Morgunblaðið - 20.03.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1985
MORGUNBLAÐID, MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1985
33
Útgefandi nWafrft hf. Árvakur, Reykjavfk.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthfas Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Arnl Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjórl Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 25 kr. eintakiö.
Ríkisstyrkir
Norðmanna
Undir forystu Jóns Bald-
vins Hannibalssonar
hefur Alþýðuflokkurinn gert
það að sérstöku baráttumáli
sínu, að Norðmenn laekki rík-
is8tyrki til sjávarútvegs. Tel-
ur Alþýðuflokkurinn að þessi
norska styrkjastefna spilli
afkomu íslensku þjóðarinnar
og eyðileggi fyrir íslenskum
fiskseljendum markaði í út-
löndum. Af málflutningi al-
þýðuflokksmanna má ráða,
að þeir telja sig vera að taka
forystu í baráttu, þar sem öll
þjóðin stendur einhuga að
baki þeim.
Auðvitað vilja allir íslend-
ingar að sem auðveldast sé að
selja íslenskan fisk fyrir hátt
verð erlendis. Þeir líta þannig
á að allt sem setur stein í sölu
fiskseljenda spilli afkomu ís-
lenska þjóðarbúsins. Á hinn
bóginn hljóta íslendingar að
átta sig á því, að þeir geta
ekki ráðið mótun eða fram-
kvæmd stjórnarstefnu i öðr-
um löndum. Norðmenn líta á
ríkisstyrki til sjvarútvegs
sem lið í byggðastefnu. Norð-
menn hafa ekki skuldbundið
sig til að fara að óskum ís-
lendinga í byggöamálum.
Ef við íslendingar lítum í
eigin barm sjáum við fljótt,
að þrýstingur eins og Jón
Baldvin vill að Norðmenn séu
beittir, gæti hæglega haft
þau áhrif á okkur að við yrð-
um enn harðari og héldum
fastar en áður við okkar
stefnu. Norðmenn eru okkur
skyldir að þessu leyti og jafn-
vel ósveigjanlegri en við, þeg-
ar rætt er um peninga- og
viðskiptamál. Sé það í raun
stefna Alþýðuflokksins að fá
Norðmenn til að taka upp
nýja byggða- og styrkja-
stefnu má draga í efa að sú
leið, sem flokkurinn hefur
valið til þessa, sé hin rétta til
að hafa tilætluð áhrif í Nor-
egi. Bægslagangur hér á iandi
dregur hins vegar athygli að
Alþýðuflokknum og formanni
hans á atkvæðaveiðum.
Þegar rætt er um ríkis-
styrki Norðmanna og fisk-
veiðar þeirra er nauðsynlegt
að velta því fyrir sér, hvort
ríkisstyrkir geri Norðmenn
betur færa en ella til að
stunda sjósókn, auki afla,
verðmæti aflans og styrki
markaðsaðstöðu. í stuttu
máli er unnt að slá því föstu,
að ríkisstyrkir bæti ekki neitt
af þessu. Þvert á móti leiða
ríkisstyrkirnir til þess að
haldið er úti alltof stórum
flota til að veiða takmarkað
magn af fiski. Útgerðarfyr-
irtæki á ríkisframfæri eru
verr í stakk búin til átaka við
veiðar, vinnslu og fisksölu en
hin sem lúta stjórn eigenda
og eru rekin á ábyrgð þeirra.
Alþýðuflokksmenn minnast
ekki á þetta atriði í sókn
sinni gegn Norðmönnum,
enda eru þeir enn þeirrar
grundvallarskoðunar, að það
sé af hinu góða og leiði til
skynsamlegrar nýtingar á
fjármunum, að þeir streymi
frá skattgreiðendum í ríkis-
hítina og þaðan til gæluverk-
efna stjórnmálamannanna.
Frumkvæði Alþýðuflokks-
ins gegn Norðmönnum er
þarft að því leyti, að það
minnir íslendinga á, að við
markaðsöflun og afurðasölu
er við harðskeytta keppi-
nauta að etja. Á hinn bóginn
er óraunhæft að binda miklar
vonir við að með bægslagangi
af þessu tagi breytum við af-
stöðu kaupendanna í Nígeríu
eða Bandaríkjunum — þar
eru það markaðslögmálin
sem ráða.
