Morgunblaðið - 28.07.1984, Blaðsíða 16

16
MOBGUNBLADIÐ, LAUGARDAGUR 28. JÚLÍ 1984
Einar Jónsson
lýsir sjálfum sér
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
Einar Jónsson:
Minningar. Skoðanir.
Skuggsjá 1983.
Minningar Einars Jónssonar og
Skoóanir hans eru nú komnar út í
einu bindi. Það hefur dregist að
geta bókarinnar, en hér er ekki
um neina venjulega jólabók að
ræða, heldur mun hún talin meðal
helstu heimilda um listamanninn,
viðhorf hans tii lifs og listar.
Minningar segja frá uppruna
Einars Jónssonar, bernsku hans
að Galtafelli í Árnessýslu, fyrstu
kynnum af Reykjavík, námsárum
í Kaupmannahöfn, Rómarför, árs-
dvöl í Berlín, baráttu fyrir Safn-
húsinu, Ameríkuför og endar á
hinni merkilegu erfðaskrá hans.
Þá er aðeins fátt eitt nefnt sem
fjallað er um í Minningum. I Skoð-
unum er dregið saman það sem
Einar hefur til mála að leggja í
umræðum um list og menningu og
ýmiskonar mannúðarmál. Kafla-
heiti eins og Listdómar og list-
stefnur, Innsta eðli listarinnar,
Táknmál tilverunnar og Eðli böls
og betrunar eru vísbendingar um
það sem hélt vöku fyrir Einari
Jónssyni. Hann lét eftir sér að
birta fólki í senn einfaldar lífs-
reglur og háleita speki.
Systur sem
ekki láta á sjá
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Pointers Sisters.
Break Out.
Eitt af bestu danslögum allra
tíma er án efa „Fire“ sem Point-
ers Sisters gerðu vinsælt fyrir
u.þ.b. sex árum. Lagið er eftir
meistara Springsteen og þótti
honum það ekki nógu gott til að
komast á breiðskífu sina
„Darkness on the Edge of Town“.
En síðan hefur mikið vatn runn-
ið til sjávar. Bruce Springsteen
er enn að og sömuleiðis Pointers
Sisters. Þær hafa reglulega gert
Köflunum í Minningum er skipt
í smærri kafla með millifyrirsögn-
um, oft sérkennilega eins og Ein-
ars var von og vísa. En þetta gerir
bókina þægilega aflestrar og er
tilvalið að grípa niður í hana sér
til fróðleiks og skemmtunar.
Þeir sem vilja lesa um listsigra
Einars Jónssonar fara í geitarhús
að leita ullar. Einar er fáorður um
merka áfanga á listabraut sinni.
Aftur á móti verður honum tíð-
rætt um hvers kyns mótblástur.
Hann á jafnan í miklum erfiðleik-
um fjárhagslega, verður að
treysta á góðra manna hjálp tij að
draga fram lífið og geta unnið
óskiptur að list sinni. Þetta gerir
sögu Einars dapurlega. Eftir að
hann kemur til Kaupmannahafn-
ar frá Róm talar hann um að ör-
birgðin hafi leikið sig hart. Hann
segir um sjálfan sig í framhaldi af
því:
„Ég var mjög einmana þessi ár
og átti sjálfur sök á því. Ég dró
mig út úr öllu félagslífi, fannst
það léttvægt og tilgangslaust, —
og sjálfan mig varð ég að álíta
sérvitring, sem ekki ætti samleið
með öðrum, þvi að ég fann sjaldan
hjá neinum þann andlega skyld-
leika, sem ég þráði. Þá fyrir löngu,
öll þau ár, sem ég hafði dvalið er-
lendis, hafði ég vegið og metið og
velt fyrir mér á alla lund öllu því,
sem ég hafði séð af list og bók-
menntum um þau efni, og ég fann,
lag vinsælt og nú síðast var það
„Automatic". Lagið er tekið af
nýlegri breiðskífu þeirra, „Break
Out“. Af þessari sömu plötu hef-
ur lagið „Jump“ einnig orðið
vinsælt.
Eins og hefur verið er tónlist
Pointers grjóthart diskó. Takt-
urinn er jafn, undirspilið vandað
og útsetningarnar fullkomnar.
Hvergi er veikan hlekk að finna.
Sem söngkonur eru stúlkurnar
góðar. Hver þeirra hefur sína
rödd og allar virðast þær geta
sungið sjálfstætt. Það eina sem
mér finnst setja skugga á þessa
plötu er hvernig sumir hljóð-
gerflamir hljóma. T.d. finnst
mér lagið „Dance Electric” eyði-
lagt með hljóðgerflahljómi sem
betur ætti við í nýrómantísku
lagi. En hver hefur sinn smekk
og engu verður breytt úr þessu.
