Morgunblaðið - 14.11.1984, Qupperneq 51

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 1984
51
Hugleiðingar um verkfall BSRB,
ríkisbákn og skattaáþján
— eftir Hjört
Benediktsson
Nú, að nýloknu verkfalli BSRB,
verður manni hugsað til baka til
síðastliðins mánaðar og einnig
verður manni hugsað til þeirra
umræðna sem hafa farið fram
manna í millum, varðandi afleið-
ingar verkfallsins og framkvæmd
þess. óneitanlega hafa jafnframt
spunnist miklar umræður um um-
fang ríkisins í atvinnurekstri
þessa lands svo og launakjör
opinberra starfsmanna og fleira
þessu tengt.
Mjög oft hefur sú spurning
komið upp hvers vegna ríki og
sveitarfélög geta ekki veitt starfs-
mönnum sínum sambærileg laun
við það sem gerist á hinum al-
menna vinnumarkaði. Er þetta
rækilegt umhugsunarefni fyrir
þann hóp manna sem er auknum
ríkisrekstri fylgjandi og stuðlar
að því með ráðum og dáð að þenja
út báknið, svo mörgum þykir orðið
nóg um.
Komið hefur fram að félagatala
BSRB er um 17.000 og eru þá
BHM-menn og aðilar annarra
stéttarfélaga, sem vinna hjá riki
og sveitarfélögum, ótaldir. Eigi
veit ég hversu margir útivinnandi
menn eru í landinu en samkvæmt
ofantöldu gætu opinberir starfs-
menn verið um það bil 25.000 þeg-
ar allt er talið og þegar giskað er á
að meðalfjölskyldustærð sé fjórir,
lætur sjálfsagt nærri að heildar-
tala útivinnandi manna sé 60—65
þúsund. Jafnvel þó að þessi tala
kynni, með hlutastörfum fólks, að
vera nær 100.000 er óhugnanlegt
til þess að vita að að minnsta kosti
fjórði hver ef ekki þriðji hver úti-
vinnandi maður er á framfæri
fyrirtækja í eign hins opinbera,
fyrirtækja sem langflest hafa
tekjur sínar af ýmiskonar skatt-
lagningu, beinni eða óbeinni.
Getur verið að búið sé að hrúga
allt of mörgu fólki í þessi störf?
Getur hugsast að laun opinberra
starfsmanna séu svona lág vegna
þess? Er fjöldi opinberra starfs-
manna hér í samræmi við það sem
gerist í öðrum löndum? Er rétt að
hið opinbera sé að vasast f alls-
konar atvinnurekstri af öllu tagi?
Er ekki raunhæft og tímabært að
stokka upp kerfið, fækka stofnun-
um og minnka þetta óhugnanlega
bákn? Kemur til álita að bæta
kjör þeirra opinberu starfsmanna
sem eftir yrðu með hluta þess
hagnaðar sem yrði af niðurskurði
og fækkun starfsmanna?
Allt eru þetta spurningar sem
brunnið hafa á vörum manna und-
anfarið. Einnig hafa í framhaldi
ofangreindra spurninga komið
fram hugleiðingar um hvað gera
ætti við það fólk sem sæta yrði
uppsögnum í niðurskurði og fækk-
un starfsfólks hins opinbera. Ljóst
er að mjög margar leiðir aðrar en
fjöldauppsagnir eru mögulegar.
T.d. mætti gefa lausráðnu fólki
3—6 mánaða frest til að leita sér
nýrra starfa, lækka hámarksaldur
og framfylgja reglum um hann
mjög stíft, minnka eftir- og næt-
urvinnu, hugsanlega með skipt-
ingu vinnudaga á milli tveggja að-
ila í stað þess að einn aðili vinni
allan daginn og jafnframt þá eft-
ir- og næturvinnu sem til fellur.
Slíka skiptingu vinnudags mætti
hugsanlega nota til tekjujöfnunar
fyrir þá sem eru að hætta störf-
um, þar sem skattakerfi okkar
gerir mönnum svo til ókleift að
hætta að fullu um áramót og
heppilegra er að hætta á miðju ári
eða að draga smám saman úr tekj-
unum.
Einnig væri hugsanlegt, til að
rýma til á vinnumarkaði, að taka
fyrir, eftir föngum, tvöfalda vinnu
manna, en mjög er algengt, sér-
staklega meðal borgar- sog ríkis-
starfsmanna, að þeir stundi svo til
fulla vinnu annars staðar í frítíma
sinum og á það helst við um þá
sem stunda vaktavinnu. Ekki er
mér grunlaust um að þessi auka-
vinna skili sér mjög illa til skatt-
yfirvalda auk þess að þrengja
mjög vinnumarkaðinn. Ekki er
nokkur vafi á að þessháttar vinnu-
álag hlýtur að draga úr afköstum
og vinnuhæfni manna í hinu svo-
kallaða aðalstarfi, en oft kveður
svo rammt að þessu, að aðalstarfið
verður nánast aukastarf. Nú gætu
margir hugsað „hvað er maðurinn
eiginlega að fara?“. Hvernig eiga
þeir sem stundað hafa tvöfalda
vinnu að lifa á vinnu fyrir ríki og
borg eingöngu? Þarna erum við
einmitt að komast hringinn.