Níöst á
Tarkovskí
Eins og sjá má af Morgun-
blaðsviðtali við Andrei
Tarkovskí, rússneska kvik-
myndasnillinginn, þá telur
hann, að framganga sovéska
sendiráðsins í Reykjavík til
að hindra sýningar á kvik-
myndum eftir sig, sé liður í
alhliða pólitískum ofsóknum
á hendur sér. „Þeir vilja ekki
að myndir mínar séu sýndar
og barátta mín fái opinbera
umfjöllun," sagði Tarkovskí.
Sovésk stjórnvöld níðast
ekki einvörðungu á Tarkovskí
á listasviðinu, þeir ofsækja
hann einnig persónulega.
Oftar en einu sinni hefur
hann farið þess á leit við sov-
ésk yfirvöld, að þau leyfi 14
ára gömlum syni sínum og
tengdamóður að fara úr
landi. Bréfum um þetta efni
hafa Kremlverjar ekki einu
sinni svarað. Tarkovskí og
kona hans, Larissa, lifa nú í
þeirri von, að nýir stjórnar-
herrar í Kreml eigi þann vott
af mannúð sem þarf til að
opna sovésku landamærin
fyrir syninum og tengdamóð-
urinni.
Sýniieg tákn eins og þau að
verða við slíkum beiðnum
yrðu skýrð þannig á Vestur-
löndum, að Mikhail Gorbach-
ev ætlaði að halda skynsam-
legar á málum en fyrirrenn-
arar hans. Er það borin von?
Hugvekja á fjölmiðlaöld
— eftir Svein
Einars8on
Menn eru ýmist bjartsýnir eða
svartsýnir. Þeim sem hneigjast til
svartsýni að staðaldri, er oftlega
brugðið um úrtölur og orð þeirra
kölluð svartagallsraus. Hinum,
þeim bjartsýnu, er ívið meir
hampað, enda þykja slík viðhorf
fínni og jákvæðari, og lfkindi að
þau fæði fremur af sér dug og
framtak; einstöku hjáróma raddir
tauta þó stundum um blindu og
skort á bersýni og minna á
áhyggjuieysi strútsins, þegar
hann stingur höfðinu niður f sand-
inn.
Flestir menn eru stundum
bjartsýnir, stundum svartsýnir,
hvort sem skaphöfn þeirra f heild-
ina má teljast björt yfirlitum eða
dökk. Þessi geðbrigði mótast af
persónulegu gengi og hugðum, hjá
sumum af þvf mönnum stendur
ekki á sama um þjóðarhag, um at-
höfn og menningu þjóðar sinnar,
enn aðrir gera sér jafnvel áhyggj-
ur út af velferð mannkynsins.
Hverju skyldi þessi almenni
inngangur um bjartsýni og svart-
sýni þjóna? Hvernig væri að kom-
ast að efninu?
Jú. Að undanförnu hafa verið
hér f blaðinu nokkrar umræður
um hlut þess sem íslenskt er á
þeirri fjölmiðlaöld, sem við erum
farin að lifa og gerum sennilega f
æ rfkari mæli á næstu áratugum. 1
að minnsta kosti tveimur Reykja-
víkurbréfum hefur verið tekið
mennilega á þessu máli. Ekki var
heldur ófróðlegt að heyra vitnis-
burð fréttamanns f Vesturheimi,
hið svokallaða frelsi f vali er í
reynd ekki alltaf sama og fjöl-
breytni í vali eða vandaðra val.
Sá, sem hér heldur á penna, er f
hópi þeirra sem leiðist vantrú á
þvf sem íslenskt er, og fær ekki
betur séð en við íslendingar höf-
um dæmið fyrir okkur af eigin
sögu, hvernig standa má af sér
orrahrfðar, þegar menn halda
vöku sinni. Hitt er svo kannski
satt og á minnið leggjandi, að sag-
an gerir f senn að endurtaka sig og
vera stöðugt ný. Hvert nýtt dæmi
kallar á nýja lausn. Og þó að læra
megi af lfkindum, getur komið upp
sú staða, að þurfi að finna upp
nýjar reikningsaðferðir. Höfum
við raunverulega gert okkur grein
fyrir umfangi þeirrar byltingar,
sem er að dembast yfir okkur,
hvort sem okkur líkar betur eða
verr, þegar fjarskiptin breytast í
nærskipti?
