Morgunblaðið - 20.03.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1985
Kísilmálmyerksmiðja á Reyðarfirði:
Bruðl eða búbót
— eftir Eggert
Steinsen
Um árabil hefur verið rætt um
það að nýta orku fallvatnanna í
orkufrekum iðnaði. Með álverinu í
Straumsvík var stigið fyrsta stóra
skrefið í þessa átt. Síðan það var
reist hefur mikið vatn runnið
ónotað til sjávar, en marga ráða-
menn hefur dreymt stóra hluti á
þessu sviði. Margt af því sem rætt
hefur verið um að gera hefur verið
draumórakennt og hefur lýst
furðulegu óraunsæi þeirra manna
sem með völdin hafa farið. Slík
viðfangsefni verða óhugnanlega
oft að sérstökum gæluverkefnum í
höndum alþingismanna og ráð-
herra sem þeir beita sér fyrir með
offorsi. Oftast hafa þessir sömu
menn hátt um það að arðsemis-
sjónarmið skuli ráða ferðinni þeg-
ar ráðist er í framkvæmdir af
þessu tagi. Þegar kemur að þeirra
eigin gæluverkefnum vill þetta
sjónarmið gleymast og einungis er
hugsað um ímynduð þröng sjón-
armið eigin kjördæmis án þess að
hugsa um þjóðarheildina. Fleyg
eru orð kommúnistans á Siglu-
firði: „Hvað varðar mig um þjóð-
arhag." Dæmigert gæluverkefni af
þessu tagi er Kísilmálmverk-
smiðja á Reyðarfirði. Við ákvarð-
anatöku í sambandi við hana hef-
ur ýmsum mikilvægum atriðum
verið sleppt svo hér sýnist um
heppilegri valkost til orkunýt-
ingar en hann raunverulega er.
Fyrrverandi iðnaðarráðherra
staðsetti verksmiðjuna á Reyðar-
firði. Hvergi hefur komið fram að
gerð hafi verið athugun á því hvar
á landinu slík verksmiðja myndi
skila mestum arði í þjóðarbúið,
skili hún arði á annað borð.
Allir kostnaðarreikningar og
arðsemisreikningar hafa náð að
lóðarmörkum fyrirhugaðrar verk-
smiðjulóðar á Reyðarfirði; út fyrir
girðingu lóðarinnar hefur ekki
verið farið og allmikillar bjartsýni
hefur gætt við gerð þeirra. Ekki
hefur verið reynt að leggja niður
fyrir sér hversu mikið fé þjóðar-
búið þyrfti að leggja af mörkum
til þess að unnt væri að reisa slíka
verksmiðju á Reyðarfirði og því
síður verið reynt að gera sér grein
fyrir arðsemi þeirrar fjárfest-
ingar.
Um er að ræða meðal annars
lagningu á rafmagnslínum, bygg-
ingu nýrrar hafnar, vatnsveitu,
fólksflutninga á svæðið o.s.frv.
Allt kallar þetta á fjárframlög úr
sameiginlegum sjóðum þjóðarinn-
ar og það hlýtur að verða að gera
þá kröfu til stjórnvalda að dæmið
sé reiknað til fulls og arðsemi allr-
ar fjárfestingarinnar reiknuð en
ekki einungis þess hluta sem ligg-
ur innan girðingarinnar um verk-
smiðjulóðina.
Samanburður á ReyÖar-
firði og Grundartanga
Af hálfu stjórnvalda hefur ekki
verið gerður neinn samanburður á
hagkvæmni þess að reisa verk-
smiðjuna á Reyðarfirði eða að
stækka verksmiðjuna á Grundar-
tanga. Framleiðsla á kísilmálmi
og kísiljárni er nánast sami fram-
leiðsluferillinn, einungis eru gerð-
ar meiri kröfur til hreinleika hrá-
efnanna fyrir kísilframleiðslu.
Hægt er að framleiða kísiljárn í
öllum kísilmálmofnum og sumir
slíkir ofnar notaðir til framleiðslu
á þeirri afurðinni sem kemur hag-
stæðast út fjárhagslega hverju
sinni.
