Morgunblaðið - 21.08.1984, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. ÁGÚST 1984
Þórhallur Sæmunds-
son fv. bœjarfógeti
In memoriam:
Fæddur 24. júní 1897
Dáinn 11. ágúst 1984
Þórhallur Sæmundsson fyrrv.
bæjarfógeti á Akranesi andaðist í
Sjúkrahúsi Akraness 11. ágúst sl.
87 ára að aldri. Hann hafði legið í
sjúkrahúsinu frá því seint í apríl,
en auk þess átt við nokkra van-
heilsu að stríða síðustu misserin.
Útför hans verður gerð í dag frá
Akraneskirkju.
Þórhallur var fæddist í Stærra-
Árskógi á Árskógsströnd, þann 24.
júní 1897. Foreldrar hans voru
hjónin Sigríður Jóhannesdóttir
frá Þönglabakka f Þorgeirsfirði
Jónssonar prests Reykjalín og
Sæmundur Tryggvi bóndi og skip-
stjóri, síðar hafnarvörður á Isa-
firði, Sæmundsson bónda i Gröf í
Kaupangssveit f Eyjafirði Jónas-
sonar. Sæmundur er kunnur af
ævisögu sinni — Virkir dagar —
sem Guðmundur G. Hagalín rit-
höfundur skráði fyrir löngu og er
ein af fyrstu bókum Hagalíns
þeirrar tegundar. Börn þeirra
hjóna voru 8 og eru 3 þeirra enn á
lífi. Guðmundur og Jón búsettir í
Reykjavík og Ingileif á Blönduósi.
Þegar Þórhallur er innan við
fermingaraldur andaðist móðir
hans. Hann þurfti því snemma að
vinna fyrir sér og treysta á sjálfan
sig. Hugur hans stóð til mennta,
þótt þar væri við ramman reip að
draga vegna fátæktar.
Stúdentsprófi lauk Þórhallur
1919 og prófi i lögum frá Háskóla
íslands 1924. Með þrotlausri vinnu
og miklum sparnaði tókst Þórhalli
að ná þessu marki. Hann kunni
margar sögur af því, hvernig hann
fleytti sér áfram fjárhagslega.
Varð stundum að fresta námi, ef
sumarvinnan brást, sem fyrir
kom. Hann tók sig til og gerðist
kennari að vetrinum og eftir að í
háskólann kom kenndi hann
oftast nær með náminu. Frá þess-
um árum átti hann ýmsa þjóð-
kunna nemendur, eins og sveit-
unga sinn Davið skáld frá Fagra-
skógi og sr. Sigurð Stefánsson sið-
ar vígslubiskup á Möðruvöllum.
Árin 1924—’30 stundaði Þór-
hallur málafærslustörf í Vest-
mannaeyjum og rak þar jafnframt
útgerð og fiskverkun. A þessum
árum var hann einnig með at-
vinnurekstur í Hnífsdal. Hann
stundaði lögfræðistörf í Reykjavik
og Hafnarfirði 1930 og 1931. Varð
lögreglustjóri á Akranesi frá 1.
janúar 1932 og jafnframt oddviti
þar og hafnargjaldkeri til 1. febrú-
ar 1936. Þegar Akranes fær kaup-
staðarréttindi 1. janúar 1942 varð
Þórhallur bæjarfógeti og því
starfi gegndi hann til 1. okt. 1967,
er hann lét af embætti vegna ald-
urs. Eftir þetta var Þórhallur sett-
ur bæjarfógeti i Neskaupstað í
tæpt ár. Einnig vann hann við
sýslumannsembættið í Stykkis-
hólmi og á Sauðárkróki stuttan
tima. Þetta varð til þess — að við
ýmsir vinir hans og starfsmenn —
gáfum honum nafnið landfógeti og
líkaði honum það að sjálfsögðu
vel.
Þórhallur kvæntist þann 19. des.
1925 Elísabetu Guðmundsdóttur
kaupmanns og útvegsbónda f
Hnífsdal Sveinssonar. Þau hafa
alið upp fjögur fósturbörn, sem
eru náskyld þeim hjónum og
reynst þeim sem bestu foreldrar.