Sfðastliðið vor var haldið nor-
rænt leiklistarþing í Osló og jafn-
framt, að fslensku frumkvæði,
efnt til norrænnar leiklistarhátfð-
ar, hinnar fyrstu sinnar tegundar.
Á þeirri hátfð voru sýnd tvö nýrit-
uð leikrit frá hverju Norðurland-
anna, og var tilgangurinn að gefa
hugmynd um stöðu norrænnar
leikritunar í dag. Umræður fylgdu
f kjölfar hverrar sýningar. Eftir
sýningu á Lokaæfingu eftir Svövu
Jakobsdóttur, annars hinna fs-
lensku viðfangsefna, hófust tals-
verðar umræður um alþjóða-
byggju og erlend áhrif. Leikurinn
gerist, svo sem kunnugt ætti að
vera, í kjarnorkubyrgi, og til
dæmis vildi einn sænskur blaða-
maður sjá slfkt efnisval ( ljósi
þess, að á íslandi væri amerfsk
herstöð, gekk reyndar lengra og
þóttist kenna, að bandarfsk áhrif
væru miklu augljósari á lslandi en
hinum Norðurlöndunum. Að-
standendur sýningarinnar brugð-
ust hinir verstu við og kölluðu
sleggjudóma ummæli Svfans, sem
reyndar viðurkenndi, að hann
væri ekki daglegur gestur á ís-
landi. Bent var á, að eðli fslenskr-
ar tungu krefðist hreinræktar-
stefnu, nefnd orðin tölva, þyrla,
þota og sjónvarp, eins og vant er,
en þess jafnframt getið, að orð
eins og jet, week-end, baby og tele-
vision fyrirfyndust ekki f íslensku.
Undanfarnar vikur hafa farið
aö renna á mig tvær grfmur um
það, að við höfum raunverulega
nokkurn siðferðilegan rétt til að
vera jafn stafffrug í þessum efn-
um og við vorum í Ósló. Þessi
sænski hrokagikkur hafði aö visu
ekki verið daglegur gestur hér, en
hvernig er með athugagáfu þeirra,
sem hér eru daglegir búendur? Er
nokkur hætta á þvf að skiln-
ingarvitin slævist lftillega dag frá
degi, af þvf við erum svo stolt af
tölvu og þotu?
Ég þykist sjá ýmis teikn á lofti.
Til dæmis er alveg hörmulega
komið fyrir þeim, sem reka kvik-
myndahús: tæplega helmingur
þeirra er nýlega búinn að týna
Sveinn Einarsson
„Ég þykist sjá ýmis
teikn á lofti. Til dæmis
er alveg hörmulega
komiö fyrir þeim, sem
reka kvikmyndahús:
tæplega helmingur
þeirra er nýlega búinn
að týna gjörsamlega
niður móðurmálinu og
ber það ekki við að
koma yfir á íslensku
heitum á þeim kvik-
myndum, sem á boðstól-
um eru ... “
gjörsamlega niður móðurmálinu
og ber það ekki við að reyna að
koma yfir á íslensku heitum á
þeim kvikmyndum, sem á boðstól-
um eru; til að sannfærast um
þetta, þurfa menn ekki annað en
renna augum yfir kvikmyndasiður
blaðanna undanfarnar vikur: The
Karate Kid, Purple Rain, Ghost-
busters, The Natural, Bachelor
Party, Conan the Destroyer og svo
framvegis. Stjörnubfó virðist
þarna vera sýnu verst, en sum
önnur kvikmyndahús eru litlu bet-
ur á vegi stödd. Þetta tengist
kannski að einhverju leyti svoköll-
uðum yfirlits- eða kynningar-
greinum, sem stundum birtast i
blöðunum um erlendar kvikmynd-
ir, en heiti þeirra eru nær undan-
tekningarlaust kynnt á ensku —
og meira segja gengið svo langt,
þó að um franskar, ítalskar,
þýskar eða Norðurlanda kvik-
myndir sé að ræða. Einhvern tíma
hefði þetta þótt menningarleg fá-
tækt. Til samræmis er svo í út-
varpi leitast við að bera sem flest
erlend orð og heiti fram á ensku.
Eg tek af handahófi nokkur nýleg
dæmi: Peter Freuchen heitir nú
allt f einu Pfter Freuchen, Real
Madrid Rll Madrid, Ingmar Berg-
man Ingmar Börgman. Einhvern
tíma hefði þetta þótt ómenning.
