag-
anna, fjárhagsleg uppbygging
þeirra, hefir um meira en hálfrar
aldar bil orðið miklu veikari en
samvinnurekstrarins, vegna harð-
ari skattheimtu hjá þeim. Ég er
enn að tala um það hvað hafi í
reynd gerzt.
Hefði það ekki verið skiljan-
legra og eðlilegra frá sjónarmiði
heilbrigðrar þróunar atvinnulífs-
I FRÉTT frá Agli Vilhjálmssyni
kemur fram að fyrstu sex mán-
uði ársins var Fiat mest seldi
bfllinn á íslandi. Alls voru seldir
598 bílar, sem jafngildir um
14,3% markaðshlutdeild, en alls
voru fluttir inn 4.177 nýir fólks-
bflar á tímabilinu.
Mest seldi einstaki fólksbíll-
inn á umræddu tímabili var Fiat
Uno, en alls voru seldir 313 slík-
ir bílar, sem jafngildir um 7,5%
markaðshlutdeild.
Þá voru seldir alls 164 bílar af
gerðinni Fiat Panda, sem jafn-
gildir um 3,9% af heildarinn-
flutningi á tímabilinu.
„Eftir því sem sam-
vinnuhreyfíngin hefír
orðið fyrirferðarmeiri,
eftir því ber minna á
hugsjónum en meira á
þessum gömlu kunn-
ingjum: ágirnd og valda-
braski, stóru sjóðunum
og olnbogaskotunum.
Hún er með langsam-
lega umfangsmesta
reksturinn í þjóðfélag-
inu, að ríkinu einu und-
anskildu.“
ins, og frá sjónarmiði þjóðfélags-
legs réttlætis, að gömlu hlutafé-
lögin í sjávarútvegi hefðu staðið á
bak við félög þau á sviði olíuverzl-
unar, trygginga, samgangna og
sjávarútvegs, sem nú starfa á
grundvelli samvinnulaganna þótt
samvinnuna vanti? Það má ekki
gleyma því, að það var togaraút-
gerðin, sem fyrst ein, síðar ásamt
vélbátaútgerðinni, stóð undir fjár-
streyminu út í sveitirnar fyrstu
fjóra áratugi þessarar aldar, og
breytti því miðaldalífi sem ríkti.
Nú hefir Alþingi gert breyt-
ingar á hlutafélagalöggjöfinni,
sem munu eiga að auðvelda hluta-
félögunum að safna sjóðum eins
og samvinnufélögin hafa gert ára-
tugum saman. Þetta hefi ég eftir
blöðunum. Varla hefði Alþingi
farið að gera þessar breytingar,
hefði ekki verið um mismun að
ræða. Framsóknarflokkurinn er í
forsæti í ríkisstjórninni. Ég held
að mismunur sé enn til staðar, en
í minni mæli en áður. Sú þróun
sem ég ræddi í grein minni hefir
þegar gerzt. Samvinnuhreyfingin
hefir farið inn á svið, þar sem hún
á ekki erindi, þar sem samvinna á
grundvelli hlutafélagalaganna
væri hin rétta samvinna, sú, sem
er þjóðfélaginu hollust. Hinir
miklu sjóðir samvinnuhreyfingar-
innar hafa myndast á grundvelli
skattaákvæða, sem voru öðruvísi
en þau sem giltu um hlutafélögin.
Grein mín var um afleiðingarnar
á sviði atvinnulífs, viðskipta og
þjóðfélags, sem margar hverjar
höfðu áreiðanlega ekki verið séðar
fyrir.
Önnur spurning mín er mjög í
sama dúr og hin fyrri. Hvernig
var afganginum hjá Sjávarafurða-
deild SÍS á síðasta ári ráðstafað?
Myndi vera munur á ráðstöfun
hans eftir því, hvort honum er
ráðstafað á grundvelli samvinnu-
laganna eða hlutafélagalaganna?
Þarna mætti sjá lagaákvæðin,
sem hinn samvinnulagaófróði
maður er að spyrja um, bæði á
pappír og í framkvæmd.
Þar sem Halldór hefir ekki enn
opnað fallbyssuhlerana, tekur
hann með þögn því sem ég segi um
fjölbreytta starfsemi, sem vaxið
hefir fram á grundvelli samvinnu-
laganna, og ég tel ekki með öllu
æskilega þróun. Ég hefði óskað að
hún hefði fallið í aðra farvegi. SÍS
hefir fengið á sig þann svip og það
orð að það vilji sölsa sem flest
undir sig. Og þó. Upp á síðkastið
virðist mér sem sumir forystu-
mannanna séu farnir að skilja það
sjónarmið, sem ég greini frá. Til-
raun þeirra til að koma til móts
við það virtist mér nýlega birtast í
því, að þeir vildu stofna fjölmiðla-
fyrirtæki með einkaaðilum.
