Morgunblaðið - 14.11.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 1984
AF INNLENDUM
VETTVANGI
Gengur betur á Grundartanga:
tapi
Nú horfir til þeirrar áttar að Járnblendiverksmiðjan á Grund-
artanga skili milljóna tuga króna hagnaði 1984, í fyrsta sinni í
starfssögu sinni, auk útflutningsverðmæta, sem hafa mikið gildi
í annars óhagstæðum viðskiptajöfnuði þjóðarbúsins við umheim-
inn. Afkoma verksmiðjunnar hefur verið slæm en fyrirtækið er
mikilvægur hluti orkumarkaðar íslendinga, opnaði þeim nýja
leið til gjaldeyristekna, er vinnugjafi nærri 200 manna auk
margfeldisáhrifa í tilurð þjónustustarfa. Það er því ekki úr vegi
að horfa iítillega um öxl og fram veg á þessum vettvangi þegar ár
er liðið frá spám frammámanna um hugsanlega lokun hennar
„um lengri eða skemmri tíma“.
til tekna
Inngangsorð
Rúmlega sextán þúsund nýrra
starfa er vant á næstu tíu árum til
að mæta fyrirsjáanlegri atvinnu-
þörf á íslenzkum vinnumarkaði.
Ef horft er til tuttugu ára tvöfald-
ast þessi tilgreinda atvinnueft-
irspurn. Þjóðartekjur á mann
þurfa og að vaxa verulega á næstu
árum og áratugum ef tryggja á
sambærileg lífskjör hér á landi og
bezt þekkjast í V-Evrópu og
N-Ameríku. Lífskjör hafa aldrei
orðið til við samningaborð heldur í
auknum verðmætum í þjóðarbú-
skapnum.
Flestir, sem skoða atvinnu- og
efnahagsmál okkar ofan í kjölinn,
gera sér grein fyrir þvl, að fram-
tíðaratvinnuöryggi og framtíðar-
lífskjör verða ekki tryggð, svo við-
unandi sé, án þess að orkuiðnaður
komi til, það að breyta orku fall-
vatna í útflutningsverðmæti.
Orkuiðnaður er hinsvegar engin
allsherjarlausn. Mun fleira þarf
til að koma. En hann er óhjá-
kvæmilegur hluti af heildardæm-
inu í lífskjarasókn þjóðarinnar.
Það hefur hinsvegar verið
ágreiningur um, hver eignar- og
áhættuhluti íslendinga i orkuiðn-
aðarfyrirtækjum skuli vera meðan
fyrirtækin eru að komast yfir
byrjunarörðugleika, vinna sér
stöðu í hráefnaöflun og á mörkuð-
um slíkrar framleiðslu, en verð-
sveiflur á þessum vettvangi eru
tíðar. Fleiri og fleiri hallast að
þeirri skoðun að hyggilegt sé, eins
og gert var í samningum um ál-
verið í Straumsvík á sjöunda ára-
tugnum, að taka okkar hlut á
þurru, í orkusölu, vinnulaunum og
sköttum, a.m.k. meðan fyrirtækin
eru að festast í sessi, en láta erlent
áhættufé um fjárfestingu og
rekstur. Með samningum um járn-
blendið um miðjan áttunda ára-
tuginn var horfið að því, að ís-
lenzka ríkið væri meirihlutaeig-
andi.
Stóriðja hér á landi er þó hvort
eð er aðeins fjármögnuð erlendis
frá, eins og eiginfjárstaða okkar
er; samvinna út á við um áhættu-
fé, tækni- og markaðsmál er
óhjákvæmileg. Mergurinn málsins
er að breyta innlendri orku í vinnu
og verðmæti; selja hana út í þvi
formi, sem markaðseftirspurn
segir til um.
Með gerð nýrra samninga um
álverið er brotin sú leið, að eign-
arhlutdeild okkar getur síðar
komið til og farið vaxandi eftir því
sem aðstæður leyfa og hyggindi
standa til.
Járnblendiverksmiðjan
á Grundartanga
Það varð sem sé ofan á, senni-
lega því miður, er stjórnvöld tóku
ákvörðun um járnblendiverk-
smiðju á Grundartanga, að íslend-
ingar öxluðu áhættu meirihluta-
eignar.
