Morgunblaðið - 28.11.1984, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER 1984
Útgerð og fískvínnsla
sennilega aldrei staðið verr
Ræða Soffaníasar
Cecilssonar for-
manns Sambands
fískvinnslunnar á
fundi sambands-
ins
Samkvæmt aflatölum Fiskifé-
lags íslands nam heildarfiskaflinn
í lok september 925 þús. tonnum,
en á sama tíma í fyrra var hann
531 þús. tonn. Heildarfiskaflinn
hefur því aukist um 74% á þessu
tímabili. Þetta segir þó lítið, því
nauösynlegt er að skoða aflasam-
setninguna. Sé loðnuaflinn tekinn
út kemur í ljós að afli fyrir utan
loðnu hefur minnkað um 8,3% frá
sama tíma I fyrra, eða um 44 þús.
tonn. Samdráttur í botnfiskafla
komnum á land fyrstu níu mánuði
ársins miðað við sama tfmabil á
síðasta ári nemur 58 þús. tonnum
eða 9,5%. Þar af nemur samdrátt-
ur í þorskafla 26 þús. tonnum og
er það 10,5% minni þorskafli.
Fyrstu nfu mánuði ársins nam
botnfiskaflinn samtals 456 þús.
tonnum, en var á sama tfma 1983
504 þús. tonn. Er þetta svipuð
þróun og undanfarin ár og er nán-
ast mjög uggvænleg, þar sem hlut-
deild verðmestu tegundanna f
heildarafla fer minnkandi, en
hlutfa.ll þeirra verðminni eykst.
Heildarútflutningur sjávaraf-
urða fyrstu átta mánuði ársins
nam 346 þús. tonnum og hafði
aukist um 57% miðað við sama
timabil ársins á undan. Á föstu
verðlagi hefur útflutningsverð-
mætið hins vegar ekki aukist
meira en 11%. Þá hefur verðmæti
hvers kg komnu á land minnkað
um 14,38%. Helstu orsakir eru
aukin hlutdeild verðminni teg-
unda og lakari markaðsstaða.
Hlutfall sjávarafurða f heildar-
útflutningi hefur aukist úr 70,8% í
73% á sama tímabili.
Það er ekki einungis heildarafl-
inn, sem hefur áhrif á afkomu
fiskvinnslunnar, heldur ekki síður
skipting afla á einstakar greinar,
markaðsstaða og efnahagsum-
gjörð. Skal nú leitast við að gera
litillega grein fyrir hverjum þætti
fyrir sig. Verður aðeins stiklað á
því helsta. Tölur Fiskifélagsins
um aflasamsetningu ná til fyrstu
átta mánaða ársins og sýna
nokkrar breytingar. Áður er getið
breytinga í botnfiskafla og loðnu-
afla, en á fyrstu þremur ársfjórð-
ungum ársins 1983 var ekki um
neinn loðnuafla að ræða. Fryst-
ingin stendur nokkuð í stað á milli
ára, enda þótt um nokkra innbyrð-
is tilfærslu sé að ræða. Vegur þar
þyngst að ýsuafli hefur dregist
saman um 13 þús. tonn. Frysting
rækju eykst um helming úr 7,5
þús. tonnum í tæp 16 þús. tonn.
8,8% aukning hefur orðið á
þorski í frystingu þrátt fyrir sam-
drátt í veiði á tímabilinu. Kemur
það helst niður á saltfiskverkun,
en þar hefur orðið 30% samdrátt-
ur. Á árinu var hafin framleiðsla
svokallaðs tandurfisks og hefur
sala hans gengið vel. Verð á fyrsta
flokks saltfiski hefur hækkað um
5—10% 1 dollurum á árinu og
söluhorfur nokkuð góðar. Verð á
frystum afurðum á Bandaríkja-
markaði er nú á síðari hluta árs-
ins 1984 lítillega á uppleið eftir
mikla lægð. Samkeppni hefur auk-
ist gífurlega sérstaklega í kjölfar
sterkari stöðu dollarans. Birgðir
eru enn mjög miklar og ekki fyrir-
sjáanlegar neinar verulegar breyt-
ingar í markaðsmálum, hvorki i
Bandaríkjunum né á Evrópumark-
aði. Á Evrópumarkaði vegur
þungt óhagstæð staða gjaldmiðla
gagnvart dollara.
Skreiðarverkun hefur verið lítil
á árinu, aðeins um 6 þús. tonn.
Ekkert hefur enn verið afskipað
þar sem Nígeríumarkaður er enn
lokaður og óvíst hvenær breyting
verður.