Sannleikurinn er sá, þegar svip-
ast er um, að dæmin eru skelfilega
mörg. Einna verst stendur
skemmtanaiðnaðurinn, sem hér
verður ekki gerður að sérstöku
umræðuefni, en mér virðist fram-
leiðsla dægurlagatexta vera verð-
ugt og þarft viðfangsefni fyrir
skarpan bókmenntafræðing. Eg
hef farið f saumana á nokkrum
slfkum textum og tel mig aldrei
hafa kynnst annarri eins andlegri
lágkúru og ólist. Eftiröpun af eft-
iröpun af eftiröpun og engar ræt-
ur. Það er hryggilegt, eins margt
forvitnilegt og blasir við f hinni
nýju tónlist, þá nær samt um leið
hin fjölþjóðlega lágmenning þar
hámarki sfnu.
Ég ætla hér ekki heldur að gera
að umtalsefni ambögurnar og
málleysurnar f rás tvö, það hafa
aðrir gert, né heldur nafnorða-
farganið sem setur slíkan svip á
flestar þýddar greinar f blöðunum,
að þær verða nánast hreinlega
óskiljanlegar venjulegu fólki. Svo
ekki sé nú talað um stíl. Það er
eins og menn séu margir hverjir
fullkomlega grunlausir um, að
setning á fslensku er öðruvfsi upp
byggð en á ensku, að meginhugs-
unin á fslensku byggist ekki sfður
á sagnorði en nafnorði.
Þegar sjónum er beint að þess-
um vanda, sem ég hef nú gert f
nokkrar vikur, og dæmin hrúgast
þannig upp, fer að setja að manni
efasemdir um, að allir þeir sem
fást við fjölmiðlun i dag, séu i
raun þeim vanda vaxnir. Það rifj-
ast einnig upp fyrir mér úr starfi
mínu (leikhúsinu, að iöulega hafa
spyrlar á blaðamannafundum
spurt illa eða ekki vegna vanþekk-
ingar.
En ef svo er komið í dag, hverju
má þá búast við, þegar yfir okkur
dembast efnin þrenn og fern úr
himinhnöttum, hvort sem það nú
verður með hjálp endurvarps-
skyggnis, þannig að við getum
eitthvað haft gát á sjálf, ellegar f
beinum sendingum, sem við getum
ekki haft nein tögl né hagldir á.
Þvf við þurfum ekki að fara I graf-
götur með það, að innan fárra ára
verður hið þjóðernislausa alþjóða-
mál búið að hreiðra um sig á fs-
lenskum heimilum, þannig að
áhöld verða um það, hvort heyrist
þar oftar islenskt orð eða enskt.
Hvað er til bragðs að taka? Eða
er þetta bara svartagallsraus?
Eða einhver þrjóskuleg vanmeta-
kennd gagnvart stórþjóðamáli og
menningu?
Á meðan við trúum þvf enn, að
þessi eyja og þessi litla þjóð búi
yfir einhverju sérstæðu sem geri
hana einstæða, á meðan við trúum
þvi, að það geri heiminn fátækari
að þurrka út litlar og annars kon-
ar menningareiningar — á meðan
við trúum þvf, ber okkur að sjálf-
sögðu að hugleiða þennan vanda
og snúast gegn honum af einurð.
Og hæfilegri bjartsýni.
Ég held við ættum að byrja á
þvi að stofna hér blaðamanna-
háskóla — eða kannski er réttara
og meira f takt við tfmann að tala
um háskóladeild f fjölmiðlafræð-
um. Þetta þarf að gera strax og
þolir ekki bið. Þarna þarf að
kenna fjölda greina, bæði af
tæknisviðinu og þvf andlega, en ég
nefni hér sem dæmi sögu, inn-
lenda sem erlenda, almennan fróð-
leik um menn og málefni, þróun
stjórnmálasögu, menningarsögu,
tungumál — og að sjálfsögðu þarf
að leggja sérstaka rækt við hinn
íslenska vitundarheim. Og sér-
staka rækt þarf að leggja við fs-
lenska tungu, málfar og málnotk-
un, orðaforða og framburð. Þann-
ig mætti lengi telja. En það sem
höfuðmáli skiptir er auðvitað
þetta: Þegar það landlausa kemur
til okkar verður fyrir því jurt, sem
stendur í sinni moldu kyrr. Þá er
kannski von til, með hæfilegri
bjartsýni, aö vel fari á meö þessu
tvennu og fremur en hitt verði af
sannur auður.