„Tæknilega séð hefur rekstur
verksmiðjunnar gengið mjög vel
og jafnvel betur en nokkur þorði
að vona,“ sagði Sverrir Her-
mannsson, iðnaðarráðherra, í
þingræðu sl. vetur. Hann sagði
verksmiðjuna standast saman-
burð við norskar verksmiðjur
hvað rekstrarhagkvæmni snertir,
og búna fullkomnasta búnaði til
mengunarvarna.
öðru máli gegndi um rekstrar-
útkomu. Um það efni sagði iðnað-
arráðherra orðrétt í tilvitnaðri
þingræðu:
„Um sl. áramót (1982/1983) var
rekstrarhalli fyrirtækisins orðinn
207 milljónir norskra króna og í ár
er gert ráð fyrir að tap fyrirtækis-
ins verði um 43 m. n.kr., þannig að
uppsafnaður rekstrarhalli verði
um nk. áramót orðinn rétt rúm-
lega 250 m. n.kr., sem samsvarar
950 m. ísl. kr. Rekstrarhorfur hafa
hinsvegar farið batnandi í ár...“
I nóvembermánuði sl. svaraði
iðnaðarráðherra fyrirspurn frá
Kjartani Jóhannssyni, alþing-
ismanni, í tilefni blaðaskrifa og
ummæla Steingríms Hermanns-
sonar, forsætisráðherra, um hugs-
anlega lokun járnblendiverk-
smiðjunnar. Framangreindar til-
vitnanir eru úr svarræðu Sverris
Hermannssonar.
Undir fimm dálka fyrirsögn á
forsíðu Timans 14. september
1983, „Verður járnblendiverk-
smiðjunni á Grundartanga lok-
að?“, kom frétt með þessum upp-
hafsorðum:
„Svo kann að fara að járn-
blendiverksmiðjunni á Grundar-
tanga verði lokað um lengri eða
skemmri tima því allar áætlanir
varðandi rekstur verksmiðjunnar
hafa gjörsamlega brugðizt og ekk-
ert nema tugmilljóna króna tap-
rekstur virðist blasa við verk-
smiðjunni á næstu árum.“
í fréttinni eru þessi orð höfð
eftir Steingrími Hermannssyni,
forsætisráðherra:
„Það verður náttúrulega að
segjast eins og er að járnblendið
er allt eintóm vonbrigði þvi upp-
hafleg plön vóru byggð á áætlun
frá Elkem, sem á að vera lang
stærsti aðilinn á þessu sviði i
heiminum og þekkja þennan
markað hvað bezt, en allt i þeirri
áætlun hefur gjörsamlega brugð-
izt... Eg tel að ekki megi útiloka
að reksturinn verði stöðvaður um
skemmri eða lengri tima.“
Iðnaðarráðherra vék hinsvegar í
þingræðu sinni að hugsanlegri
eignaraðild og sölusamningi við
þriðja aðila, japanska fyrirtækið
Sumitomo Corporation, sem nú er
orðið að veruleika, og sagði:
„Undanfarið hefur stóriðju-
nefnd ásamt starfsmönnum járn-
blendifélagsins rannsakað þessa
möguleika nánar og eins og fram
hefur komið er þetta talinn væn-
legasti kosturinn til lausnar á
vanda félagsins. Verður því haldið
áfram tilraunum til samninga á
þessum grundvelli. Það eru engin
áform uppi um að loka járnblendi-
verksmiðjunni, þvert á móti er
unnið fullum fetum að viðreisn
hennar."
Fjárhagsleg
endurskipulagning
— nýr eignaraðili
Þrettánda september sl. vóru
undirritaðir í Osló samningar um
fjárhagslega endurskipulagningu
Islenzka járnblendifélagsins hf. og
um þátttöku japanska fyrirtækis-
ins Sumitomo Corporation í Tókýó
í félaginu. Hér verður drepið á
helztu grundvallarbreytingar.
• Fjárhagur félagsins var endur-
skipulagður. Hluthafalánum, sem
í lenzka ríkið og Elkem höfðu
veitt fyrirtækinu á þreng-
ingartímum, var breytt í hlutafé.
