Morgunblaðið - 19.12.1984, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. DESEMBER 1984
Ensk-ísienska orðabókin er mikið verk.
„Ensk-íslenska
orðabókin er stórvirki
og tímamótaverk"
„Orðabók fyrir leikmenn sem lærða,“ segir Örlygur Hálfdánarson
Knsk-íslenska orðabókin með
alfra-ðilegu ívafi frá Erni og Örlygi
er komin út, dýrasta og umfangs-
mesta bók sem hefur verið gefin út
á íslandi, bók sem hefur að geyma
skýringar á hátt í 150 þúsund
merkingum, orðum eða orðasam-
böndum, en stafafjöldi bókarinnar
er nær 15 milljónir. Tugir manna
hafa unnið við gerð bókarinnar
undanfarin ár, flestir í fullri vinnu
og segja má að stórt verkstæði hafi
verið sett upp til þess að bókin yrði
sem vönduöust.
„Hér er um ákaflega vandað
verk aö ræða, bók sem mun hafa
mikil áhrif í íslensku mennta-
kerfi um fyrirsjáanlega framtíð.
Hér er fram komið metnaðar-
fullt verk, sem verðskuldar styrk
úr sameiginlegum sjóðum, ef
fólk í þessu landi elur enn þá von
í brjósti að viðleitni til sjálf-
stæðrar tilveru svari kostnaði,"
sagði Jónas Pálsson rektor
Kennaraháskóla tslands. „Þessi
ensk-íslenska orðabók er stór-
virki og tímamótaverk. Fullur
aðdáunar hefi ég fylgst með
framvindu þess. Ég dái að þreki
útgefandans og áræði hans,
þjóðlegum metnaði og heilbrigðu
mati hans á aðstæðum, þegar
mest á reyndi og mestu varðaði,
að hann gæfist ekki upp,“ sagði
Baldur Jónsson, formaður ís-
lenskrar málefndar. „Það er
málhreinsunaratriði að íslend-
ingar eigi stóra og vandaða orða-
bók, þar sem þeir geta fundið ís-
lensk orð um hvert það svið, er
þeir kunna að vera að skrifa eða
tala um, sem eru forsenda þess,
að fræðimenn geti skrifað skilj-
anlegan texta á móðurmálinu,"
sagði Guðni Guðmundsson rekt-
or Menntaskólans í Reykjavík
um nýju ensk-íslensku orðabók-
ina. 40 milljónir kr. kostar út-
gáfan en eintakið kostar 7900 kr.
fyrstu 2000 bækurnar og unnt er
að fá bókina keypta með afborg-
unum. „Enska er alþjóðlegt
tungumál sem gengir mikilvæg-
ara hlutverki í samskiptum
manna, menntun og störfum, en
nokkur önnur tunga nútímans.
Enska klingir í eyrum okkar fs-
lendinga dag hvern og blasir
hvarvetna við augum. Hún er
ekki aðeins lykill okkar að um-
heiminum í víðasta skilningi
heldur og að æðri menntun. Við
þessar aðstæður er eðlilegt að
margir séu uggandi um móður-
málið. Eigi það að halda velli
gegn ásælni enskunnar er þjóð-
inni nauðsynlegt að eiga áreið-
anlega og ítarlega ensk-íslenska
orðabók," segir Örlygur Hálf-
dánarson i bæklingi um orða-
bókina. Um leið og bókin er ít-
arleg orðabók þar sem stuðst er
við nýjustu útgáfur enska orða-
bóka, þá er hún alfræðibók um
leið með margs konar skýring-
um, aögengileg öllum, bæði leik-
mönnum og lærðum. Blaðamað-
ur Morgunblaðsins ræddi við ör-
lyg Hálfdánarson um orðabók-
ina.