Þau eru, talin í aldursröð: Sigríður
Sigmundsdóttir húsmóðir á Sel-
tjarnarnesi, Guðmundur Samúels-
son arkitekt og prófessor í Hann-
over i Þýskalandi, Lilja Gests-
dóttir húsmóðir í Reykjavík og
Þórhallur Már prentari í Reykja-
vík. Öll hafa þau stofnað sín eigin
heimili og eiga marga afkomend-
ur. Fósturforeldrum sínum hafa
þau sýnt tryggð og umhyggjusemi,
eins og best getur verið og því
meir, sem þörfin var brýnni, er
aldur færðist yfir þau. Er sú rækt-
arsemi við æskuheimilið til fyrir-
myndar. Elísabet er frábær kona
að allri gerð. Mikil móðir barna
sinna og fyrirmyndarhúsmóðir,
eins og heimili þeirra hjóna hefur
best borið vitni um, enda reynst
mörgum mikill rausnargarður.
Lögreglustjóri og bæjarfógeti á
Akranesi var Þórhallur í tæp 36 ár
og kom mjög við sögu bæjarins á
því tímabili. Á þeim árum óx
Akranes úr 1200 manna kauptúni í
4500 manna kaupstað. Hann átti
sæti í fyrstu bæjarstjórn Akra-
ness 1942—’46. Var þar bæjarfull-
trúi fyrir Framsóknarflokkinn.
Hann var mjög virkur í starfi.
Hafnarmálin lét hann einkum til
sín taka í bæjarstjórninni og
sýndi þar framsýni og stórhug.
Hann sat í hafnarnefnd og var
lengi formaður hennar, enda voru
hafnarmálin mál málanna fyrstu
30 árin í sögu bæjarins. Fræðslu-
málum bæjarins sýndi hann mik-
inn áhuga og átti lengi sæti í
fræðsluráði og var formaður þess í
mörg ár. Hann var vandlátur við
ráðningu starfsmanna að skólum
bæjarins, en greiddi vel götu
þeirra, sem hann treysti til góðra
verka. Hann varð formaður
Sjúkrasamlags Akraness við
stofnun þess 1938 og gegndi því
starfi í nær 40 ár. Lengi endur-
skoðandi Síldar- og fiskimjöls-
verksmiðjunnar hf. á Akranesi og
Kaupfélag Suður-Borgfirðinga,
enda áhugasamur samvinnumað-
ur alla tíð. Átti sæti í miðstjórn
Framsóknarflokksins og var um
langt skeið einn af forvígis-
mönnum flokksins á Akranesi. Þá
var hann í áratugi mjög virkur fé-
lagi í Rotaryklúbbi Akraness og
stúdentafélaginu á Akranesi. Af
framanrituðu má ljóst vera að
Þórhallur var að eðlisfari mjög fé-
lagslyndur maður og kom víða við
á langri ævi.
Ég gat þess áður að Þórhallur
missti móður sína á viðkvæmum
aldri og skólaárin urðu honum erf-
ið sökum fátæktar. Ég held að
þetta hafi sett nokkurt mark á
manninn og mótað lífsskoðanir
hans. Hann var í eðli sínu spar-
samur, hjálpfús og traustur
máissvari þeirra, sem höllum fæti
stóðu i lífsbaráttunni. Það brást
ekki. Hann sýndi mildi og mannúð
í embættisstörfum sínum og ekk-
ert var fjær honum en láta fólk
kenna á valdi sínu. Hann reyndi
ætíð að hvetja til sátta og sam-
komulags, svo lengi sem skortur
var á. Hann var þrautseigur sátta-
semjari og trúði einatt á það góða
i manninum. En lund hans var
viðkvæm og hann gat orðið sár, ef
menn brugðust trausti hans. Al-
þýða manna á Akranesi átti góðan
fulltrúa þar sem Þórhallur var,
enda átti hann velvild hennar og
hlýhug. Hinsvegar var hann
skyldurækinn embættismaður,
heiðarlegur og réttsýnn. Þegar
lögin og heilbrigð skynsemi fóru
ekki saman, lét hann hjartað ráða.