Til viðbótar var hlutafé aukið um
120 m. norskra króna, sem gekk til

FJOLBREYTTARA
OG BETRA BLAÐ!
Miövikudagur 14. seplember 1983
212. tölublað - 67 argangur
SiðumuU 15-Potlholl 370-Rlt«>ioni««300- Amhr»int»r 18300- AliraiMa o* nkriH 86300 - K.cUumu 86387 of 86306
VERDUR JARNBLENDIVERKSMIÐJ-
UNNI A GRUNDAKTANGA LOKAÐ?
— Taprekstri upp á hundruöir milljóna spád næstu árin
i k»«n i.t far» ið Jj
Mrmln rrfcsaiiöjBWii» Gnmdar-
imti >rrði lukaó am lr«frí rða
>irmmn nma. þ*i allar a*tlanir
• •r 'jndi ri-k>lur *rrtsmiðjunii-
*' kifj al|ýoH«ta brutðisi. <>*
ctkrn nr
rrtstur
*ið *rrk*flNðj*Mii a nMa arum.
*c;ia*l cni* o* cr. að larnMcndið
cr alli cmh'in si'nbncði. þ*i
upj’hafkc ptm >nru *» cc'' ■>
þcnnan muitdð hv.ið hcsl. cn
alll i [x.ru .i.rllunutn hcfur
cii’rvimlcjij hruciVl *jc*'i
Sicincnmur Hcrmjnn>*<in h’t
*j'li*r:iðhcrra i 'jmi.ili \h> Tim-
.<nn i cai. cn \nV.c<>ur >n> up
.in*kj hnuUI Sumiiomo inn

>crt*mn>ium
Jj: •
W hdV njliurlcilJ Jhlrci
*cru> b|!i i þ***j vcrt*mn>)u c*
þin' hcfV k’p-> f'in i upphjfi
*cm nu ci 't'ji' r.f »cr<> j<> *rf|j
I kvti. ji> þdi' hlviur j<>
ckki þulli ai' cniluictoð.i ict*l
unnn lu giunm. þai *cm .ilh
»lcfmr i ji' vcrt*mn'ian i.ipi
arum *anian hundruðuin nnlli
«n.i triin.i '.icði lor*.i-ii'i.M>-
hcrra <if hann vu> ..l.'tkoman a
þc»*an *cf>mn'|UCi Ch’f-jmlci.'.i
' ltcm *"i|i>ii
m.n t.iViiinn hclur icvn»l
nai oc .iiti*m.i *crt*mi*>i-
hclui þar il lcu'.indi ctti
icilt n.il rci þvi H-m .rtlai'
c h'l h' ctti mcei iHititj
cnimri cAa kncn nm.i '
„Járnblendið allt eintóm vonbrigði“
Þannig komst Steingrímur Hermannsson, forsætisráðherra, að orði í viðtali við Tímann fyrir rúmu ári. Blaðið greinir
frá því í stórri forsíðufrétt að „svo kunni að fara að járnblendiverksmiðjunni á Grundartanga verði lokað um lengri
eða skemmri tíma ... “
Stjórnkreppa
— eftir Halldór
Guðjónsson
Árið 1802 skrifaði Hegel grein
um Stjórnarfar Þýskalands. Hann
byrjar greinina með því að segja
að Þýskaland sé ekki lengur rfki. í
Iöngu máli skýrir hann nánar
hvað hann á við og hvers vegna
Þýskaland er ekki ríki. Tveir meg-
inþættir þessarar skýringar eru
þeir að Þýskaland geti ekki varið
hendur og eigur sínar og borgara
sinna og að í Þýskalandi sé ekki
gerður greinarmunur á rétti hins
opinbera og rétti einkaaðila svo
sem skylt er. Með nákvæmlega
sömu skýringum má nú staðhæfa
að ísland sé ekki riki.
Vegna verkfalls BSRB er það nú
augljóst orðið sem áður var hulið
en engu að síður staðreynd að við
búum við stjórnkreppu. Svo á að
heita að við búum við lýðræðis-
stjórn. En verkfallið og átök sem
af því stafa sýna að hér er ekki
stjórn og heldur ekki lýðræði.