Sreiun Einarsson er leiksíjóri og
rithöfundur.
Rekstrarafkoma Landsvirkjunar hag-
stæð um 15,7 milljónir á síðasta ári
„Rekstrarafkoma Landsvirkjunar
var hagstæð um 15,7 milljónir króna
á árinu 1984 og er þetta mikil breyt-
ing til batnaðar frá hallarekstri fyrri
ára, en svo dæmi séu tekin var
rekstrarhallinn 1983 um 21,8 millj-
ónir króna og 1982 um 152,1 milljón
króna á verðlagi þeirra ára“, sagði
Halldór Jónatansson, framkvæmda-
stjóri Landsvirkjunar, í samtali við
blm.
Halldór sagði, að tekjur Lands-
virkjunar árið 1984 hefðu numið
alls um 2.200 milljónum króna og
gjöld um 2.184 milljónum króna að
meðtöldum orkukaupum frá
Kröfluvirkjun og Hitaveitu Suður-
nesja að fjárhæð alls um 160,8
milljónir króna. „Af gjaldaliðum
vega vaxtagjöldin þyngst, en þau
námu um 1.056 milljónum króna“,
sagði Halldór. „Sfðan koma af-
skriftir að fjárhæö 629 milljónir
króna. Alls nam þvf fjármagns-
kostnaðurinn um 1.685 milljónum
króna, sem er 83,3% af rekstrar-
kostnaðinum f heild, að orkukaup-
um frátöldum. Almennur rekstr-
arkostnaður var þvf aðeins
16,7%.“
Halldór benti á, að gjaldskrár-
verð til almenningsrafveitna hefði
aðeins hækkað einu sinni á árinu
1984, þ.e. um 5% hinn 1. maf og
hefði þá verið óbreytt frá 1. ágúst
1983. „Frá þeim tima og til siðustu
áramóta lækkaði það þvf að
raungildi um 20% miðað við bygg-
ingarvfsitölu,” sagði Halldór.
„Verðið til ÍSAL hækkaöi á árinu
úr 9,5 mill á kWst i 12,6 mill hinn
30. nóvember sl. samkvæmt hinum
nýja samningi við lSAL. Vegna
þessarar hækkunar og gengis-
breytinga hækkaði verðið til ÍSAL
á árinu um alls 87,6% f fslenskum
krónum reiknað. Verðið til Áburð-
arverksmiðjunnar fylgdi verðinu
til ÍSAL. Verðið til Járnblendifé-
lagsins var 5,4 norskir aurar á
kWst allt árið, en hækkaði vegna
gengisbreytinga um 14,1% f fs-
lenskum krónum.“
Er Halldór var inntur eftir því
hverjar eignir og skuldir Lands-
virkjunar hefðu verið í árslok 1984
sagði hann, að eignir hefðu numið
alls um 25.747 milljónum króna og
skuldir alls 17.012 milljónum
króna. „Eigið fé nam mismunin-
um, eða um 8.735 milljónum króna
að jafnvirði um 215 milljóna doll-
ara eða um 34% af heildareign.
Þannig urðu Sogsvirkjanirnar
þrjár skuldlaus eign Landsvirkj-
unar á árinu og skuldir vegna Lax-
árvirkjunar námu aðeins um 57
milljónum króna f árslok. Skuldir
vegna hinna svonefndu Búrfells-
mannvirkja voru þá komnar niður
í um 860 milljónir króna að jafn-
virði um 21 milljónar dollara, sem
verðmætislega séð svarar til Búr-
fellslfnu 1 og 2. Má þvi segja að f
árslok hafi Búrfellsstöðin sjálf
verið skuldlaus eign, svo og
spennistöð Landsvirkjunar á Geit-
hálsi, gasaflstöðin f Straumsvík og
stór hluti Þórisvatnsmiðlunar."