Mörgum hugsanlegum dagvinnu-
störfum er hreinlega haldið af
þessum aukavinnumönnum.
Tekjumissir af þessari aukavinnu
yrði þá bættur með betri kjörum
til handa færri en betri og hæfari
opinberum starfsmönnum sem
skila myndu betri afköstum.
Nú kann einhver að segja hvað
allt þetta komi ríkisbákni og nú-
verandi skattaokri við. Það er ein-
mitt mergurinn málsins. Hið
opinbera (ríki og sveitarfélög) hef-
ur svo marga á sinu framfæri og
hefur verið skyldað til að veita svo
margþætta þjónustu, að það getur
ekki við núverandi aðstæður séð af
neinu af tekjum sínum og vegna
alls þessa erum við borgarar þessa
lands svona skattpindir. Ég tel að
beinu skattarnir séu samt sem áð-
ur smámunir miðað við allt það
sem hið opinbera hirðir af okkur i
fasteignagjöldum, söluskatti, toll-
um, vörugjaldi (sem upphaflega
átti að vera timabundið), þing-
lesningargjöldum og alls konar
leyfisgjöldum af ýmsu tagi.
Ég hefi áður minnst á ýmsa þá
þjónustu sem ríki og sveitarfélög
hafa á sinni könnu og skulum við
skoða svolítið nánar nokkra þætti
svo og hugleiða svolitið hvernig
skattheimtufé bæjarfélaga og
rikis er notað, sérstaklega hér í
Reykjavik. Hluti er notaður til
greiðslu á hallarekstri sundlauga,
sinfóníuhljómsveita, leikhúsa,
rikisútvarps/ sjónvarps, strætis-
Hjörtur Benediktsson
.. er óhugnanlegt til
þess að vita að að
minnsta kosti fjórði
hver ef ekki þriðji hver
útivinnandi maður er á
framfæri fyrirtækja í
eign hins opinbera, fyr-
irtækja sem langflest
hafa tekjur sínar af ým-
iskonar skattlagningu,
beinni eða óbeinni.“
vagna, dagheimila, leikskóla og
svo mætti lengi telja. Hvers vegna
er sýknt og heilagt dagsdaglega
verið að heimta að maður greiði
fyrir alls konar þjónustu, sem
maður ef til vill aldrei notar?
Hvers vegna geta þeir sem t.d.
fara í sundlaugar ekki greitt þann
raunverulega kostnað sem sund-
laugaheimsókn hefur í för með
sér? Hvers vegna borga þeir sem
vilja hlusta á sinfóníuhljómsveit
ekki það sem viðkomandi tónleik-
ar kosta? Hvers vegna borga far-
þegar strætisvagna ekki sinn
ferðakostnað sjálfir? Hvers vegna
borga ekki útivinnandi foreldrar
dagvistunarkostnað barna sinna?
Hugsum okkur hjón með tvö
börn. Maðurinn vinnur suður í
Keflavík og þarf því að aka um 100
km á dag til og frá vinnu. Konan
er heimavinnandi húsmóðir eins
og það er kallað nú til dags og
hefur verið heima hjá sínum börn-
um alla tíð og aldrei þurft á dag-
vistun barna sinna að halda. Það
er ekki nóg með að hjón þessi
greiði hærri skatta vegna þess að
fyrirvinnan er ein, heldur þurfa
þau líka að greiða dagvistun fyrir
börn þeirra hjóna sem bæði vinna
úti. Það er ekki nóg með að mað-
urinn þurfi, er hann kaupir nýjan
bíl, sem nauðsynlegur er vegna
fjarlægðarinnar á milli heimilis
og vinnustaðar, að greiða um 70%
verðsins í ríkishítina og síðan
meirihluta bensínverðs hvers ein-
asta lítra, heldur verður hann
einnig að greiða í strætisvagna
fyrir hina sem slík samgöngutæki
nota svo þeir komist leiðar sinnar,
þrátt fyrir að hann hafi ekki notað
strætisvagn síðan 1961. Er þetta
nú aðeins nefnt sem dæmi og enn
má þessi sami aðili greiða full af-
not af ríkisútvarpi en sæta lög-
taksaðgerðum ella þrátt fyrir að
vegna frámunalega lélegrar
dagskrár hafi hann slökkt á út-
varpinu 1968.
