Morgunblaðið - 19.12.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 19. DESEMBER 1984
Útgerðarsaga
Glaðleg
fjölskylda
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Guðlaugur Gíslason: ÚTGERÐ OG
AFLAMENN. 208 bls. Bókaútg. Örn
og Örlygur hf. — 1984.
Guðlaugui Gíslason segir á ein-
um stað í þessari bók að Vest-
mannaeyingar muni öðrum frem-
ur »eiga allt sitt undir útgerð, sjó-
sókn og úrvinnslu sjávarafla*.
Ekki er að efa sannleiksgildi
þeirra orða. Og þá er ekki heldur
að furða þótt athygli hins al-
menna borgara í Vestmannaeyj-
um beinist að þessum höfuðat-
vinnuvegi og þeim sem bera hann
uppi: sjómönnum, útgerðar-
mönnum, aflamönnum. Aflakóng-
urinn ber ekki konungsnafn fyrir
ekki neitt! Guðlaugur Gíslason,
sem sjálfur hefur fengist við
stjórnmál og viðskipti, skrifar bók
um sjómenn. Dæmigert í Vest-
mannaeyjum.
Guðlaugur skiptir þessari bók í
tvennt. í fyrsta lagi Ágrip af sögu
útgerðar í Vestmannaeyjum og í
öðru lagi Formannataí og skip-
stjórnarmanna 1906—1984.
Útgerðarsögunni er skipt í kafla
eftir veiðiaðferðum. »Frá fyrstu
tíð,« segir Guðlaugur, »var hand-
færið eina veiðarfærið sem notað
var, bæði í Vestmannaeyjum og
annars staðar á landinu.* Guð-
laugur segir að það hafi ekki verið
fyrr en á seinni hluta 19. aldar að
íslendingar tóku að fiska á línu —
eða lóð eins og hún var þá nefnd.
Segir hann að Vestmannaeyingar
hafi verið nokkuð seinir til að taka
upp þetta veiðarfæri og »ekki fyrr
en á vetrarvertíðinni 1897 að þrír
formenn gerðu tilraun með línu-
veiðar*. Áratug síðar kom svo
þorskanetið til sögunnar. Eftir
það urðu jafnar framfarir í fisk-
veiðum, vélbátar tóku við af ára-
bátum, skipin urðu smám saman
stærri, lengra var sótt, og loks
komu til sögunnar fleiri fiskverk-
unaraðferðir og fjölbreyttari
markaðir erlendis.
Guðlaugur hefur að sjálfsögðu
aflað heimilda víða að; hæg eru
heimatökin. Mest og oftast sýnist
mér hann skírskota til Þorsteins
Jónssonar í Laufási í Vestmanna-
eyjum, en Þorsteinn var lengi
skipstjóri og útgerðarmaður. A
efri árum ritaði Þorsteinn og
sendi frá sér endurminningar,
Aldahvörf í Eyjum, en það rit hef-
ur orðið drjúg heimild þeirra sem
ritað hafa um útgerðarsögu Vest-
mannaeyja fyrr og síðar.
Skipstjórnarmannatalið fyllir
svo meirihluta bókar þessarar.
»Áberandi er,« segir Guðlaugur,
»hversu margir synir formanna í
Eyjum hafa fetað í fótspor feðra
sinna og gerst þar formenn eða
skipstjórar.* Formannatalinu er
skipað í stafrófsröð og fylgir
mynd af hverjum skipstjóra. Upp-
lýst er um hvern og einn hvar
hann fæddist; hvenær hann hóf
sjósókn, hvenær og hvar hann afl-
aði sér skipstjórnarréttinda og
síðast hvaða skipum hann stjórn-
aði. Nafn og uppruni maka fylgir
einnig. Margir í hópi þessum hlutu
þau örlög að gista hina votu gröf.
Mannfórnir þær, sem ægir krafð-
ist, munu hafa verið taldar
óhjákvæmilegar; og voru það
reyndar.
Ekki gerðu allir, sem þarna eru
taldir, sjómennskuna að ævistarfi.