Af öllum þeim fjölda sem
reynir fyrir sér í heimi danstón-
listarinnar hafa Pointers Sisters
eignast sérstöðu sem einar af
þeim bestu og vert er að fylgjast
með.
Einar Jónsson
að ég var einn þeirra manna, sem
líta á margt frá allt öðru sjónar-
miði en aðrir. Mér varð nú ljóst,
að af öllum mótstöðumönnum
manns er maðurinn sjálfur hættu-
legastur sjálfum sér, — og það
ekki eingöngu sem ákærandi,
heldur einnig sem verjandi."
Hve Einar gat verið einrænn
kemur glöggt fram í Skoðunum.
Hinn mikli listamaður klæðist
jafnvel kufli þrasarans þegar
listastefnur ber á góma, einkum
það sem hann sjálfur kallar tísku.
Áreiðanlega hefur Einar átt að
nokkru sök á því að verk hans
nutu ekki alltaf sannmælis meðan
hann lifði. En nú eru menn sem
betur fer farnir að meta hann af
meiri víðsýni en áður, átta sig á
sérstöðu hans í íslenskri lit.
í Skoðunum kemst Einar stund-
um að kjarna máls:
„Listin ætti að eignast þau einu
sjálfstæðiseinkenni, sem hver og
ein mannssál hefur innst inni. Ef
hver og einn vildi leita að sjálfum
sér og taka það besta, er hann
fyndi, og væri því trúr, þá trúi ég
ekki öðru en alvara og persónu-
legur styrkur yrði meiri í listinni
en yfirleitt er ... “
í kaflanum Barátta íslenskra
listamanna í Minningum kemst
Einar hnyttilega að orði um hlut-
verk listamanns: „Allt hans lista-
líf er ein nýsýn á allt líf og tilveru.
Ekki af því að hann vill skapa
eitthvað nýtt, heldur af þvf að
hann hefur eitthvað nýtt að segja
— eitthvað, sem einmitt honum
einum hefur verið trúað fyrir að
segja og frambera fyrir aðra.“
En hugleiðingar Einars Jóns-
sonar um listir eru ekki það sem
eftirminnilegast verður eftir lest-
ur bókarinnar. Maður fagnar ýms-
um athugunum hans, oft æði ná-
kvæmum, á umhverfi og fólki.
Meðal þess sem hnýsilegt er af
þessu tagi er frásögn Rómarfarar
i upphafi aldarinnar. Marie Dine-
sen sem skaut skjólshúsi yfir Ein-
ar Jónsson blankan er til dæmis
sveipuð einhverri æðri birtu, verð-
ur allt að því trúarleg. Svo er um
fleiri vini og velgjörðarmenn Ein-
ars. í Rómarförinni er líka inn-
skot um Arnold Böcklin sem Einar
fann til skyldleika með, frásögnin
í dulrænum anda eins og hæfir.
Sýnin í Péturskirkjunni, um
rauðklæddu stúlkuna sem var „svo
dásamlega fögur, að hún flæmdi
strax allan frið úr minni sál“ er
einnig meðal þeirra frásagna Ein-
ars sem gæddar eru lit.
Það sem Einar skrifar um hina
þolinmóðu og tryggu unnustu
sina, Önnu, sem jafnan beið hans
og varð síðar kona hans er falleg
ástarsaga, ákaflega hljóðlát, en
töfrandi vegna þess hve sönn hún
er.
Ýmis brot Minninga sýna að
Einar Jónsson gat verið snjall rit-
höfundur. Hann kann m.a. listina
að segja mikið í fáum orðum.
Einar Jónsson gaf þjóð sinni
ævistarf sitt, með vissum skilyrð-
um þó. Um þetta má lesa í Erfða-
skrá mín, lokakafla Minninga.
Meðal skilyrðanna er „að verk mín
verði aldrei send á neinar sýn-
ingar, hvorki utanlands né innan".
Eitt skilyrði er svona: „Ekkert má
gera til þess að lokka fólk að safn-
inu, ef svo skyldi verða, að heim-
sókn fólks rénaði."
Útgáfa Skuggsjár á Minningum
— Skoðunum er vönduð og hin
eigulegasta bók.
Allsherjar
markleysa
Hljóm-
plotur
Siguröur Sverrisson
MSG
Live
('hrysalis/Steinar hf.
Michael Schenker er óútreikn-
anlegur maður, rétt eins og
Khadafy Líbýuleiðtogi. Schenker
veit vel að hann er afbragðsgít-
arleikari (þ.e. hann sjálfur, ekki
Khadafy). Hann veit líka mæta-
vel, að hann gaf út fremur mis-
heppnað tvöfalt tónleikaalbúm
1981. Hann veit ennfremur að
Gary Barden er takmarkaður
söngvari, sýndi það best á tvö-
falda tónleikaalbúminu. Samt
gefur þessi maður út aðra
hljómleikaplötu með Barden í
broddi fylkingar. Þetta er nokk-
uð, sem ég gæti ekki fengið skilið
þótt há greiðsla væri í boði.