Þórhallur var mikill heimilis-
faðir og umhyggjan fyrir börnun-
um fjórum og börnum þeirra átti
sér engin takmörk. Hann var
gestrisinn og góður heim að
sækja, eins og margir munu minn-
ast. Hann var viðræðugóður, vel
að sér í sögu og ættfræði, kunni
mikið af ljóðum íslensku góð-
skáldanna og unni öllu því sem is-
lenskt var. Málamaður var hann
mikill og las lengi fram eftir
ævinni erlend timarit sér til fróð-
leiks og skemmtunar.
Nú er langri starfsævi lokið.
Þegar kraftarnir eru þrotnir er
hvíldin kærkomin. Samstarfs-
menn og samherjar — vinir og að-
rir samtíðarmenn — munu lengi
minnast Þórhalls Sæmundssonar
og þakkar honum kynnin á lífs-
leiðinni. Jafnframt senda þeir
Elísabetu, börnunum og öðrum
vandamönnum innilegar samúðar-
kveðjur á skilnaðarstundinni.
Að lokum langar mig að kveðja
Þórhall með síðasta erindinu úr
kvæðinu Mold, eftir æskuvin hans
og sveitunga — Davíð skáld frá
Fagraskógi —:
„Moldin er þín.
Moldin er trygg við börnin sín,
sefar allan söknuð og harm
og svæfir þig við sinn móðurbarm.
Grasið hvíslar sitt ljúfasta ljóð
á leiðinu þínu. Moldin er hljóð
og hvíldin góð .. “
Blessuð sé minning hans.
Danfel Agústínusson
í sögu Sæmundar skipstjóra
Sæmundssonar, Virkum dögum,
sem Hagalín skráði, segir að „hinn
24. júní 1897 fæddist þeim (Sæ-
mundi og konu hans, Sigríði Jó-
hannesdóttur) sonur. Hann var
skírður Þórhallur." Þessi atburður
gerðist í Stærra-Árskógi við Eyja-
fjörð. Og nú er sá ævivefur á enda
kljáður sem þar hófst þá.
Þórhalls Sæmundssonar biðu
önnur örlög en þau að feta í slóð
feðra sinna sem bóndi og sjósókn-
ari fyrir norðan land. Þó er ekki
að efa að þar hefði hann orðið
hlutgengur vel enda illa í ætt skot-
ið ef hann hefði ekki reynst úr-
valsmaður við þau störf. En Þór-
hallur var námsmaður góður og
bókfús. Hann lauk námi við Gagn-
fræðaskólann á Akureyri (nú
M.A.), stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum í Reykjavík, lagði síðan
stund á lögfræði og lauk embætt-
isprófi í þeirri grein 1924. — Hann
vann að ýmsum lögfræðistörfum
og stundaði útgerð næstu árin en
var settur lögreglustjóri á Akra-
nesi 1932. Áratug síðar fékk Akra-
nes kaupstaðarréttindi og var
Þórhallur þá fyrsti bæjarfógeti
Akurnesinga og gegndi því starfi í
aldarfjórðung en varð þá að lúta
reglum um aldurshámark emb-
ættismanna og láta af störfum þó
að enn væri hann í fullu fjöri og
starfhæfur í besta lagi. Svo ern
var hann að Dómsmálaráðuneytið
fékk hann á áttræðisaldri til að
gegna bæjarfógeta- og sýslu-
mannsstörfum í forföllum ann-
arra. í Neskaupstað var hann í
embætti heilt ár og nokkurn tíma
í Stykkishólmi og á Sauðárkróki.
Vinir hans nefndu hann gjarnan
Þórhall landfógeta um þessar
mundir.
Þórhallur Sæmundsson kvænt-
ist árið 1925 Elísabetu Guð-
mundsdóttur, kaupmanns og út-
gerðarmanns í Hnífsdal, Sveins-
sonar, og konu hans, Ingibjargar
Kristjánsdóttur, einstakri ágæt-
iskonu sem lifir mann sinn.