Til dæmis hurfu allnokkrir til
stjórnunarstarfa í landi — og þá
meðal annars til að stjórna eigin
Guðlaugur Gíslason
útgerð, en það virðist vera býsna
algengt í Eyjum að skipstjórn fari
saman við eignarhald á útgerð.
En svo eru líka margir sem
byrjuðu til sjós á unglingsaldri og
héldu áfram að stíga ölduna með-
an kraftar entust.
Margur harðjaxlinn mun vera í
þessum hópi skipstjórnarmanna,
enda munu vettlingatök hafa dug-
að skammt á sjó. Til endurgjalds
fyrir harða sókn hlutu menn svo
— auk hins fjárhagslega ábata
þegar vel gekk — almenna athygli,
og stundum jafnvel aðdáun ungra
og gamalla til sjós og lands.
Það er alltaf hvatning fyrir
mann að vita að fylgst er með því
sem hann er að gera. Og skipstjór-
ar í Vestmannaeyjum hafa síst
þurft að kvarta undan tómlæti
annarra Eyjabúa.
Fjöldi mynda er í bókinni, eink-
um mannamyndir. Nokkuð eru
þær misjafnar, sumar vel skýrar,
aðrar óskýrari; ef til vill teknar
upp úr bókum eða blöðum.
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Jólasveinafjölskyldan á Grýlubæ.
Saga eftir Guðrúnu Sveinsdóttur.
Myndir eftir Elínu Jóhannsdóttur.
ísafoldarprentsmiðja hf.
Reykjavík 1984.
Höfundur sögunnar er húsmóðir
á Ormarsstöðum á Fljótsdalshér-
aði.
Þetta er fyrsta saga hennar á
prenti, en sögur hafa verið lesnar
eftir hana í útvarpi.
Jólasveinafjölskyldan býr í
Grýlubæ sem er hellir inni á öræf-
um. Sagan hefst í skammdeginu.
Húsráðendur eru Grýla og Leppa-
lúði og ekki verður betur séð en
þau tilheyri tröllum. Jólasvein-
arnir eru synir þeirra og dvelja
þeir heima við þar til líður að jól-
um er þeir ferðbúast til manna-
byggða. Dóttirin Leiðindaskjóða
kemur í heimsókn með tvö óþæg
börn. Hún býr á Snæfellsnesi þar
sem maður hennar stundar sjó.
Margt er líkt með fjölskyldu þess-
ari og hverri annarri bændafjöl-
skyldu í afskekktri sveit hér fyrr á
árum. Þegar hver undi við sitt í
fámenninu og tilbreytingarleys-
inu. Eina tilhlökkunarefnið að
sýna sig og sjá aðra.
Ekkert útarp — en bækur til að
lesa. Stórviðburður þegar gest ber
að garði sem segir fréttir. Hér er
það Vestanvindurinn.
Þegar líður að jólum halda jóla-
sveinarnir til mannabyggða. Og
þeir hafa frá mörgu að segja er
heim kemur.
Guðrún Sveinsdóttir
Aftur er komið skammdegi og
nú er það stórafmæli Leppalúða
með tilheyrandi undirbúningi sem
lýsir upp lífið hjá Grýlubæjar-
fjölskyldunni. Öllum tröllum í ná-
grenninu er boðið.
Veislan sú er eins og þær gerð-
ust bestar í sveitinni í gamla daga.
Þegar henni lýkur leggja jóla-
sveinarnir á ný til mannabyggða.
Frásögnin er fáguð og látlaus.
Engir stórviðburðir bera sögu-
þráðinn uppi.
Hér eru það Grýlufjölskyldan
og tröllin sem lýsa íslenskum vetr-
arvenjum þeirra er lifðu í fortíð-
inni í fámenni og einangrun, en
undu samt glaðir við sitt. Bingóið
í félagsheimili tröllanna og vél-
sleðinn tilheyra þó nútímanum.
Lipurt málfar er á sögunni.
Lítið fer fyrir tröllslegu útliti á
sögupersónum ef dæma má eftir
myndum sem sýna jafnan glaðleg
andlit og mannleg.