Eftir því sem samvinnuhreyf-
ingin hefir orðið fyrirferðarmeiri,
eftir því ber minna á hugsjónum
en meira á þessum gömlu kunn-
ingjum: ágirnd og valdabraski,
stóru sjóðunum og olnbogaskotun-
um. Hún er með langsamlega um-
fangsmesta reksturinn í þjóðfé-
laginu, að ríkinu einu undan-
skildu. Þessu mikla og víðtæka
valdi verða stjórnendurnir að
beita af mikilli hófsemi og að-
gætni, eigi þeir ekki óhjákvæmi-
lega að troða skóinn niður af hin-
um minnimáttar. Mér finnst ég
heyra óm af þessu mikla valdi í
þessum orðum Halldórs: „Svo bíð-
um við átekta." Annaðhvort er
þetta réttheyrt, eða hann er blind-
aður af flokkspólitík. Mín virðist
eiga að bíða eitthvað ekki
skemmtilegt.
Ég lít svo á að þeir samvinnu-
menn, sem vilja stofna fjölmiðla-
fyrirtækið, vilji gera þetta, með-
fram til að komast hjá því að sitja
uppi með einskonar einveldis- eða
einokunaraðstöðu á þessu sviði. 1
þessu litla þjóðfélagi geta valda-
miðstöðvar eins og SIS hæglega
orðið hentugt tæki purkunar-
lausra manna, sem erfitt getur
reynst að hafa hemil á, jafnvel að
koma Iögum yfir. Þegar svo er
komið fara hótanirnar einar að
duga, þegar koma þarf fram mál-
um.
Ég held að þrátt fyrir þann
skoðanamun, sem mér finnst ég
sjái hjá okkur Halldóri, í þessum
málum, þá held ég að lítið beri á
milli hjá okkur um það, hvað sé
heilbrigt þjóðfélag. Ég lít á hluta-
félag sem samvinnu, þótt hún sé
ekki sniðin eftir lögunum um
smvinnufélögin. Til þess að sjá
rautt verð ég að líta annað. Ég
hefi fengið það á tilfinninguna, að
Halldór sjái ekkert nema hið já-
kvæða við samvinnuhreyfinguna,
og taki sterkt til orða. Það var rétt
svo að mér fyndist stætt í því
orðabálviðri, sem geysaði í NT
fyrir fáum dögum, og það af hans
völdum. Það er samt alltaf eitt-
hvað höfðinglegt við reiðina, þótt
hún sé sjaldnast fögur eða til
fyrirmyndar. Um systur hennar,
flærðina, verður hinsvegar ekki
sagt að hún sé nokkurn tíma höfð-
ingleg. Um reiðina má lesa í Vída-
línspostillu, en um flærðina í guð-
spjöllunum (Lúkas 20; 23). Væri sá
áhugamaður um skattamál, sem
Lúkas greinir frá, að verki hér og
nú myndi hann áreiðanlega hafa
spurningarnar tvær, sem tákn
endurtekningarinnar.
20.7.
Dr. Henjamín HJ. Eiríksson er
bagíræðingur. Hann rar um árabii
rádunautur ríkisstjórna um eína-
bagsmál og bankastjóri Fram-
kvæmdahanka íslands.
FIAT UNO mest seldi
bíllinn á íslandi fyrstu
sex mánuði ársins
Uppgangur Fiat hefur verið
mikill víðar, því fyrstu sex mán-
uði ársins var Fiat í fyrsta sæti
listans yfir söluhæstu bílana i
Evrópu með 13,9% markaðs-
hlutdeild.
Það er aðeins á Ítalíu, heima-
markaði Fiat, sem markaðshlut-
deildin er hærri en hér á landi.
Reyndar er markaðshlutdeildin
svipuð hér á landi og í Portúgal.
Ef fram fer sem horfir má
gera ráð fyrir, að alls verði seld-
ir a.m.k. 1.000 Fiat-bílar hér á
landi á þessu ári, sem þýddi
hærri markaðshlutdeild en
nokkurs staðar utan ítaliu.
Kópavogsvöllui
1. deild
Kvöldskemmtun /
BREIÐABLIK - Þ0R
Hildibrandar {brókunum góóu
í kvöld kl. 19
Hin heimsfrægu lid:
Hildbrandar úr Eyjum og
Augnablik úr Kópavogi
leika í hálfleik

Útvegsbanki íslands, Kópavogi
Banki Kópavogsbúa
smiiljukalti
Smiðjuvegi 14d.
Opið allar nætur
STÁLIÐJANhf
■MIDIUVEGI') KOPAVOGI SIMI I K*'l
BYKO
ISPAN HF.
a EINANGRUN ARGLER a
i «Oi'»un,i oosxr
AXIS
Akl l ( V.AXf St>» )N
HUSGAtlNAVI HSi UN nMKXHJVI « .i 9
JOO AÚÞAVtK.i SlMl i9l'-*AbUJ