Áratuginn, sem við Björg og
börn okkar áttum heima á Akra-
nesi, kynntumst við mörgu önd-
vegisfólki og eignuðumst vináttu
þess. í þeim hópi ber hátt bæjar-
fógetahjónin. Búslóð okkar hafði
ekki fyrr verið borin inn í íbúðina,
sem Þórhallur hafði útvegað nýju
skólastjórahjónunum, en þau köll-
uðu okkur til kvöldverðar á heim-
ilið sitt fagra við Suðurgötu. Alúð-
in, sem mætti okkur þar, var ein-
læg og sönn og þess vegna lifir
hún í brjóstum okkar og megnar
enn að lýsa og verma. Og áratug
síðar, þegar haldið skyldi frá
Akranesi á vit annarra staða og
starfa, var einnig setið í fagnaði á
heimili þeirra. Enn var hlýjan
ókulnuð þó að ekki færi milli mála
að Þórhallur var lítt hrifinn af
vistaskiptum okkar.
Þórhallur Sæmundsson var um
margt sérstæður. Þó að hann væri
yfirlætislaus og alþýðlegur var
hann jafnan auðkenndur í hópi.
Hann var röggsamur embættis-
maður, kom víða við í bæjarmál-
efnum, félags- og menningarmál-
um og var laus við þann veikleika
margra að þora ekki að skera sig
úr, vera á öðru máli en fjöldinn
eða svokallað almenningsálit.
Hann var hrokalaus embættis-
maður en búinn þeirri siðferðilegu
reisn sem Iyftir hverju samfélagi,
fegrar það og bætir. Oft duttu mér
í hug hendingar Páls ólafssonar
um Magnús landshöfðingja þegar
ég mætti bæjarfógeta Ákurnes-
inga á reiðhjólinu sínu:
„Landshófðinginn líkar mér,
að líta hann ganga farinn veg;
enginn maður á honum sér
að hann geti meira en ég.“
Báðir voru þeir slíkir atgerv-
ismenn, landshöfðinginn og bæj-
arfógetinn, að þeir þurftu ekki að
sýnast fyrir augum skammsýnna
manna. Lítillætið var styrkur
þeirra eins og allra sem eitthvað
verulegt hafa til brunns að bera.
Þórhallur Sæmundsson var vel
að sér í íslenskum bókmenntum og
skemmtilegur og fræðandi í við-
ræðum um þau efni. Hann var
tungumálamaður ágætur, hafði
m.a. vald á franskri tungu og las
hana allmikið sér til ánægju.
Þórhallur Sæmundsson sat í
Fræðsluráði Akraness þau árin
sem ég stýrði þar skóla. Það átti
vel við hann að starfa að skóla-
málum og með þeim öndvegis-
mönnum sem Akurnesingar völdu
til forystu þar. Hann var ætíð til-
lögugóður og harður stuðnings-
maður hvers máls sem til heilla
horfði.
Við fráfall Þórhalls bæjarfógeta
Sæmundssonar verður okkur
hjónum hugsað til konunnar hans
góðu, fósturbarna og annarra
ástvina. Við sendum þeim hugheil-
ar samúðarkveðjur, biðjum þeim
blessunar Guðs og minnumst lát-
ins vinar með djúpri virðingu og
hlýju þakklæti.
Olafur Haukur Árnason
Þá er yfirvald okkar Akurnes-
inga um langt skeið, Þórhallur
Sæmundsson fyrrverandi bæjar-
fógeti, allur og fer jarðarförin
fram frá Akraneskirkju í dag.