Rétt er að geta hér tveggja at-
hyglisverðra nýjunga í sölumálum
á árinu. Er þar annars vegar sölu-
átak BÚR á karfa á innanlands-
markaði og hins vegar sölusamn-
ingur Heklu hf. á karfa. Ber að
fagna slíkum nýjungum.
Hafrannsóknastofnun leggur til
að heildarbotnfiskafli á árinu 1985
verði um 410 þús. tonn, en áætlaö-
ur botnfiskafli á árinu 1984 er um
487 þús. tonn. Verði farið eftir til-
lögum Hafrannsóknarstofnunar
er þvi um verulegan samdrátt að
ræða. Verður að telja eðlilegt að
fleiri þættir séu teknir inn i
ákvörðun um hámarksafla og eru
menn ósáttir við að sjónarmið
fiskifræðinga séu ein látin ráða
ferðinni. Einnig á að taka tillit til
efnahagslegra forsenda, er tryggir
eðlilega afkomu og starfsskilyrði
atvinnugreinarinnar. Á fiskiþingi
boðaði Jón Páll Halldórsson vara-
fiskimálastjóri nauðsyn mótunar
fiskveiðistefnu til 5 ára. Sýndi
hann fram á að á 34 ára tímabili
1950—1983, varð þorskafli á ís-
landsmiðum að meðaltali tæpar
400 þús. lestir á ári. Ótrúlega litl-
ar sveiflur eru síðustu 5 árin.
Taldi Jón Páll ekki óeðlilegt að
aflamark yrði miðað við 350 þús.
lestir á ári næstu 5 árin með 10%
fráviki í hvora átt eftir ástandi
sjávar og stofns. Innan ramma
fiskveiðistefnu yrði siðan afla-
mark einstakra fisktegunda
ákveðið. Enda þótt tillaga þessi
næði ekki fram að ganga á þessu
fiskiþingi ber að fagna henni sér-
staklega, þar sem með henni er
leitast við að sameina hagsmuni
útgerðar, sjómanna, fiskvinnsl-
unnar og fiskvinnslufólks.
Ekki verður rætt hér um kvóta-
kerfiö, kosti þess og galla, þar sem
því hefur verið gerð góð skil á ný-
afstöðnu fiskiþingi. Á hitt skal
sérstaklega bent að allar sveiflur í
aflamagni og miklar breytingar í
skiptingu á milli vinnslugreina á
stuttum tímabilum valda fisk-
vinnslunni miklum vandkvæðum.
Samdráttur veikir rekstrargrund-
völlinn. Nýting verður lakari á
framleiðsluþáttunum og verulegar
sveiflur skaða markaðinn.
Síðasta ár hefur verið mikið
umbrota tímabil í efnahagsmálum
þjóðarinnar. Tekist hefur að
lækka tólf mánaða hraða verð-
bólgu úr rúmum 130% í febrú-
ar—maí í um 14% á þriðja árs-
fjórðungi 1984. Frá áramótum í
fyrra til 5. nóvember sl. hefur
Bandaríkjadollari hækkað í verði
um 17%, sterlingspund um tæpt
1%, þýskt mark um 8% og jap-
anskt yen um 11%.
Meðalgengi gagnvart íslensku
krónunni hefur hækkað um 9,7%.
Er þetta meiri stöðugleiki f geng-
ismálum en hefur tíðkast. Við
þessar aðstæður tiltölulega stöð-
Soffanías Cecilsson
„Það er því krafa fisk-
vinnslunnar að samfara
verðlækkun á íslensku
krónunni komi til lækk-
unar á tilkostnaði. Það
yrði gert með lækkun á
orku, rafmagni og olíu
til fiskvinnslunnar, auk
þess að fjármagnskostn-
aður yrði lækkaður.“
ugt gengi og litla hækkun fram-
leiðslukostnaðar ætti að vera gott
svigrúm til lagfæringa i þjóðar-
búskapnum. Þrátt fyrir hagstæð
skilyrði hefur útgerð og fisk-
vinnsla sennilega aldrei staðið
ver. Nægir þar ekki að kenna um
óhagstæðum ytri aðstæðum, afla-
samdrætti og erfiðleikum á mörk-
uðum. Þar vegur þyngra þau skil-
yrði er stjórnvöld hafa búið undir-
stöðuatvinnuvegi sínum á undan-
förnum árum með uppsöfnun
skulda og fjármagnskostnaðar.
Stjórnvöld hafa verið haldin þeirri
ónáttúru að trúa því að endur-
teknar skuldbreytingar í fisk-
vinnslu og útvegi sé töfralausn á
öllum vandamálum.
