Morgunblaðið - 19.12.1984, Page 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. DESEMBER 1984
Tannheilbrigði íslenskra
barna 1970 og 1983
— eftir dr. Pálma
Möller
Á árunum 1960—’68 voru um-
fangsmiklar rannsóknir á tíðni
ýmissa munnsjúkdóma fram-
kvæmdar á íslandi. Að þessum
rannsóknum stóðu sérfræðingar
við Háskóla íslands og Alabama-
háskóla. Þegar umræður hófust
um tannlækningatryggingar á ís-
landi, var þessum sérfræðingum
ljóst að safna þyrfti gögnum um
tíðni og útbreiðslu tannskemmda
meðal íslendinga áður en trygg-
ingarnar hæfust. Slík gögn yrðu
nauðsynleg, seinna meir, ef áhugi
yrði fyrir því að kanna áhrif
tannlækningatrygginganna á
tannheilbrigði á Islandi.
Með aðstoð Vísindasjóðs íslands
og Rannsóknastofnunar Ala-
bama-háskóla var í þessum til-
gangi gerð könnun á tannheil-
brigði íslenskra barna árið 1970.
Þá voru 795 börn á aldrinum 6—14
ára skoðuð í Vestmannaeyjum, á
Akranesi og í sveitahéruðum Ár-
nessýslu. í þessari rannsókn var
safnað ýtarlegum gögnum um
ástand barna- og fullorðinstanna
hvers þátttakenda. Niðurstöðum
rannsóknarinnar voru gert skil í
skýrslu, sem gefin var út af Ala-
bama-háskóla (1), einnig var fjall-
að um helstu atriði rannsóknar-
innar í grein, sem birtist í Lækna-
blaðinu (2). Niðurstöðurnar sýna,
að tíðni tannskemmda í íslenskum
börnum og unglingum árið 1970
var á mjög svipuðu stigi og fundist
hafði í Danmörku (3), Noregi (4),
Skotlandi (5) og Svíþjóð (6). En
þessi lönd voru á þessu tímabili
talin hafa hæstu meðaltölu tann-
skemmda í heiminum..
Þegar tannlækningatryggingar
höfðu verið starfræktar á Islandi í
átta ár, þótti tímabært að kanna
hvaða breytingar tryggingarnar
hefðu orsakað á tannheilbrigði ís-
lenskra ungmenna. Þá höfðu einn-
ig skýrslur frá Norðurlöndum (7)
og Bandaríkjunum (sbr. Morgun-
blaðið, 24/2/84) leitt í ljós stór-
kostlega lækkun á tíðni tann-
skemmda í þessum löndum, og
þótti fróðlegt að kanna hvort þessi
framför hefði einnig átt sér stað á
íslandi.
Á þessum forsendum var undir-
búin samskonar rannsókn og gerð
var 1970, og eftir fengna aðstoð
frá Vísindasjóði íslands og Trygg-
ingastofnun ríkisins hófust fram-
kvæmdir haustið 1983. Til þess að
væntanlegur samanburður á
niðurstöðum yrði sem raunhæf-
astur, var fyrirkomulag nýju
rannsóknarinnar hið sama og not-
ast var við í könnuninni árið 1970.
Sömu aldursflokkar (6—14 ára) á
sömu rannsóknarsvæðum (Vest-
mannaeyjar, Akranes og sveita-
héruð Árnessýslu) voru valdir til
þátttöku, og sami einstaklingur
(P.M.) framkvæmdi allar skoðan-
irnar á þátttakendunum.
í 1983-rannsókninni voru alls
756 börn skoðuð, 383 drengir og
272 stúlkur. Hver tannflötur bæði
barna- og fullorðinstanna, sem til
staðar voru í hverju barni, var
vandlega athugaður, og ásigkomu-
lag flatarins (heill, viðgerður eða
skemmdur) skrásett á til þess gert
eyðublað. Fullorðinstennur, sem
ekki voru komnar fram eða höfðu
verið fjarlægðar sökum tannátu,
voru einnig skráðar á eyðublaðið.