E.t.v. væri möguleiki á að
skilja þessa tiltekt og þá kannski
Schenker hinn geðtæpa ef þessi
hljómleikaplata, sem tekin var
upp í Hammersmith Odeon sl.
haust, væri eitthvað til þess að
taka bakföll yfir. Svo er hins
vegar ekki. Þessi plata er síst
betri en tvöfalda albúmið. Skipt-
ir engu þótt Klaus Meine og
Rudolf Schenker (bróðir hins
firrta) slengi sér á svið í lokalag-
inu, Doctor, doctor. Reyndar
kemur þar í Ijós, að Meine hefði
betur sungið öll lögin. Barden
getur skakklappast f gegnum
stúdíóplötur en á tónleikum er
hann nánast vonlaus.
Fjögur laganna á þessari nýju
tónleikaplötu er að finna á tvö-
falda albúminu. Þar á meðal er
auðvitað Doctor, doctor, sem
fylgt hefur Schenker eins og
skugginn í rúman áratug. Það,
að fjögur laganna skuli hafa
komið út á tónleikaplötu með
Schenker áður, er ekki góður
vitnisburður fyrir tónleikaplötu,
sem aðeins inniheldur 9 lög. I
flestum tilvikum er nýja útgáfan
að auki lakari en sú gamla.
Þetta hefur verið reiðilestur
hinn mesti. Það er ekki að
ástæðulausu að manni gremst,
sér í lagi þar sem Schenker hef-
ur alla tíð verið uppáhaldsgítar-
leikari minn f þungarokkinu.
Þrátt fyrir afburðahæfileika á
Flying V-gítarinn er maðurinn
meingallaður í höfði. Það þarf
enda eitthvað slíkt til þess að
gefa út jafn mark- og tilgangs-
lausa plötu og þessa og hananú.
Flest lögin of
seint á ferð
Ýmsir flytjendur
í bítið
Skffan
Það er ekkert lát á safnplötu-
regninu fremur en sumarvæt-
unni árvissu, sem er alla lifandi
að drepa (a.m.k. hér á höfuð-
borgarsvæðinu). f bítið heitir
nýjasta safnplatan frá Skffunni
og ef marka má þá reglu, sem
skapast hefur við vinsældir
safnplatna, á 1 bítið ekki eftir að
ná umtalsverðum vinsældum.
Skýringin er einföld: meirihluti
laganna er orðinn of gamall.
Þegar talað er um að eitthvað sé
gamalt í poppinu þarf ekki nema
3 mánuði til.
Meginþorri laganna á plötunni
f bítið er því marki brenndur að
vera of gamall. Kannski ekki
endilega 3 mánuðum of seint á
ferðinni en of seint samt. Lög á
borð við Automatic með Point-
er-systrum, Strákarnir á Borg-
inni með Bubba, Adult Educat-
ion með Hall og Oates og reynd-
ar fleiri eru of seint á ferðinni til
að vekja athygli.
Það sem gerir það að verkum
að f bitið nær tæplega miklum
vinsældum er einnig sú stað-
reynd að nýju lögin eru engan
veginn nógu sterk til að skyggja
á þau, sem búið er að kyrja sund-
ur og saman. Nick Lowe er með
nýtt (!?) lag en samur við sig og
stelur meira en hann semur
sjálfur. Lag Earthu Kitt, I Love
Men, dugar ekkert. áleiðis í sam-
anburði við Where Is My Man?
og lagið hans Taco er sárþreytt.
The Mood halda uppi merki
þeirra, sem eru með ný lög.
Ef notuð væri einkunnagjöfin
illræmda myndi f bítið ekki ná
nema 2 stjörnum og fjórðungi
betur. Það er ekki góður árang-
ur.
Hugtök
Erlendar
bækur
Siglaugur Brynleifsson
Dictionary of Religions. Edited by
John R. Hinnells — Dictionary of
Sociology. Nicholas Abercombie,
Stephan Hill and Bryan S. Turner.
Dictionary of Design and Designers.
Simon Jervis. Roget’s Thesaunis.
New Edition completly revised,
updated and abridged by Susan M.
Lloyd. Penguin Books 1984.
Þrjú fyrstu ritin eru ný af nál-
inni, fyrsta útgáfa, það fjórða er
alkunn orðabók, sem kom fyrst út
1852 og hefur margsinnis verið
endurútgefið, endurskoðað og
breytt, þetta er nýjasta gerðin í
fyrstu útgáfu.