Hreinan kísilmálm er aftur á
móti ekki hægt að framleiða í
ofnum eins og þeim sem nú eru á
Grundartanga. Það sýnir ef til vill
best að hér er um sama fram-
leiðsluferil að ræða að þegar
starfsmenn Grundartangaverk-
smiðjunnar voru við starfsþjálfun
í Noregi fékk hluti þeirra sína
þjálfun við rekstur kísilmálmofns.
Kostnaður við byggingu kísil-
málmverksmiðju á Reyðarfirði
með tveimur bræðsluofnum var í
ársbyrjun 1983 áætlaður um 1200
milljónir króna. Hér var einungis
um að ræða byggingarkostnað
sjálfrar verksmiðjunnar en ekkert
tillit tekið til þess viðbótarfjár-
magns sem þjóðin þarf að inna af
hendi svo unnt sé að reisa verk-
smiðjuna á þessum stað.
Á sama tíma sýndi lausleg áætl-
un að kostnaður við byggingu eins
ofns til kísilmálmframleiðslu á
Grundartanga nam um það bil 300
milljónum. Ekki þarf að leggja í
neinn kostnað utan sjálfrar verk-
smiðjunnar til þess að unnt sé að
stækka hana um einn ofn.
Framleiðslugeta tveggja ofna
verksmiðju á Reyðarfirði yrði
helmingi meiri en framleiðslugeta
eins ofns á Grundartanga. Þannig
að fjárfesting fyrir hvert fram-
leitt tonn af kísilmálmi á Grund-
artanga yrði ekki nema helmingur
þess sem hún yrði á Reyðarfirði og
þá er kostnaður þjóðarbúsins utan
verksmiðjulóðarinnar ekki talinn
með, en væri hann meðtalinn
breyttist þetta hlutfall verulega
Grundartanga í vil. í dag er
stofnkostnaður verksmiðjunnar
áætlaður 2.400 milljónir króna, en
ekki er ástæða til að ætla að hlut-
föllin milli þessara tveggja val-
kosta hafi breyst verulega.
Rafmagn á útsölu
Á undanförnum árum hefur
verið mikið rætt um rafmagnsverð
til stóriðju og hefur ýmsum þótt
Landsvirkjun bera of lítið úr být-
um með því verði sem samið hefur
verið um.
í greinargerð frá RARIK sem
gerð var á fyrri hluta árs 1982 um
flutninga á raforku til Kísilmálm-
verksmiðju á Reyðarfirði stendur:
„Á tímum mesta álags getur því
þurft að framleiða um 1,2 Mw í
virkjun fyrir hvert 1 Mw sem not-
að er í kísilmálmverksmiðjunni."
Þetta þýðir að tap á leiðinni
austur frá núverandi virkjunum
yrðu við þessar aðstæður mjög
mikið. Við flutning raforkunnar
til Grundartanga yrðu þau ekki
nema lítill hluti af þessu. Þetta
þýðir í reynd að Landsvirkjun fær
mun minna fyrir hverja kíló-
wattstund sem hún myndi selja á
Reyðarfirði heldur en á Grundar-
tanga. Það gefur augaleið á hvor-
um staðnum hagkvæmara er fyrir
Landsvirkjun að selja raforkuna.
Þessu til viðbótar kemur það að
byggðalínukerfið er hvergi nærri
nógu öflugt til þess að flytja þessa
raforku austur og þarf því auknar
línulagnir vegna verksmiðjunnar.
Þetta kemur greinilega fram í
greinargerð Landsvirkjunar frá
árinu 1982 um „Framkvæmdaþörf
og rekstraröryggi í hinu sam-
tengda landskerfi á tímabilinu
1982—1988“, en þar segir svo þar
sem rætt er um orkuflutningsgetu
byggðalína: „Hinsvegar er orku-
flutningsgeta línunnar ekki meiri
en svo að nokkur óvissa ríkir um,
hversu vel þetta línukerfi geti tek-
ið á sig orkuflutning til kísilmálm-
verksmiðjunnar, þegar hún hefur
starfsemi sína 1985, án þess að
samhliða komi frekari línulagnir."