Hlutfall dollars í heildar-
skuldum minnkað um 30%
á þremur árum
Halldór var spurður hvað fælist
f þeim ráðstöfunum Landsvirkjun-
ar að taka mikið af svokölluðum
endurnýjunarlánum undanfarin
ár. Hann svaraði, að með endur-
nýjunarlánum væri oftast verið að
taka ný lán til að greiða upp eldri
lán þegar lánstimi þeirra sfðar-
nefndu þætti óeðlilega stuttur
miðað við afskriftatfma mann-
virkja. „Einnig getur tilgangur
með slfkum lánabreytingum verið
sá að ná hagstæðari vaxtakjörum
og breyta skuld úr einni mynt f
aðra. Þannig hefur Landsvirkjun
með endurnýjunarlánum tekfst að
lækka hlutfall bandarfkjadollars i
heildarskuld fyrirtækisins úr um
70% árið 1981 f tæp 40% f árslok
1984, auk þess sem Landsvirkjun
hefur ekki tekið nein ný langtfma-
lán f dollurum á undanförnum
þremur árum. Hefur þetta að
sjálfsögðu komið sér mjög vel með
tilliti til þess hve dollarinn hefur
vaxið að styrkleika gagnvart öðr-
um myntum á undanförnum ár-
um. Enn fremur hefur því mark-
miði verið náð, að tekjur Lands-
virkjunar i dollurum gera nú meir
en standa undir vaxtagreiöslum af
dollaralánum fyrirtækisins."
Gjaldskrá Landsvirkjunar
hækkaði um 14% hinn 1. janúar
sl. Halldór var inntur eftir þvf
hvort hann teldi horfur á að til
frekari gjaldskrárhækkunar þurfi
að koma á þessu ári.
„Gjaldskrárhækkunin hinn 1.
janúar sl. var liður i rekstraráætl-
un, sem m.a. gerði ráð fyrir 10%
meðalverðbólgu árið 1985 og
ákveðnum gengisforsendum,"
svaraði Halldór. „Miðað við þessar
forsendur á ekki að þurfa að koma
til frekari gjaldskrárhækkana f ár
og reksturinn að verða hallalaus.
Hér getur að sjálfsögðu brugðið til
beggja vona, en náist verðbólgan
niður og takist að halda genginu
sæmilega stöðugu á ekki að þurfa
að koma til frekari gjaldskrár-
hækkana í ár,“ sagði Halldór Jón-
atansson, framkvæmdastjóri
Landsvirkjunar, að lokum.
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir MARK FRANKLAND
Hvers er að vænta af
„unglingnum“ í Kreml?
f ALLRI umræðunni um Mikhail Gorbachev að undanfórnu, hinn nýja
leiðtoga Sovétmanna, kemur orðið „ungur“ fyrir mjög reglulega. Þannig
er það Ifka með flesta, að þeir binda miklar vonir við æskuna, og þótt
Gorbachev sé kannski ekki hinn dæmigerði æskumaður í margra augum,
hann varð 54 ára 2. mars sl„ þá er hann hreinn unglingur hji öldungun-
um á áttræðisaldri, sem stýrt hafa Sovétríkjunum f nærri áratug.
Tiltölulega ungur aldur
Gorbachevs vekur vfða
miklar vonir. Á Vesturlöndum
vilja menn trúa þvf, að hann
verði þægilegri viðurskiptis, ekki
jafn óútreiknanlegur „Rússi“ og
hálfkarlægu gamalmennin, sem
rfktu á undan honum, og ólíklegt
þykir, að véfréttir Kremlarfræð-
inganna muni f bráð kæfa allar
vonir um að Gorbachev sé á sinn
hátt jafnvel frjálslyndur maður.
Aldur rfkisleiötoga segir þó
ekki alla söguna. Yngsti maður-
inn, sem komist hefur til valda f
Sovétríkjunum, var Stalfn, sem
var hálffimmtugur þegar Lenin
lést árið 1924, en um það bil, sem
hann var fimmtugur, hafði hann
ýtt til hliðar öllum gömlu keppi-
nautunum meðal bolsévika. Elsti
maðurinn (að Andropov og
Chernenko undanskildum) var
Nikita Krúsjeff, sem að vfsu var
ekki mjög frjálslyndur en þorði
þó að gera upp sakirnar við Stal-
ínstfmabilið. Hann var hálfsjö-
tugur þegar hann þóttist vera
búinn að treysta sig nægilega í
sessi.
Að einu leyti mun aldur Gorb-
achevs setja mark sitt á Sovét-
ríkin. Yuri Andropov, sem að-
eins var við stjórnvðlinn f tæp-
lega hálft annað ár, sagði einu
sinni, aö hann þyrfti nokkur ár
til að koma lagi á hlutina, og
Gorbachev hefur þessi ár, mesti
styrkur hans er fólginn i þvf, að
hann hefur timann fyrir sér.
