Morgunblaðið - 13.01.1985, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JANÚAR 1985

m. Avernig a
að forðast
krabbamein
Vísindamenn álíta í dag
að koma megi í veg fyrir
krabbamein, ef viðeigandi
varúðarráðstafana er gætt í
daglegu lífí okkar. í fyrri
greininni um þessi mál var
rætt um ástæðurnar fyrir
því að vísindamenn telja
nú að koma megi í veg
fyrir krabbamein, og
hvernig mataræði getur
dregið úr hættunni af
þróun krabbameins. í
þessum kafla ræðir Peggy
Eastman um nýjar uppgötv-
anir varðandi áhrif varnar-
kerfís líkamans og kynlífs
á krabbameinsvarnir, og
bendir reykingafólki á nýja
leið til að hætta reykingum.
Eftir Peggy Eastman
Reykingar: Ný ieið til að hætta
Ef þú reykir þarf væntanlega ekki að segja
þér enn einu sinni að þú ættir að hætta þvi.
Þú veizt sennilega að reykingar valda lungna-
krabbameini. Hinsvegar er ekki víst að þér sé
það kunnugt að sígarettureykingar hafa einn-
ig verið tengdar krabbameini í munni, radd-
böndum, vélinda, blöðru og nýrum. Þú veizt ef
til vill ekki heldur að sígarettureykur er tal-
inn allra efna hættulegastur — Númer eitt —
að þvf er varðar myndun krabbameins. rúm-
lega 30% allra krabbameinssýkinga stafa af
reykingum að sögn bandaríska krabbameins-
félagsins.
Dr. Luther L. Terry, fyrrum yfirmaður
bandarísku heilbrigðisþjónustunnar, sagði
nýlega að reykingar væru „hægfara sjálfs-
morð“, og að þær væru mun hættulegri en
hann og aðrir vísindamenn hefðu talið þegar
hann samdi fyrstu skýrslu heilbrigðisþjónust-
unnar um heilsufar og reykingar árið 1964.
Terry fordæmdi lækna og hjúkrunarfólk, sem
enn reykja, og sagði að sérfræðingar í heil-
brigðismálum ættu að sýna sjúkiingum sínum
að unnt væri að hætta reykingum, og hjálpa
þeim að gera það.
Ef til vill hefur þú reynt að hætta — oftar
en einu sinni. Ef leitað er i auglýsingadálkum
má finna fjölda miðstöðva sem hjálpa
mönnum að hætta að reykja, þar sem oft er
iögð áherzla á dáleiðslu. Ef til vill hefur þú
reynt það. Ef til vill hefur þú reynt allt — þar
á meðal að kaupa ekki sigarettupakka og pína
svo sjálfan þig þar til þú ert að því kominn að
fá „sígarettuæði", og verður skömmustulegur
nino Viíó V'innm
/ui ninn •>» uiw uvmi loicioga piutuu.
Hætta stafar af reykingum
SÍDARIGREIN
Það er trúlega til gáfulegri leið. Terry er nú
á þeirri skoðun, ásamt mörgum öðrum lækn-
um, að unnt sé að verða algjörlega háður sig-
arettureykingum, eða að minnsta kosti líkam-
iega háður nikótini. Hann telur að það sé
nikótínið, þetta mjög áhrifamikla fikniefni,
sem veki likamlega ánægjukennd þegar
reyknum er andað ofan i lungu. í nýlegri
handbók American Psychiatric Association i
Washington eru tóbaksreykingar flokkaðar
undir nautnafíkn og iifræna og geðræna trufl-
un. Svo það er ekki lengur talið stafa af skorti
á viljastyrk ef mönnum tekst ekki að hætta að
reykja. Á sama hátt og sumir verða háðir
áfengi eða heróíni og þarfnast hjálpar til að
geta hætt að drekka eða sprauta sig, þurfa
sumir reykingamenn hjálp við að losa sig
undan fíknarþörfinni.