Þessi orð eru í fullu gildi i dag þótt
framkvæmdum hafi seinkað.
Frekari línulagnir leiða að sjálf-
sögðu af sér aukinn kostnað við
flutning raforkunnar til Reyðar-
fjarðar. Hver á að greiða hann?
Eggert Steinsen
„Framleiðslugeta
tveggja ofna verksmiðju
á Reyöarfirði yrði helm-
ingi meiri en fram-
leiðslugeta eins ofns á
Grundartanga. Þannig
að fjárfesting fyrir hvert
framleitt tonn af kísil-
málmi á Grundartanga
yrði ekki nema helming-
ur þess sem hún yrði á
Reyðarfirði og þá er
kostnaður þjóðarbúsins
utan verksmiðjulóðar-
innar ekki talinn með,
en væri hann meðtalinn
breyttist þetta hlutfall
verulega Grundartanga
í vil.“
Landsvirkjun, það er að segja
hinn almenni borgari, eða kísil-
málmverksmiðj an.
Erlendur eignaraðili
Það hefur réttilega verið stefna
núverandi iðnaðarráðherra að
verksmiðjan yrði helst algerlega í
eigu erlendra aðila þannig að ís-
lenska ríkið þyrfti ekki að taka á
sig áhættuna af rekstri hennar.
Ekki hafa þó erlendir aðilar
staðið í biðröðum eftir því að fá að
yfirtaka fyrirtækið. Þess í stað
virðist vera allnokkur tregða á því
að þeir vilji gerast eignaraðilar,
jafnvel að minnihluta til. Þetta
kemur mér ekki á óvart, því ég tel
ýmsar hugmyndir um þessa verk-
smiðju vera all draumórakenndar.
Sú saga gengur manna á meðal að
þegar japanska fyrirtækinu Sum-
itomo sem orðið er eignaraðili á
Grundartanga hafi verið boðin að-
ild að verksmiðjunni, þá hafi þeir
svarað: „Þið getið haft ykkar
byggðastefnu sjálfir, við erum í
bisness."
Hvort sem sagan er sönn eða
ekki, þá lýsir hún aðstæðum vel.
En menn mega ekki gleyma því að
þó svo verksmiðjan væri reist al-
gerlega af erlendum aðila, þá þarf
þjóðarbúið að leggja í mikinn
kostnað til þess að gera byggingu
hennar og rekstur mögulegan.
Þetta fjármagn verður ekki tekið
annars staðar en af hinum al-
menna skattborgara og er ekki
mál að linni á þeim vettvangi?
Dæmin frá Grundartanga ættu að
vera víti til varnaðar, en þar hefur
mikill kostnaður fallið á íslenska
skattgreiðendur, kostnaður sem
menn gerðu sér ekki grein fyrir í
upphafi.
Hvað ber að gera
Þótt það sé að mínu mati ótíma-
bært að reisa kísilmálmverk-
smiðju á Reyðarfirði við þær að-
stæður sem við búum við í dag,
þýðir það ekki að ekki eigi að
stefna að uppbyggingu iðnaðar
þar þegar það er tímabært. Þar
þarf þá að sníða sér stakk eftir
vexti og velja iðnað sem er arðbær
og getur staðið undir þeim fram-
kvæmdum sem nauðsynlegar
reynast hans vegna. Við skulum
minnast þess að við lifum í hörð-
um heimi þar sem ekkert er gefið
á viðskiptasviðinu. Ég gæti hugs-
að mér framhaldið eitthvað á
þessa leið:
1. Kísilmálmvinnslunni hf. verði
falið að kanna iðnaðarkosti sem
keppilegri gætu reynst á Reyð-
arfirði við núverandi aðstæður.