í greinargerð rannsóknarinnar
er að miklu leyti stuðst við svo-
kallaðan „df index“ fyrir barna-
tennur og „DMF index" fyrir full-
orðinstennur. DMF-talan er feng-
in með því að leggja saman fjölda
tanna með tannskemmdir (D),
fjölda tanna, sem hafa verið fjar-
lægðar sökum tannskemmda (M)
og fjölda viðgerðra tanna (F). T.d.:
Barn, sem hefur þrjár skemmdar
tennur, tvær fjarlægðar og fimm
viðgerðar tennur, hefur DMF-töl-
una 10, þ.e. í þessu barni hafa 10
tennur orðið fyrir árás tann-
skemmda, að minnsta kosti einu
sinni. Við athugun á barnatönnun-
um er stuðst við df tölu, eða fjölda
skemmdra (d) og viðgerðra (f)
tanna. Fjarverandi barnatennur
eru ekki taldar með, því erfitt er
að staðhæfa í sumum aldursflokk-
um hvort fjarverandi barnatennur
hafi Verið fjarlægðar vegna
tannskemmda eða fallið á eðli-
legan hátt vegna komu fullorðins-
tannanna. Meðaltölur DMF ogdf í
hverjum aldursflokki gefa góða
hugmynd um tíðni tannskemmda
eftir aldri. Ennfremur er hægt að
meta með meiri nákvæmni áverka
af völdum tannskemmda með því
að finna meðaltölur tannflata,
sem bera merki tannátu. Þessar
meðaltölur eru kallaðar dfs
(skemmdir og viðgerðir fletir)
fyrir barnatennur og DMFS
(skemmdir, fjarlægðir og viðgerð-
ir fletir) þegar um fullorðinstenn-
ur er að ræða. (í DMFS-
tölunni er hver fullorðinstönn,
sem hefur verið fjarlægð vegna
tannátu, talin sem fimm fjarlægð-
ir („missing") fletir.
Tíðni tannskemmda
1970 og 1983
Barnatennur
Greinargerð á athugun barna-
tanna takmarkast við 6—11 ára
gömul börn, því börn eldri en 11
ára hafa fellt flestar barnatenn-
urnar. Helstu niðurstöður á at-
hugun barnatannanna eru sýndar
í mynd 1.
Meðalfjöldi barnatanna, sem til
staðar eru, er hærri árið 1983 en
1970 í öllum aldursflokkum. Án
efa er þessi hækkun því að þakka,
að börnum er komið fyrr til tann-
læknis nú til dags en áður tíðkað-
ist, þegar margar barnatennur
voru oft það illa á sig komnar, að
tanntaka var eina úrræðið.
Meðaltala viðgerðra barnatanna
er mjög miklu hærri nú en árið
1970, með samsvarandi lækkun á
fjölda barnatanna, sem eru með
óviðgerðar skemmdir. Þótt þessi
umskipti hafi átt sér stað síðan
1970, hafa litlar breytingar orðið á
meðaltölu viðgerðra + skemmdra
barnatanna, þ.e. df talan er svo til
óbreytt frá því sem hún var 1970.
Þó hefur þessi meðaltala lækkað
töluvert hjá sex ára hörnum, en
meðal 7—11 ára barna er df talan
hærri en hún var árið 1970.
Athugun á tíðni tannskemmda í
barnatönnum eftir fjölda tannfl-
„Samkvæmt þeim
niðurstöðum, sem hér
hafa verið birtar, virðist
lítið tilefni til bjartsýni,
að minnsta kosti á þeim
svæðum, sem rannsókn-
irnar ná til. En ástandið
á rannsóknarsvæðunum
ætti að gefa gott yfirlit
yfir ásigkomulag tann-
heilbrigðis meðal ís-
ienskra ungmenna utan
Reykjavíkursvæðisins.