En svona mætti lengi, lengi
telja og mörg er sú krónan hjá
rfkinu líka í niðurgreiðslu á þjón-
ustu og afurðum allskonar sem
skattborgarar verða að láta sér
lynda að greiða, hvort sem þeir
nota vöruna eða þjónustuna eður
ei.
Hvað skyldum við t.d. borga
marga lítra mjólkur á hverjum
mánuði og mörg kfló smjörs og
kjöts, hvort sem við neytum þess
eður ei?
Nei, það er deginum ljósara að
allt þetta kerfi verður að taka til
•gagngerrar endurskoðunar og
skera niður þetta geigvænlega
bákn. Það hefur ávallt verið talið
að eina lausnin í kjölfar launa-
hækkana sé gengisfellingar og þar
af leiðandi óhjákvæmilegar vöru-
hækkanir. Hvers vegna hefur hið
opinbera aldrei reynt að draga úr
aðflutningsgjöldum til að milda
áhrif gengisbreytinga og beitt
sjálft sig hinni svokölluðu 30%
reglu sem verslun í landinu hefur
þráfaldlega orðið að umbera?
Hvers vegna hefur hið „tíma-
bundna" vörugjald ekki verið fellt
niður f áföngum? Hvers vegna
ekki að lækka söluskatt?
Svarið við þessum spurninum
liggur í því sem áður er sagt, að
hið opinbera má aldrei, vegna
þungrar framfærslu, sjá af neinu
af tekjum sínum og þá erum við
aftur komin hringinn.
Mörgum fleiri áleitnum spurn-
ingum er hægt að velta fyrir sér.
Hvers vegna stofnun öldunga-
deilda á kostnað hins opinbera?
Hvers vegna geta þeir sem hyggja
á slíkt nám ekki sótt það í einka-
eða kvöldskóla og fjármagnað
slíkt sjálfir? Hvers vegna að auka
skólakostnað með mat fyrir nem-
endur í hádegi? Geta nemendur
ekki borðað heima hjá sér eða
komið með nesti með sér að
heiman? Hvers vegna hefur mest-
öll aukning á vinnuafli hafnað f
fræðslu- og heilbrigðiskerfinu eða
annars staðar hjá þvi opinbera?
Margar fleiri spurningar koma
upp i huga manns og mörg fleiri
málefni líðandi stundar væri
freistandi að hugleiða. Einhver
kynni að segja að ástæðan fyrir
mikilli fjölgun útivinnandi hús-
mæðra sé sú, að fjölskyldunni
verði ekki framfleytt með fram-
lagi einnar fyrirvinnu, en er þá
ekki verið að rugla saman orsök og
afleiðingu? Við höfum ekki getað
aukið neina jákvæða framleiðslu í
þjóðfélaginu. Útivinnandi hús-
mæðrum hefur á sama tima fjölg-
að mjög. Er ekki eðlilegt að eftir
því sem fleiri fara út á vinnu-
markað og sækja sneið af þjóðar-
teknatertunni, því minni sneið
komi hver fyrir sig með heim? Er
ekki mjög eðlilegt þegar við þurf-
um að flytja inn meirihluta okkar
daglegu neysluvöru og hið opin-
bera leggur óhófleg aðflutnings-
gjöld á allt slíkt, að verðbólga
verði hér meiri en í helstu
viðskiptalöndum? Ég held ein-
hvern veginn að ef hið opinbera
tvöfaldar til þrefaldar með að-
flutningsgjöldum og sköttum á
skatta ofan gengi þess gjaldmiðils
sem varan er keypt fyrir, þá verð-
um við alltaf með tvisvar til þrisv-
ar sinnum meiri verðbólgu en
helstu viðskiptalönd okkar og þá
erum við enn á ný komin hringinn.
Maður lendir alltaf i svona hug-
leiðingum á sama endapunktinum,
nefnilega óhóflegri skattheimtu.
Ekki get ég að endingu á mér
setið að varpa fram nokkrum
spurningum til þeirra svokölluðu
„sjálfstæðismanna", sem nú sitja
á Alþingi og hafa hingað til, að
minnsta kosti sumir hverjir, viljað
teljast til talsmanna aukins
frjálsræðis og minni ríkisafskipta.
Hvar hafið þið verið undanfarin
ár? Hvenær verður Framkvæmda-
stofnun ríkisins lög niður (án þess
að annað ámóta stjórnsýslubákn
komi í hennar stað)? Er þðrf fyrir
atbeina ríkisins við skiparekstur?
Á ríkið að standa í rekstri fyrir-
tækja eins og Landssmiðjunnar?
Hvað líður sölu ýmissa ríkisfyrir-
tækja? Hafið þið guggnað á sparn-
aði í ríkisgeiranum vegna þrýst-
ings fámennra hagsmunahópa?
Hve lengi á kommúnistum að líð-
ast að hagræða fréttaskýringum
ríkisútvarpsins að eigin geðþótta?
