Morgunblaðið - 20.03.1985, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLADIÐ, MIDVIKUDAGUR 20. MARZ 1986
Dýrkeypt sérfræðingaráð
um ríkis framkvæmdir
Iðnaðarráðherra ræðst gegn sukkinu
— eftir Hörð
Bergmann
Undanfarnar vikur hefur al-
menningur i landinu fengið óvenju
skýra innsýn í áhrif sérfræðinga
og embættismanna á fslensk
stjórnmál, einkum á fjárfestingu í
8tórverkefnum á vegum ríkisins. í
janúar fengum við nýjar skýr-
ingar á þvi háa raforkuverði sem
sligar jafnt heimili og almennan
atvinnurekstur. Málsvarar orku-
veldisins hafa fengið að göslast
áfram með óþarfar, arðlausar
framkvæmdir, fjármagnaðar með
erlendum lánum. Og ekki hefur til
þessa skort á fulltingi ríkisvalds-
ins og mikils meirihluta á Alþingi.
Við sitjum nú uppi með virkjanir
sem geta framleitt a.m.k. 700 gfga-
wattstundir umfram það sem
markaöur er fyrir um þessar
mundir, eða rúmlega helming þess
sem almenningsveiturnar nota.
Og færð hafa verið rök fyrir þvf aö
þetta hækki verð til þeirra um allt
að 50% vegna kostnaöar af þessari
ríflegu fjárfestingu. (Greinargerð
Finnboga Jónssonar í stjórn
Landsvirkjunar.)
Forstjórar Landsvirkjunar hafa
f svörum sínum bent á að orkuspár
hafi reynst of rfflegar, hag-
kvæmast sé að virkja stórt og
„umframorkugetan“ þurfi að vera
250 gigawattstundir til aö hægt sé
að mæta rýrum vatnsárum. Þetta
virðist mér að sfnu leyti staðfesta
ýmis megineinkenni á vinnu-
brögðum og viðhorfum sem reynst
hafa örlagarik — og tfmabært er
orðið að rfsa gegn:
1) Vanmat á vilja almennings og
atvinnurekenda til að spara
raforku sem sffellt hækkar f
verði.
2) Vanþekking á mikilvægum ein-
kennum á atvinnuþróun i vest-
rænum iðnríkjum, m.a. upp-
gangi iðngreina sem nota litla
orku og styðjast við rafeinda-
tækni og no.kun nýrra boðleiða
sem spara orku. (Fjarskipta-
tæknin.)
3) Ofmat á hagkvæmni stærðar-
innar. Bftir að stóru stökkin
hófust í virkjunum og línulögn-
um var hætt að meta f alvöru
hagkvæmni við að virkja smátt
og losna við þann gífurlega
kostnað sem fylgir lfnulögnum.
Bændur, sem létu einkaraf-
stöðvar sfnar drabbast niður,
eru farnir að endurskoða af-
stöðu sina í ljósi þess orkuverðs
sem stórhugurinn hefur fært
þeim!
4) Allt of háar öryggiskröfur um
varaafl eru gerðar með hliðsjón
af því að f ýmsum greinum er
raforkan ekki samkeppnishæf
við innflutta orkugjafa, jafnvel
olfu. í slfkum tilvikum er auð-
vitað sjálfsagt að nota ódýrasta
kostinn, og hætta að taka mark
á útreikningum þeirra sem
tengjast orkustofnunum rfkis-
ins á þvf hvað beri aö telja
„þjóðhagslega hagkvæmt”.
Hagkvæmnishugtakið minnir á
alvarlegustu mistök teknókrat-
anna f orkubransanum: allt of lág-
ar kostnaðaráætlanir. Frá seinni
árum höfum við dæmi um virkjan-
ir sem reyndust tvöfalt dýrari f
stofnkostnaði að raungildi en gert
var ráð fyrir f framkvæmdaáætl-
un. (Sigalda.) Einnig má minna á
Hörður Bergmann
„Afstaða Sverris Her-
mannssonar, iönaöar-
ráöherra, vekur vonir
um aö komiö sé aö tíma-
mótum og hætt veriö að
slá stórlán erlendis í
hæpna fjárfestingu.“
að Búrfellsvirkjun fór um 40%
fram úr áætluðum kostnaði. 1 ljósi
þessa þarf hin afdráttarlausa og
eftirminnilega yfirlýsing Sverris
Hermannssonar, iðnaðarráðherra,
í Mbl. 3. febr. sl. ekki að koma á
óvart: Þessari orkuveizlu er lokið.“
Sverrir Hermannsson
tekur af skariö
Allar orkustofnanir rfkisins, og
jafnvel rammgerðasta vígið,
Landsvirkjun, hafa verið í sigtinu
hjá iðnaðarráðherra sfðan hann
tók við völdum. Sama gildir um
ýmsar stórframkvæmdir, sem bú-
ið var að gera vænlega hag-
kvæmnisútreikninga fyrir. Um
Sjóefnavinnsluna á Reykjanesi
sagði hann f áðurnefndu viðtali:
„Þar standa menn nú upp fyrir
haus f botnlausum skuldum, 300
millj., allt í erlendum skuldum,
sem rfkið er f fullri ábyrgð fyrir og
breytilegur framleiðslukostnaður
á salttonni nærri tvöfaldur á við
það sem spænska saltið er boðið á
hér.“ Hér var farið að gæta áhrifa
frá úttekt sem ráðherrann lét
Iðntæknistofnun gera. Eins og
vænta mátti varð niðurstaða sér-
fræðinga, sem engra hagsmuna
höfðu að gæta í sambandi við
framhald fyrirtækisins, allt önnur
en hinna sem voru á kafi í fram-
kvæmdinni. Iðnaöarráðherra virt-
ist ofboðið. Það fékk þjóðin glöggt
að heyra f kvöldfréttum Ríkisút-
varpsins af umræðum á Alþingi
um skýrslu ráðherrans um Sjó-
efnavinnsluna fimmtudaginn 28.