„Til varnar og sóknar
íslenskri tungu“
Ég skal segja þér sögu,“ sagði
Örlygur, „sláandi sögu um það
sem varð þess valdandi að ég
ákvað að komast í gegnum út-
gáfu ensk-íslensku orðabókar-
innar, þótt á móti- blési brim-
háum sköflum. Ég á góða vini á
írlandi, sáttasemjara Suður-
írlands en sonur hans og sonur
minn hafa skipst á að dvelja
heima og heiman hálft sumarið
undanfarin ár. Sonur minn fer
þangað til þess að læra ensku, en
ekki írsku. Það er sorgleg stað-
reynd að írar hafa nær tapað
máli sínu, enskan er þeirra aðal-
mál. Það væri grátleg tilhugsun
ef til dæmis á næstu öld myndu
Norðurlandabúar senda börn sín
til íslands til þess að læra ensku.
Þetta er ekki sagt af óvirðingu
við enska tungu, heldur er þetta
spurning um það hvort tunga
okkar lifir af, tungan sem er í
raun dýrmætasta fjöregg okkar.
Kostnaðurinn við útgáfu ensk-
íslensku orðabókarinnar óx í sí-
felju vegna þess að umfang
verksins varð sífellt meira og
meira til þess að það yrði eins
vandað og frekast var kostur, en
égar ég hafði gert það upp við
mig hvílík vörn og sókn slík bók
er fyrir íslenska tungu, þá afréð
ég að leggja allt mitt undir. Það
er svo margt sem krefst þess að
tekið sé á í þessum efnum. Til
dæmis má nefna stofnanamálið
sem menn eru farnir að gagn-
rýna mjög mikið. Margir Islend-
ingar hafa numið erlendis og
ekki haft neinn aðgang að ís-
lenskum orðum yfir það sem þeir
eru að læra. Þegar þeir koma
síðan heim með faglegan lær-
dóm þá hefur byrjað klastur
orða til þess að reyna að gera
gott úr hlutunum, en því miður
er það svo að í mörgum tilvikum
er stofnanamálið eins konar
hrognamál sem á lítið skylt við
íslenska tungu."
„Þegar þú tókst við fyrsta
handriti orðabókarinnar, ætlað-
ir þú að afgreiða það á hefð-
bundinn hátt, þar sem þú miðað-
ir við að handritið væri tilbúið
til prentunar, en síðan fer verk-
efnið að flæða út. Hvernig hefur
þessi þróun komið við útgefand-
ann?“
„Ég tók við afrakstri af 7 ára
starfi Sörens Sörenssonar, mjög
merkilegu framtaki og ég er full-
ur virðingar á því. Með sam-
þykki Sörens réði ég Jóhann
Hannesson til þess að búa hand-
ritið til prentunar og ráða að-
stoðarfólk til þess verks, því það
er staðreynd að slík bók sem
þessi getur aldrei orðið eins
manns verk. Þakklæti mitt er
mikið í garð Jóhanns heitins
fyrir það að búa verkið til prent-
unar og móta það með sinni
miklu þekkingu og ég er þakklát-
ur þeim kjarnahópi sem hefur
unnið verkið auk fjölmargra
annarra sem hafa lagt hönd á
plóginn. Þetta verkefni er búið
að reyna gífurlega á fyrirtækið.
Þegar farið var af stað var engin
reynsla til í fyrirtækinu á smíði
slíkrar bókar né því hvers hún
krefðist. Þetta verk hefur mjög
reynt á efnahagsleg þolrif útgáf-
unnar og þeirra sem það hefur
viðskipti við og það hefur reynt
gífurlega á starfsfólk mitt að
ganga í gegnum þetta þreng-
ingatímabil, ekki minna en á
mig persónulega. Það hafa rokið
upp sögur um gjaldþrot fyrir-
tækisins og annað leiðindaþvað-
ur, en hið rétta er að fjölmargir
elskulegir aðilar úti í þjóðfélag-
inu hafa lokað augunum fyrir
því að þeir eiga hjá okkur pen-
inga, en geyma það hjá sér. Ég
held að það hljóti að koma til af
þvj að þeir hafa trú á þessari
bók, að hún skipti miklu máli og
þeir vilja leggja því lið. Þeir hafa
séð hana verða til, hægt og bít-
andi, séð hvernig hún hefur ver-
ið látin ganga fyrir öllu og ég hef
orðið var við það á áþreifanlegan
hátt að þeir sem hafa komist i
snertingu við þessa bókargerð,
nær og fjær, hafa allir látið sig
hana varða, orðið fylgismenn
hennar. Hafi menn haft uppi
efasemdir hafa þær fallið í burtu
við skoðun á próförk. Einstaka
hefur spurt hvers vegna ég gefi
ekki út ensk-enska orðabók í
staðinn. Það er hægt, en þá erum
við markvisst að ýta okkar máli
til hliðar og venja fólk á að
hugsa á ensku.“
„Hér er um að ræða dýrustu
bókargerð á íslandi?"