Ef til vill mætti hugsa sér að
koma þar upp einhverskonar
fríhöfn svipaðri og nú er í
Straumsvík og á Grundartanga
þannig að iðnfyrirtæki flyttu
inn hráefni sem þau síðan gætu
fullunnið hér og notað til þess
innlent vinnuafl og innlenda
orku.
2. Kannað verði í samráði við
eignaraðilana á Grundartanga
hvort arðbært sé að stækka
verksmiðjuna um einn ofn sem
ætlaður væri til kísilmálm-
framleiðslu.
Hér þarf að standa þannig að
málum að ekki sé um að ræða
kjördæmapot heldur þarf að vinna
að málinu á grundvelli arðsem-
issjónarmiða, bæði fyrir þau fyrir-
tæki sem um er að ræða og þjóð-
ina í heild.
Eggert Steinaen er rafmagnsrerk-
fræóingur og fyrrverandi stjórnar-
maður í Kísilmálmvinnslunni bf.
Akureyri:
Vegur lagður í
gegnum Vaðlareit
Akureyri, 18. mare.
VEGARLAGNING gegnum Vaðlareit gegnt Akureyri hófst
fyrir hálfum mánuði og gengur mjög rösklega. Verktakar eru
Ytan sf. á Akureyri og Reynir og Stefán sf. á Sauðárkróki
sem í sameiningu kalla sig Samtak sf. og eiga þeir að hafa
lokið verkinu 1. október 1985. Sjálfir áætla þeir að skila
veginum í júlflok nokkurn veginn fullbúnum undir bundið
slitlag.
Þessi hluti af þjóðvegi númer 1,
það er norðan frá Halllandi og
suður að þeim kafla, sem gerður
var á Leirunni í fyrrasumar, er 2,7
kílómetrar á lengd. Vegarstæðið
liggur eftir endilöngum Vaðlareit,
sem Skógræktarfélag Eyfirðinga
hefur verið að rækta upp síðustu
áratugina. Reynt er að hlífa þessu
svæði eftir megni og valda sem
minnstu jarðraski. Ekki verður
ýtt að veginum heldur verður efn-
inu í hann ekið annars staðar frá.
Klappir mun þurfa að sprengja,
bæði nyrst og syðst í vegarstæðinu
og á einum stað innan Vaðlareits.
Samningum við landeigendur og
Skógræktarfélag Eyfirðinga er
lokið og mun Vegagerð ríkisins
greiða verulegar bætur fyrir
landspjöll. Til að mynda mun
Skógræktarfélag Eyfirðinga fá
um 1,5 milljónir í bætur fyrir
þann skóg, sem ryðja verður burt.
Allur Leiruvegurinn verður
sennilega opnaður til umferðar
snemma vors 1987, en þá á að vera
lokið lagningu vegarins, yfir Vaðl-
ana fyrir botni Eyjafjarðar og
smíði 120 metra langrar brúar yfir
Eyjafjarðará. önnur brú 12 metra
löng verður vestan við norðurenda
flugbrautarinnar á Akureyrar-
flugvelli. Vegurinn á að koma að
landi á Akureyri í krikanum sunn-
an við svonefndan Árnagarð.
Framangreind tímaáætlun gæti
þó breyst við endurskoðun vega-
áætlunar í næsta mánuði.
Sv.P.
Skák:
Guðlaug á
svæðamóti
í Svíþjóð
GUÐLAUG 1‘orsteinsdóttir tek-
ur nú þátt í svæðamóti í skák í
Ekssjö í Svíþjóð. í 1. umferð
tapaði Guðlaug fyrir sænsku
skákkonunni Piu Cramling. í 2.
umferð sigraði hún Pirkko Pi-
hljahaki frá Finnlandi. í gær
tefldi Guðlaug við Önnu Hoy-
berg frá Danmörku. Guðlaug
fékk mjög vænlega stöðu, en
undir lok setunnar missti hún
þráðinn og á líklega tapaða
biðskák.
Átta skákkonur taka þátt i
mótinu og verða tefldar 7 um-
ferðir. Pia Cramling er efst að
loknum þremur umferðum, hefur
unnið allar skákir sínar.