Stjórnvöld geta ekki komið vilja
sínum fram og það sem þau vilja
er ekki i samræmi við vilja mikils
hluta þjóðarinnar. Réttur hins
opinbera stangast á við rétt einka-
aðila og hverfur fyrir honum á
þann hátt að opinber réttur
stjórnvalda til að taka ákvarðanir
um allsherjar mál verður ann-
aðhvort að engu eða verður að
einkarétti þeirra manna sem með
stjórnvöldin fara. Ákvarðanir og
aðgerðir stjórnvalda birtast þjóð-
inni sem máttlausar tilraunir til
ofríkisins eins eða fleiri einstakl-
inga við fjölda annarra þvert gegn
lögum og skynsemi eöa handan
þeirra. Ofríkið og máttleysið eru
tilefni og tækifæri til spillingar,
óhæfuverka og ofbeldis. Hvers-
dagslegu öryggi borgaranna er
stefnt i hættu vegna þess að lög-
gæsla er lömuð. Þó er alvarlegra
að óprúttnir eða siðblindir menn í
áhrifastöðum neyta f upplausn-
inni tækifæris að upphefja sjálfa
sig og sfna, koma fram einka-
hagsmunum eða skoðunum sfnum
og níðast á meðborgurum sfnum
og því valdi sem þeir hafa í þeirra
nafni. Stjórnkreppan veldur þann-
ig ekki aðeins því að fyrsta skylda
stjórnvalda, þ.e. verndun almenn-
ingsfriðar, er vartækt heldur
skapast jafnframt við hana það
ástand að allir aðilar freistist til
að fara sínu fram hvað sem það
kostar og jafnvel handhafar
stjórnvalda falli i þá freistni og
svíki þar með þann sáttmála með
þjóðinni sem er undirstaða vald-
anna sem þeir fara með og fyrir-
geri öllum rétti sinum til valda.
Ástandið sem nú varir er án efa
mjög alvarlegt út af fyrir sig og
reyndar óþolandi þótt ekki hafi
komið til stórmæla eða áberandi
öfga. Ef til vill má þakka þann
frið sem þó ríkir því að íslend-
ingar séu seinþreyttir til vand-
ræða eða því að þeir þekki ekki
annað ástand en stjórnkreppu.
Það er enginn eðlismunur á við-
brögðum og skoðunum manna nú f
þessu augljósa upplausnarástandi
og áðúr en það kom til. Almenn
viðhorf til mála og viðmót í sam-
skiptum hafa ekki tekið neinni
stökkbreytingu við verkfallið.
Skoðanir og ráð þeirra sem nú
deila eru í fáu eða engu frábrugðin
því sem var skömmu fyrir verkfall
og löngu þar á undan. Þetta þýðir
það að stjórnkreppan hefur í
rauninni varað lengi en aðeins
orðið sýnileg eða sýnilegri við
verkfallið, enda er ljóst af stjórn-
málasögu okkar sfðasta áratug, og
ef til vill lengur, að hér hafa gilt
þau tvenn skilyrði sem Hegel rakti
til skýringar þeirri staðhæfingu
sinni að Þýskaland væri ekki ríki.
Hagur okkar allur hefur versnað á
seinustu árum, en það merkir að
stjórnvöld hafa ekki getað varið
hendur og eignir íslendinga allra
og hvers um sig. Stjórnmál okkar
hafa snúist um einkahagsmuni
samansafnaða með ýmsum hætti
og farið hefur verið með öll mál
eins og þau væru einkamál ein-
hverra aðila í ríkinu. Þannig hefur
rétti hins opinbera og einkaaðila
verið blandað saman.
Ástæðurnar fyrir versnandi hag
okkar eru að sjálfsöðgu margvís-
legar og sumar hverjar utan
valdsviðs islenskra stjórnvalda.
En surnar orsakir efnahagsvand-
Halldór Guðjónsson
„Það er þjóðinni greini-
lega með öllu ósæmilegt
að búa við stjórnkreppu
og þau einkenni sjúk-
leika í stjórnarháttum
sem hér hafa verið rakin
og að eiga af og til yfir
höfði sér ástand eins og
skapast hefur við verk-
fall BSRB.“