Þórhallur var sonur þess kunna
skipstjóra og athafnamanns Sæ-
mundar Tryggva Sæmundssonar
og konu hans, Sigríðar Jóhannes-
dóttur, Stærra-Árskógi, Árskógs-
strönd og átti þannig ekki langt að
sækja áræði og dugnað, er strax
kom í ljós er hann braust til
mennta, svo erfitt sem það var al-
þýðu manna í þá daga, er aðeins
var einn Menntaskóli í Reykjavík
og enginn lánasjóður eða styrkir
upp á að hlaupa. En þetta tókst þó
með fádæma dugnaði, reglusemi
og þrotlausri vinnu og lauk hann
stúdentsprófi frá M.R. 1919. Inn-
ritaðist þá í lagadeild Háskóla ís-
lands og lauk þaðan prófi með
hárri 1. einkunn 1924. — næstu
árin stundaði Þórhallur mál-
færslustörf í Vestmannaeyjum og
einnig útgerð frá Hnífsdal, en
þaðan var hans merka og vel
___________________________49^
menntaða kona, Elísabet Guð-
mundsdóttir, kaupmanns.
Lögreglustjóri á Akranesi varð
Þórhallur í ársbyrjun 1932 og
jafnframt oddviti hreppsnefndar-
innar og var það vissulega ærið
starf einum manni, með tilliti til
þess líka, að hann varð að hafa
skrifstofuna inni á heimilinu, þar
sem húsakostur var ekki alltof ríf-
legur. Kom sér þá vel, að frú El-
ísabet tók fyllilega sinn þátt í að
Ieysa þessi erfiðu viðfangsefni,
bæði hvað heimilið snerti og eins „
að aðstoða bónda sinn við skrif-
stofustörfin, þar sem mikið þurfti
að handskrifa og reikna án hjálp-
ar skrifstofu- og reikningsvéla.
Bæjarfógeti á Akranesi varð
Þórhallur 1942 og gegndi því starfi
til 1967, að hann fékk lausn frá
embætti. Með stofnun bæjarfóg-
etaembættisins breyttist að sjálf-
sögðu öll aðstaða þvað snerti
skrifstofuhald og starfsemi við
embættið, sem allt varð stærra í
sniðum en verið hafði. Auk emb-
ættisstarfa hlóðust á Þórhall ýmis
trúnaðar- og ábyrgðarstörf, —
þannig var hann lengi formaður
stjórnar Sjúkrasamlags Akraness,
í hafnarnefnd yfir 20 ár og í
fræðsluráði Akraness og yfirkjör-
stjórn Vesturlandskjördæmis, svo
eitthvað sé nefnt.
Öll embættis- og trúnaðarstörf
rækti Þórhallur með stakri sam-
viskusemi og sérstaklega þótti
einkenna alla starfsemi hans að
leysa öll ágreiningsmál í sátt og
samlyndi en forðast allt valdboð í
lengstu lög. Sérstakur talsmaður
alla tíð var Þórhallur allra þeirra
sem minna máttu sín og við erfið
kjör eða andstreymi áttu að búa,
minnugur uppruna síns og lífsbar-
áttu i æsku og á unglingsárum við
þrotlausa baráttu að ná settu
markmiði, sem oft virtist svo fjar-
lægt og tvísýnt, hvernig til tækist
þó allt færi vel og að óskum, eins
og að framan greinir.
Við hjónin fluttum til Akraness
á haustdögum 1934, þar sem ég
gerðist kennari við Barnaskólann.
Brátt tókust góð kynni og vinátta
með okkur og heimilum okkar og
hefur staðið svo alla tíð síðan, sem
við kunnum vel að meta og erum
þakklát fyrir. Ég hafði mikið sam-
an við Þórhall að sælda við félags-
og nefndarstörf og reyndist mér
hann ætíð ráðhollur og tillögugóð-
ur og laginn að ná góðum árangri,
þó skoðanir væru skiptar til að
byrja með, eins og oft vill verða,
en eins og áður segir, var Þórhall-
ur maður friðar og sáttfýsi. Ekki
spillti það til, að við vorum ein-
lægir samherjar í stjórnmálum og
áttum á því sviði langt og farsælt
samstarf.
Og nú að leiðarlokum vil ég
færa þessum vini mínum og sam-
ferðamanni hér í bæ um langt
skeið þakkir fyrir samfylgdina og
alla vinsemd fyrr og síðar, um leið
og við hjónin sendum frú Elísa-
betu og fjölskyldu hennar einlæg-
ar vináttu- og samúðarkveðjur.
Guðmundur Björnsson
Best
ínæstu
matvörubúð