Breytingar á trygg-
ingarlöggjöfinni virðist
aðkallandi, og þá í þá
átt að leggja höfuð-
áherslu á fyrirbyggjandi
aðgerðir gegn tann-
skemmdum.“
ata, sem orðið hafa fyrir áverka
tannátu, leiddi I ljós, að heildar-
meðaltalan fyrir 6—11 ára börn er
aðeins hærri árið 1983 (8,9) en hún
var 1970 (8,5).
Fullorðinstennur
Samanburður á tíðni tann-
skemmda í fullorðinstönnum árin
1970 og 1983 er sýndur í mynd 2.
Þar má sjá, að meðaltal
skemmdra tanna hefur lækkað í
öllum aldursflokkum, nema hjá 7
og 14 ára gömlum börnum. Aftur
á móti hefur meðaltala viðgerðra
tanna hækkað i öllum ald-
ursflokkum. Einnig er augljós
mjög athyglisverð lækkun á með-
altölu fullorðinstanna, sem hafa
verið fjarlægðar sökum tannátu.
Þrátt fyrir þessar jákvæðu
breytingar, hefur DMF talan
(skemmdar + fjarlægðar + viðgerð-
ar fullorðinstennur) haldist
óbreytt, þ.e. tíðni tannskemmda í
fullorðinstönnum er óbreytt frá
1970. Heildar-DMF talan í 6—14
ára börnum er nú 5,75 en var 5,81
árið 1970.
Athugun á hundraðstölu barna,
sem bera engin merki tannátu
(DMF=0) leiddi í ljós, að þar hefur
engin breyting orðið á — aðeins
11% barnanna, sem voru skoðuð,
höfðu heilar fullorðinstennur,
bæði skoðunarárin.
Ennfremur hafa engar raun-
verulegar breytingar orðið á tíðni
tannskemmda í fullorðinstönnum,
þegar tíðnin er athuguð sam-
kvæmt fjölda tannflata með
tannátu-áverka. Heildar DMFS
talan árið 1983 er 9,5 en var 10,4
árið 1970, serh samsvarar 9%
lækkun á DMFS í 6—14 ára börn-
um.
Tíðni tannskemmda
eftir rannsóknarsvæðum
Þótt fjöldi skemmdum tönnum
hafi fækkað og viðgerðum tönnum
fjölgað innan hvers rannsókn-
arsvæðis, hefur tíðni tann-
skemmda (df og DMF tölurnar)
lítið breyst frá árinu 1970.
Samanburður á skemmdum,
fjarlægðum og viðgerðum fullorð-
instönnum eftir rannsóknarsvæð-
um árin 1970 og 1983 er gerður í
mynd 3.
Sjá má, að röð rannsóknar-
svæðanna eftir tíðni tann-
skemmda er óbreytt frá því sem
hún var árið 1970. Tíðnin er enn
hæst á Akranesi (svæði II) og
lægst í sveitahéruðunum (svæði
III). Mismunur á tíðni tann-
skemmda í fullorðinstönnum
barna í Vestmannaeyjum (svæði
I) og á Akranesi er óverulegur og
ekki tölfræðilega raunhæfur. Aft-
ur á móti, er tíðnin meðal sveita-
barnanna mjög miklu lægri en
meðal kaupstaðabarnanna, og
þessi mismunur er tölfræðilega
raunhæfur.
Samanburöur á tann-
heilbrigði 1970 og 1983
í eftirfarandi er fjallað um
tannheilbrigði íslenskra barna og
unglinga árið 1983 og þær breyt-
ingar, sem orðið hafa þar á frá
árinu 1970, en síðustu níu árin af
tímabilinu á milii samanburðarár-
anna hafa tannlækningatrygg-
ingar verið starfræktar á íslandi.