Leiðtogi Sovétrikjanna á fátt
sameiginlegt með forseta Banda-
rikjanna. Þegar sá síðarnefndi
kemur til Hvita hússins vfkja
hundruð embættismanna fyrr-
verandi stjórnar úr vegi fyrir
honum og mönnum hans og þess
vegna getur forsetinn markað
stefnuna allt frá fyrsta degi sin-
um í embætti. Um Sovétleiðtog-
ann gegnir allt öðru máli. Valda-
taka hans likist þvf mest þegar
nýr konungur tekur við og hann
verður áfram að vinna með
gömlu ráðgjöfunum og ráðherr-
unum. Að vfsu getur hann valið
sér sfna eigin aðstoðarmenn en
það er allt og sumt. Enn um sinn
verður hann að reiða sig á menn,
sem eru orðnir gamalgrónir í
embætti og ekkert á þeim bux-
unum að láta af þvf.
Gorbachev mun þurfa nokk-
urn tfma til að koma sér vel fyrir
og þá en ekki fyrr mun hann
geta farið að láta til sín taka.
Enginn vafi er á, að gömlu
mennirnir muni spyrna við fót-
um eftir bestu getu ef hann
reynir að breyta kúrsinum en í
landi þar sem fjölflokkapólitfk
er bönnuð er það stuðnings-
mannaliðið, sem mestu máli
skiptir. Það er þó ekki auðvelt
verk að koma valdamiklum
mönnum úr embætti en á það
mun lfklega reyna á 27. þingi
kommúnistaflokksins, sem talið
er, að verði haldið fyrir lok þessa
árs. Á þinginu verður miðstjórn-
in kosin en hún kýs siðan aftur
stjórnmálaráðið.
Gorbachev mun fyrst beina
geiri sínum að miðstjórninni
enda er hún persónugervingur
valdastéttarinnar f landinu. Þar
sitja valdamestu flokksforingj-
arnir, valdamestu ráðherrarnir,
hershöfðingjarnir og leynilög-
regluforingjarnir og flestir eru
þeir orðnir aldnir að árum. Svo
er fyrir að þakka löngum og
þægilegum valdatfma Brezhn-
evs, sem ríkti í 20 ár, frá
1962-82.
Miðstjórnin, sem var kosin á
síðasta flokksþingi árið 1981
við sumum gömlu mannanna.
Hann setti af ráðherra, yfir-
menn ýmissa stjórnarskrifstofa
og svokallaða „baróna", sem
stýra flokksapparatinu f sovét-
lýöveldunum, en þegar heilsu
hans sjálfs fór að hraka rann
þessi herferð út í sandinn. Flest-
um þykir hins vegar líklegt, að
Gorþachev muni taka upp þráð-
inn þar sem frá var horfið.
„Æska“ Gorbachevs hefur
einnig sinar hættulegu hliðar. Á
sama hátt og Stalín og Brezhnev
hefur hann fengið tækifæri til að
setja sitt mark á sögu Sovétríkj-
anna og hann kann að eiga 20 ár
framundan á valdastóli. Á þess-
Jósef Stalín — yngsti maður sem
sest hefur f hásætið { Kreml.
Nikita Krúsjeff — sá elsti að und-
anskildum Andropov og Chern-
enko.
Mikhail Gorbachev með Neil Kinnock, formanni breska Verkamanna-
flokksins, þegar hann kom til Bretlands f desember sL
(319 fullgildir félagar og 151
aukafélagi), var sú elsta f sögu
Sovétrfkjanna og meðalaldurinn
63 ár. Að undanskildum verka-
mönnum og bændum, sem eru
hafðir með upp á punt en skipta
engu máli, voru i henni aðeins
tfu menn, sem fæddir voru um
eða eftir 1930 og þar á meðal
Mikhail Gorbachev.
Andropov hóf feril sinn f leið-
togaembætti með þvi að stugga
um tíma mun hann vaxa að völd-
um og verða æ ónæmari fyrir
gagnrýni og þess vegna er það
mikilvægt, að hann fari rétt af
stað. Ef hann gerir það ekki er
hætt við aö langur tfmi muni
lfða þar til einhver annar fær
tækifæri til að leiðrétta mistök-
in.
Mark Frankland er fréttamadur
Observer.