Sé nikótínþörfin vandamálið, gæti nýtt
hjálparmeðai gegn reykingum komið að
gagni. Það er nikótín-tyggigúmmí, sem nefnt
er Nicorette, og fæst aðeins gegn lyfseðli.
Þetta tyggigúmmí veitir nægu nikótínmagni í
blóðið til að draga úr líkamlegum óþægindum
þeirra sem hætta að reykja. Rannsóknir
óháðra aðila benda til þess að Nicorette beri
árangur, og framleiðendur þess segja að 40%
þeirra sem reyndu tyggigúmmíið hafi tekizt
að hætta reykingum.
Varnir líkamans og kynlíf
Fjórði hver Bandaríkjamaður fær krabba-
mein, hinir þrír ekki. Sumir reykingamenn fá
aldrei krabbamein; sumir sem ekki reykja
Kin ástæða bess að þrír af hverjum
Á\\\i
mm,
SóUýrkendur eiga í bættu að fi krabba-
mein, aðallega húökrabba.
fjórum fá ekki sjúkdóminn er að ónæmiskerfi
líkama þeirra er sterkt. Varnir lfkamans, sem
venjulega starfa án þess að eftir þeim sé tek-
ið, hafa komist í sviðsljósið að undanförnu
vegna umræðna um það sem nefnt hefur verið
áunnin ónæmisbæklun, eða AIDS, en það er
sjúkdómur sem leiðir af sér algjöran brest á
ónæmi. Með „ónæmi“ er átt við starfsemi
ákveðinna fruma og efna í líkamanum, sem
vinna gegn sjúkdómum, þar á meðal krabba-
meini.
Áríðandi er að fá meiri vitneskju um
ónæmiskerfið vegna þess að vísindamenn eru
að öðlast meiri þekkingu á tengslum veira og
krabbameins, tengslum sem unnt er að vinna
gegn. Vísindamönnum hefur um margra ára
skeið verið ljós að sumar veirur geta valdið
krabbameini í kjúklingum og suroum dýrum.
Þeim hefur einnig verið ljóst að veirur eins og
herpes geta aukið hættuna á krabbameini.
Nýlega komst dr. Robert C. Gallo, visinda-
maður við bandarísku krabbameinsstofnun-
ina, að þvi að mjög smitandi veira, sem nefnd
hefur verið HTLV-III, virðist valda hvitblæði
í mönnum, auk þess sem hún veldur AIDS.
Vísindamenn höfðu áður gert sér grein fyrir
þvi að þeim sem sýktust af AIDS var hættara
við að fá annað afbrigði af krabbameini, eða
svonefnt Kaposi-æxli.
Tengslin við kynlíf? Eftir þvi sem höfð eru
kynmök við fleiri aðila, þeim mun meiri eru
likurnar á smitun frá veirum, sem tengdar
eru vissum afbrigðum krabbameins.
Sem dæmi má nefna að konum sem eiga
mök við fjölda karla er hættara við að smitast
af herpes, sem aftur eykur hættuna á krabba-
meini í leghálsi (sagt er að nunnur sýkist
aldrei af legháiskrabbameini). Kynhverfum
körlum sem eiga mök við marga er hættara
við að fá herpes og AIDS, og þar með einnig
hættara við krabbameini.
Eðlilegur ótti við herpes hefur dregið úr
óheftu kynlífi ógiftra, að sögn dr. Armando
DeMoya, sem er kvenlæknir og kynlífsráð-
gjafi í Washington, og það getur haft góð
áhrif á tíðni krabbameins. „Ég held að óhætt
sé að segja að dregið hafi úr hömlulausu kyn-
lífi,“ segir hann. „Einnig er óhætt að segja að
„lauslætisklúbbum“ fari fækkandi. Fólk er
farið að vanda betur valið og sýna meiri að-
gát.“ Staðreyndin er að með takmörkun á
fjölda þeirra sem við eigum kynmök með, get-
um við dregið úr hættunni á að fá krabba-
mein. Nýjar upplýsingar um ónæmiskerfið
benda til þess að skaplyndi okkar eða sálrænt
eðli okkar geti haft áhrif á mótstöðu okkar