Bráðabirgðaaðgerðir með
skuldbreytingum til lausnar
vandamálum sjávarútvegs hafa
leitt til þess að afborganir, vextir
og verðbætur hafa hlaðist upp
jafnt af fjárfestingar- sem rekstr-
arlánum. Hefur þetta jafnvel átt
sér stað á góðum aflaárum eins og
1981. Sjávarútvegurinn og sér i
lagi fiskvinnslan hefur mátt búa
við einhver þau erfiðustu lánakjör
er þekkist í landinu. Fyrirtæki
hafa verið að stoppa á undanförn-
um mánuðum vegna rekstrarerfið-
leika. Önnur „vega salt“ og eru i
þann veginn að stöðvast. Ætla má
að fiskvinnslan i heild sé i dag
rekin með um það bil 10—15%
tapi að meðaltali enda þótt Þjóð-
hagsstofnun hafi nýlega komist að
annarri niðurstöðu. Þetta á að
sjálfsögðu ekki við um öll fyrir-
tæki í fiskvinnslu. Afkoma sumra
er betri en annarra. E.t.v. er rangt
að tala hér um meðaltalsafkomu,
sé tekið tillit til þeirrar gagnrýni
er núllaðferð hins opinbera hefur
fengið. Þá skal ekki rætt um hver
áhrif byggðastefna undanfarinna
ára hefur haft á afkomu sjávar-
útvegs i heild.
Sjávarútvegur og fiskvinnslan
eru nú rekin við erfiðari aðstæður
en áður. Auk markaðserfiðleika og
gifurlegra skulda eins og áður hef-
ur verið getið, þarf að laga sig að
minnkandi afla og auknum til-
kostnaði. Enn bætist við tilkostn-
aðinn þar sem þessar greinar
standa nú frammi fyrir miklum
launahækkunum.
Samkvæmt upplýsingum frá SH
er áætlað að frystingin ein sér
hafi verið rekin með 11% tapi að
meðaltali i júní og júlí. Séu kostn-
aðarhækkanir i kjölfar nýrra
kjarasamninga teknar með verður
tapið 14—15%. Afkoma tandur-
fisks og stórs þorsks i saltfisk-
verkun er þokkáleg. Hins vegar er
uppistaða þess hráefnis, sem verið
er að verka í dag mjög smár fisk-
ur, sem leiðir til slæmrar afkomu.
Efnahagssérfræðingar spá
hækkun verðlags á næsta ári á bil-
inu 25—30% í kjölfar þeirra
kjarasamninga er gerðir hafa ver-
ið. Þó mun það ráðast verulega af
gengisþróun á næstunni. Augljóst
er að nýgerðir kjarasamningar
vikja langt frá samkomulagi
stjórnarflokkanna um efnahags-
mál er lagt var til grundvallar við
þjóðhagsspá fyrir næsta ár. Verði
gripið til gengisfellingar, sem ætti
Athvarf aldraðra
Gleðilegar eru þær breytingar
til heilla og heiðurs íslenzku sam-
félagi, sem orðið hafa á kjörum og
aðstöðu hinna „aumustu allra“,
eins og það kallað var i gamla
daga.
Þar eru dæmin deginum ljósari
og mikið að þakka hugsjónabar-
áttu ágætra kvenna og manna,
sem hafa verið sáðmenn mis-
kunnseminnar á akri mannlifs á
íslandi og hvergi fremur en i
Reykjavíkurborg.
Þar er Landspítalinn kominn i
stað Franska spítalans og Vogur í
stað togaraskrokks vestur viö
Grandagarð, svo eitthvað sé nefnt
til tákns og skýringa á þessu mál-
efni hinna allslausu.
En auðvitaö má benda á hæli og
hallir, sem daglega brosa við aug-
um til að sanna hinn mikla sigur
miskunnsama Samverjans í þjóð-
lífinu og það stóra stökk, sem
starfandi kristindómur hefur tek-
iö í hversdagslífi þjóðarinnar.
Þar nægir sem dæmi um dáðir
og heillir að nefna „Grund“ við
Hringbraut og hallirnar við Há-
túnið. Annars má einu gilda, hvert
litið er, alls staðar má líta glugga
og þök hinna frábæru líknarstofn-
ana, þar sem bæði aðstaða og
starfsemi má teljast hið bezta á
heimsmælikvarða. En samt er
eins og þeir, sem líkna þarf, verði
því fleiri, sem meira er fram-
kvæmt. Það má samt aldrei verða
fjötur hugsjóna og hjartsláttar á
miskunnarvegi samfélas.