„Sjö starfsmenn hafa verið
hér að öllu jöfnu undanfarin ár,
en þegar þessi bók var komin á
skrið bættust 12—14 fastir
starfsmenn við auk sérfræðinga,
sem áður voru hér nánast alla
daga, eða allt að 23 starfsmenn
að auki og við urðum að setja
upp útibú hér í grenndinni. Á
lokaspretti bókarinnar unnu
30—40 manns stöðugt við verkið.
Þessi lota í húsakynnum forlags-
ins byrjaði hægt og bítandi fyrir
fjórum árum, en fyrr hefur ekki
verið staðið svona að verki í ís-
lenskri bókaútgáfu. Eina sam-
bærilega orðabókin sem hægt er
að miða við er Orðabók Sigfúsar
Blöndals, en hún var unnin á
áratugum og naut allan tímann
styrkja íslenskra og danskra
stjórnvalda auk Carlsberg-
sjóðsins.
Ordabók fyrir leik-
menn sem aðra
Spurningin í útgáfu ensk-
íslensku orðabókarinnar var
fyrst og fremst sú hvað mikið
ætti að vanda til verksins og ég
lagði allt kapp á að þetta yrði að
vera mjög vandað verk og í því
efni var ég sammála Jóhanni
Hannessyni. Ég ákvað því að
gera . engar athugasemdir —við
kröfugerð starfsfólksins, leyfa
því að fara sínu fram og niður-
staðan í kostnaði er um 40 millj-
ónir króna. Þetta er því dýrasta
útgáfa á íslandi þótt Guðbrands-
biblía hafi ugglaust verið dýr á
sínum tíma. Guðbrandsbiblía
var seld á 2% kýrverð, 500 ein-
tök eða um 70 þús. kr. bókin, en
það er hæpið að Guðbrandur
hafi selst bókina á kostnaðar-
verði eins og ég verð að gera. Ég
sætti mig hins vegar við að fá
mitt fé til baka á tæplega 10 þús-
und eintökum. Eftir lögmálum
markaðarins ætti bókin ugglaust
að kosta 30—40 þús. krónur en
vð seljum fyrstu 2000 eintökin á
7900 kr. og síðan hækkar hún
upp í 9900 kr. I rauninni á þriðj-
ungur upplags að standa undir
kostnaði en þó það sé dýrt að
vera íslendingur, þá er það svo
mikils virði að ég er til í að gera
svona hluti þó ég verði að leggja
allt undir. Forlögin hafa skipað
mér í það hlutverk að gefa út
bækur á íslandi, en ég hef stund-
um sagt að ég hljóti að hafa gert
eitthvað mikið af mér í fyrra lífi,
svo erfitt starf er bókaútgáfa á
íslandi. En aðalatriðið í stöðunni
er það að Ensk-íslenska orða-
bókin með alfræðiívafi er komin
út og vonandi nýtist hún okkar
þjóð til heilla, fróðleiks og
skemmtunar."
— >.j.
MorKunblaftið/RAX
Örlygur Hálfdánarson bókaútgefandi með bókina sem hann hefur sett
allt sitt að veði fyrir.