Dictionary of Religions er ætlað
og heiti
þörfum þeirra, sem óska upplýs-
inga um hugmyndir og kenningar
trúarbragða. Rannsóknir á kenn-
ingum og boðunum hinna marg-
víslegu trúarbragða hafa tengst
sálfræðirannsóknum og kenning-
um og almennt hefur áhugi
manna aukist á hinum svonefndu
frumstæðu trúarbrögðum, m.a. í
sambandi við mannfræðirann-
sóknir, félagsfræði og hugmynda-
fræði. Hér er leitast við að skýra
og skilgreina heiti og hugtök og
einnig að lýsa inntaki trúarbragð-
anna í lengri greinum.
Tuttugu og níu fræðimenn af
margvíslegu þjóðerni hafa unnið
að eða lagt til greinar í þessa bók.
Höfundarnir eru heimspekingar,
sagnfræðingar, fornfræðingar,
listfræðingar og guðfræðingar en
þegar allt kemur heim, þá snertir
trúarbragðasagan flestar húman-
ískar fræðigreinar meira og
minna. Ritinu fylgja mjög ítarleg-
ar bókaskrár og er vitnað til
þeirra í greinunum.
Þetta er mjög þarft rit.
Dictionary of Sociology er ekki
aðeins uppsláttarrit um hugtök og
heiti í félagsfræði heldur einnig
staðhæfingar um hvað hugtakið
félagsfræði spannar. Hugtakið er
vítt og snertir aðrar greinar, t.d.
sagnfræði og hagfræði. Hugtakið
var fyrst notað af Auguste Comte
1824 og var orðið alkunnugt með
fyrirlestrum hans undir lok fjórða
áratugar 19. aldar, var notað í
stað eldra hugtaks, „physique
sociale". Félagsfræði getur
auðveldlega notast f pólitfskum
tilgangi, hugmyndir manna um
samfélagið og rannsóknir á sam-
félögum eru á valdi þess sem
stundar t.d. samfélagslegar rann-
sóknir, spurningarnar geta auð-
veldlega mótað svörin. Sumir telja
félagsfræði einhvers konar hlið-
argrein sagnfræðinnar, aðrir vilja
að „samfélagsfræðin“ spanni
sagnfræði og landafræði o.fl. o.fl.
Félagsfræðin býður fremur öðrum
fræðigreinum upp á snjalla með-
höndlan og einnig aumasta
sparðatíning og þröngsýni. Það er
mikill reginmunur á umfjöllun
Webers, Durkheims og Paretos
eða einhverra samfélagsfræðigutl-
ara sem geta varla reist hausinn
upp úr grófustu vúlgær-efnis-
hyggju eða vúlgær-marxisma.
Atakanlegustu dæmin um mis-
notkun þessarar fræðigreinar má
finna í rannsóknaraðferðum
hennar í „þriðja heiminum", þar
sem beitt er aðferðum sem geta
gengið að mjög takmörkuðu leyti í
þróuðum ríkjum en virka sem fá-
ránlegt gutl og endileysa við ann-
arlegar aðstæður framandi menn-
ingarheima.
Þetta er ágætt uppsláttarrit,
sett saman af kunnum fræði-
mönnum, ítarlegar bókaskrár
fylgja.
Dictionary of Design and De-
signers er uppsláttarrit um hönn-
uði og listiðnað frá 1450 og fram á
okkar daga. Handiðnir voru ein
grein listar og jafnvel einföldustu
verkfæri báru með sér smekk þess
sem mótaði þau. Höfundarnir leit-
ast við að safna hér saman skrá
yfir þá einstaklinga sem eitthvað
er vitað um í þessari grein listar í
Evrópu og Bandaríkjunum á þessu
tímabili.
Þeir stunduðu leirkera- og
postulínsgerð, húsgagna- og verk-
færasmíðar, járnsmíðar, vefnað,
útskurð, bókaskreytingar og ýmis-
konar skreytilist innanhúss og
utan. Höfundarnir fjalla um þessi
efni og þá einstaklinga sem stund-
uðu þennan listiðnað. Nú á dögum
hefur fjöldaframleiðsla tekið við
af handunnum gripum, þótt enn
gefist framleiðsla, sem er unnin af
handverksmönnum, en verk þeirra
voru og eru merkari framleiðsla
og listrænni en margt af þeirri
framleiðslu sem gengur undir
nafninu „listsköpun" nú á dögum.
Þetta er ágætt uppsláttarrit og
höfundar hafa unnið brautryðj-
endastarf með gerð þessa rits í því
formi sem það er í.
Það er óþarfi að fara mörgum
orðum um „Roget’s Thesaurus“, þá
bók þekkja allir sem eitthvað hafa
gruflað í ensku og þeir, sem ekki
þekkja ritið, ættu að fá sér það
strax.