Hér er viðamikið verkefni og
þrotlaust starf { sjónmáli, ekki
sízt á vegum „Verndar" að fanga-
hjálp og AA-deilda eða SÁÁ fyrir
drykkjusjúklinga og dópista. Þar
þýðir lítið að ræða varnir gegn
þessum vágestum, sem væru þeir
krabbamein og uppdráttarsýki.
Allir — eða mikill meirihluti
þjóðarinnar — daufheyrast við
slíkum aðferðum.
Allir — eða flestir — hlæja
bara að „heimskingjum“ og „skýj-
aglópum", sem vilja varnir eða
bönn við reykingum og drykkjus-
iðum, sem jafnvel fræðimenn
nefna „menningu".
Það er því ekki um það að ræða,
sem nefna mætti að gæta barns,
svo að það detti ekki i brunninn,
heldur að bjarga þvi i andarslitr-
um, þegar búið er að draga það úr
djúpinu.
Sá hópur athvarfslausra vesal-
inga á vegum Bakkusar, sem enga
vinnu fá við sitt hæfi, eða enginn
treystir nýsloppnum af „Hraun-
inu“ eða „Níunni" og fljóta um
strætin eins og rekald, og upp á
sker við „Hlemm“ eða Lækjartorg,
stækkar nú stöðugt, allt frá börn-
um til aldraðra. Þetta fólk er
flestum til ama og engum að gagni
á þessu reki í straumi lifsins göt-
unnar.
Hvað væri hægt að gera því til
líknar og samfélaginu til sóma?
Hvernig væri hægt að losa okkar
fögru borg, ekki sizt æskuna við
þær hættur, skugga, skömm og
ófögnuð, sem „vínmenningin"
veldur þessum olnbogabörnum
sínum, meðan beðið er eftir vist á
Vogi eða tækifæris til mannsæm-
andi lífs.
Þarna er eiturneyzlan í hámarki
og bótalaust böl heilum fjölskyld-
um að tjaldabaki. Framtíðin auðn
og tóm og freistingar i hámarki.
Þess vegna dirfist ég enn einu
sinni að benda á ógleymanlegt „at-
hvarf handa allslausum", sem ég
sá í Hamborg. Miðri milljónaborg,
margskonar menningar en lika
mikilla lasta. Þar eru afrek unnin
með góðvild og gestrisni i anda
hinnar heilögu kvöldmáltiðar
kærleikans. í anda hans sem fer út
um götur og torg til að þrýsta
þeim til að koma.
Býsna stór salur — raunveru-
lega ölkrá. Þar fást þó vart sterkir
drykkir. Þarna er hljótt, svo að
segja undursamleg kyrrð. Og nær
alger þögn ríkir innan dyra.
Þar sofa líka margir, jafnvel um
hábjartan dag. Annars sitja gestir
þarna og standa við hátt „bar-
borð“, sem svipar að öllu til ann-
arra veitingastaða, sem eru í tug-
um eða hundruðum um alla þessa
stóru borg.
En það, sem var og verður
ógleymanlegast öllum, sem þarna
koma, er sá friðarblær, sem þarna
ríkir.
Enginn virðist drukkinn, en all-
ir þreyttir og örmagna, svona
fljótt á litið.
Þarna er líka vakað og veitt all-
an sólarhringinn, að sagt er. Við
veggi og jafnvel í miðjum þessum
rúmgóða sal eru breiðir bekkir,
þar sem fólk sefur eða hvílist í
þeim fötum eða tötrum, sem það
klæðist.
En úti í einu horninu eru teppi,
sem lögð eru að þörfum yfir hvern
sofanda. Oft hvíla tveir, jafnvel
bæði karl og kona, á sama bekk.
Ekkert virðist hér geta hneykslað
neinn eða komið á óvart.
við
gluggann
eftir sr. Arelius Nielsson
Þegar einhver vaknar, kannske
eftir langan tíma, fær hann heitan
baunagraut á stórum, djúpum
tindiski.
Gjarnan er gestum boðið í
steypibað að tjaldabaki, og koma
þeir þaðan hreinir og hafa jafnvel
skipt fötum.
Innst i salnum við þil er einnig
einhver geymsla eða birgðaklefi,
með hreinlegum, en að mestu not-
uðum, fatnaði, einkum yfirhöfn-
um, sem úthlutað er klæðlitlum
við hæfi án endurgjalds og að
mestu án orða, en virðist samt
mátað eftir aðstöðu og stærð.
Mesta undrið virðist, hve allt