Einnig er gerður samanburður á
þeim breytingum, sem orðið hafa
á íslandi, og samsvarandi breyt-
ingum á tíðni tannskemmda í
nokkrum nágrannalöndum okkar.
Tryggingarnar, sem hófust árið
1974, gerðu ráð fyrir því, að ríkið
og sveitarfélög greiddu tannvið-
gerðakostnað fyrir börn og ungl-
inga frá sex ára aldri. Árið 1979
var löggjöfinni breytt þannig, að
tryggingarnar næðu einnig til
3—5 ára barna. Þar af leiðandi
hafa sex og sjö ára börn, sem tóku
þátt í rannsókninni árið 1983, not-
ið ókeypis tannviðgerða frá því
þau voru þriggja ára að aldri. Átta
og níu ára börnin áttu kost á þess-
ari þjónustu frá því þau voru fjög-
urra og fimm ára gömul og 10—14
ára börnin frá sex ára aldri.
Barnatennur
Eina raunhæfa breytingin, sem
átt hefur sér stað á ásigkomulagi
barnatanna á íslandi frá því árið
1970, er hækkun á meðaltölu
skemmdra + viðgerðra (df) tanna í
8—10 ára börnum. Ennfremur
hefur fjöldi skemmdra + viðgerðra
tannflata í barnatönnum (dfs)
hækkað í öllum aldursflokkum,
nema meðal sex ára barna.
Þótt df og dfs tölurnar séu hærri
árið 1983 en þær voru 1970, hafa
breytingar orðið á hlutföllum
skemmdra og viðgerðra barna-
tanna, sem benda til þess, að mikil
framför hafi orðið á viðhaldi
barnatanna á íslandi. Aukning á
viðgerðum barnatönnum hefur
orsakað mikla lækkun á meðaltölu
skemmdra barnatanna. Einnig er
fjöldi barnatanna, sem til staðar
eru í hverjum aldursflokki, hærri
nú en 1970, sökum þess, að færri
barnatennur eru fjarlægðar, nú til
dags, vegna tannátu. Er hér um
mikla framför að ræða, því við-
hald barnatanna, þar til þær falla
á eðlilegan hátt við komu fullorð-
instannanna, er undirstöðuatriði
til þess að koma í veg fyrir
tannskekkju.
Fullorðinstennur
Frá því árið 1970, hafa engar
raunhæfar breytingar orðið á
meðaltölu skemmdra + fjarlægðra
+ viðgerðra fullorðinstanna (DMF)
eða skemmdra + fjarlægðra + við-
gerðra tannflata í fullorðins-
tönnum (DMFS). Þó er meðaltala
viðgerðra fullorðinstanna töluvert
hærri nú en 1970, með samsvar-
andi lækkun á meðaltölum
skemmdra og fjarlægðra fullorð-
instanna. Sem betur fer virðist
fjarlæging fullorðinstanna sökum
tannátu svo til úr sögunni á ís-
landi.
Óneitanlega verður það að telj-
ast bót, að meðaltala skemmdra
fullorðinstanna hefur lækkað, en
um raunverulega framför á
tannheilbrigði er varla að ræða,
nema meðaltala fullorðinstanna,
sem eru ósnertar af tannátu, þ.e.
hvorki skemmdar né viðgerðar,
hafi hækkað. Samanburður á hlut-
fallstölum heilbrigðra fullorðins-
tanna árin 1970 og 1983 er sýndur
í mynd 4. Þar má sjá, að þessar
hlutfallstölur hafa lítið sem ekk-
ert breyst.
Frá árinu 1970 hafa litlar breyt-
17 „
16 r
a
Meðal-
tala
tanna 1 f
ó -
5 ’r
: r
l 'r
Mynd 1

Heilar
Viðgerðir
I Skemmdar
*0 33 70 33 70 83 70 33
Heilar, viðgerðar og skemmdar barnatennur eftir aldri 1970 og 1983.