Hafið þið hugleitt að leggja niður
eða selja ýmis ríkisfyrirtæki, t.d.
Bifreiðaeftirlit ríkisins, Geisla-
varnir ríkisins, Kvikmyndaeftirlit,
Skipaskoðun, Áburðarverksmiðju,
Sementsverksmiðju? Þannig
mætti lengi telja. Hvenær fáum
við vald til að ákveða sjálf hvort
við drekkum bjór eða brennivín?
Að lokum kemur ein spurning
upp í huga mér: Er það siðferði-
lega rétt að maður, sem kosinn er
á þing af fylgjendum Sjálfstæðis-
flokksins, geti tekið sér frí frá
störfum heilan vetur og síðan sest
á þing aftur og talið sig óháðan?
Höfum við ekki kosið hann til að
framfylgja stefnumálum flokks-
ins? Þessi spurning er ekki sett
fram vegna þess að ég telji Ellert
Schram neitt verri en marga aðra,
síður en svo, spurningin er um sið-
ferðilega hlið málsins.
Að lokum vil ég senda sjálf-
stæðismönnum öllum kveðju og
bið þá þess umfram allt að gleyma
aldrei vöku sinni um bættan hag
og aukið frjálsræði einstaklings-
ins til ákvörðunartöku, orðs og at-
hæfis.
Hjörtur Beaediktaaon er innkaupa-
atjóri hjí íalenakum aðalverktök-
um.
„Skattar og réttlæti“
— eftir Guðjón B.
Baldvinsson
Fyrirsögn á leiðara Mbl. 31. júlí
sl., Stórt orð Hákot, er stundum
sagt. Réttlæti í skattamálum er
stöðugt umræðuefni og deilumál.
Kominn timi til að eitthvað verði
að gert, vegna þess að mönnum
blöskrar misræmið í álagningu
eftir vinnuveitanda og aðstæðum
til tekjuöflunar. Blöskrar
mönnum ekki eftirlitsleysið um
skattaframtöl? Halda menn að
ráðning nokkurra háskólastúd-
enta til starfa á Skattstofunum
muni bæta skattskil svo nokkru
nemi?
Er ekki nauðsyn að finna rétt-
láta leið til að taka á skattsvikum?
Er réttlætið fólgið i þvi að afnema
lagaákvæði vegna þess að þau eru
brotin, og láta svo reka á reiðan-
um hver á að greiða tekjutap
ríkisins. Eða máske leggja þá
byrði á neyslu almennings, dag-
legar þarfir?
Hvernig er það annars með alla
þessa réttlætingu, þarf ekki að
huga að útsvarinu, sem er tekju-
skattur lagður á allar framtaldar
tekjur. Sleppur ekki tíundarsvik-
arinn þokkalega á þeim vettvangi.
Eru útsvörin ekki fyrst og fremst
skattur á launafólk? Ekki greiða
fyrirtæki eða félög útsvar. — Að-
stöðugjaldið er leifar af veltu-
skatti, sem fundinn var upp til að
bæta fyrir skattsvikin, en vitan-
lega lendir, að síðustu á neytand-
anum að greiða. — Er ekki sann-
gjarnara og réttara að byrja ekki
álagningu tekjuskatta á fyrstu
krónu launamannsins, eða á mat-
arpeningum hans. Væri það ekki
tilraun til að skapa eðlilegra við-
horf gagnvart skatti þessum, að
skattfrelsi tekna yrði miðað við
eðlilegan framfærslueyri einstakl-
ingsins? Hvernig væri að stíga
það skref á næsta Alþingi?
Annað sem skiptir máli, og
máske meira en í fljótu bili verður
séð, er staðgreiðsla skatta.
Þetta er orðið árlegt viðfangs-
efni æðstu skattyfirvalda að at-
huga og reikna æ ofan í æ sama
hlutinn, og síðan gala stjórnmala-
menn, að eftir þennan tiltekna
tíma komi staðgreiðsla til fram-
kvæmda, en áramótin líða hver af
öðrum án þess að bóli á fram-
kvæmd.
Við skulum vera hreinskilin og
játa að samfélag verður ekki rekið
án þess að það hafi fjárráð, og við
heimtum öll meiri umsvif ríkis og
sveitarfélaga, gleymum máske um
leið að það þarf að kosta einhverju
til. Fjáröflun önnur en lántaka er
auðvitað hjá einstaklingnum,
hann er sá aðili, sem gerist milli-
liður frá framleiðslu fjárins til
opinberra sjóða.
Hættum málæði um afnám
tekjuskatta, gerum þá réttlátari
og auðveldari í framkvæmd, m.a.
með staðgreiðslu og hertu eftirliti.
(iuðjón B. Baldrinsaon er formað-
ur Sambands Hfeyrisþega rfkia og
hæja.