febrúar. „Verkfræðingastóðið“
sem þarna var að verki skyldi
stöðvað. „Það verður ekki að
óbreyttu haldið áfram með þetta
verkefni," sagði ráðherrann og
gagnrýndi sérstaklega óheyrilega
háan hönnunar- og ráðgjafar-
kostnað og nafngreindi þrjár
verkfræðistofur og greindi frá
þeim upphæðum sem þær höfðu
sent reikning fyrir.
Hér hafði greinilega verið brot-
ið blað f sögu samskipta stjórn-
málamanna og sérfræðinga f landi
voru. Gagnrýnin endurskoðun var
hafin á tillögum og áætlunum að-
ila sem beint og óbeint höfðu
hagsmuna að gæta i sambandi við
verkefnin sem þeir fjölluðu um og
framkvæmd þeirra. Með hliðsjón
af þvf hve tillögum og útreikning-
um, sem þannig eru til orðnir, hef-
ur lengi verið tekið gagnrýnislftið
er ástæða til að fagna þessum tfð-
indum. Og vona að fram verði
haldið sem horfir.
Hagsmunatengsl stjórn-
málamanna og
sérfræðinga
Það sem hingað til hefur ein-
kennt tengsl og samskipti stjórn-
málamanna og þeirra sérfræðinga
og embættismanna sem hafa ann-
ast áætlana- og tillögugerð um
stórframkvæmdir á vegum ríkis-
ins endurspeglar veikleika full-
trúalýðræðisins með sorglegum og
afdrifarfkum hætti. Hvað eftir
annað hafa allir þingmenn tiltek-
inna kjördæma sameinast um að
ná til sfn slfkum framkvæmdum
— hvað sem það kostar heildina.
Til þess að koma slfkum áformum
í framkvæmd þarf stuðning sér-
fræðinga, jákvæðar niðurstöður af
hagkvæmniútreikningum verk- og
hagfræðinga. Og hingað til hefur
ekki reynst sérlega erfitt að út-
vega þá. Verkfræðistofurnar og
verktakafyrirtækin, sem hafa
sprottið upp með þátttöku f orku-
veislunni og notað þar sleifar f
stað skeiða, vænta sffellt nýrra og
stærri verkefna. Og fram til þessa
hafa slfkar vonir ræst allt of oft
eins og stóru taprekstrarfyrirtæk-
in við Kröflu, á Grundartanga og
Reykjanesi sanna. Þarna fara
nefnilega hagsmunir hlutaðeig-
andi stjórnmálamanna og reikn-
imeistara saman. Þeir fyrrnefndu
útvega kjósendum sfnum upp-
gripavinnu — þeir sfðarnefndu
kollegum sfnum — og f sumum til-
vikum eigin fyrirtækjum.
í ljósi þess sem áöur er sagt um
afstöðu Sverris Hermannssonar,
Hvað höfum við lært?
eftir GuðnQju
Guðmundsdóttur
Friðbjörgu
Haraldsdóttur
Ingibjörgu
Guðmundsdóttur
1 ræðu og riti undanfarna daga
hefur borið á þeim hugtakarugl-
ingi að kvennapólitfsk afstaða sé
það sama og þverpólitfsk afstaða. í
þessari grein langar okkur til að
fjalla um þetta tvennt og fleira
sem kemur f hugann þegar 8. mars
1985 er nýliðinn, reyna að forðast
hleypidóma og þröngsýni en gera
tilraun til að svara spurningunni:
Hvað getum við lært af þeim mis-
tökum sem ollu þvf að samstaða
kvenna um fundarhald 8. mars si.
klofnaði í tvær fylkingar?
Kvennapólitísk
hugmyndafræði
Kvennapólitfsk hugmyndafræði,
öðru nafni feminismi, byggir á
þeirri kenningu að til sé kvenna-
menning, sem gerð hefur verið
ósýnileg með þvf m.a. að karlar,
.sem hafa haft menntun, tfma og
peninga til að stunda ritstörf hafa
aðeins skrifað um það sem körlum
hefur þótt þess virði að skrifað
væri um.
Á þessum skilningi byggjum við
Kvennalistakonur starfsemi okkar
fyrst og fremst að okkar mati.
Þegar þvf er haldið fram að við
séum ekki pólitfskar viljum við
svara, að við séum einmitt mjög
pólitfskar. Feminismi er pólitfk,
þar sem persónuleg reynsla
kvenna og persónulegt mat er full-
gild áBtæða skoðanamyndunar.
Okkur er vel stætt á þessum
skilningi okkar á meðan sameigin-
legur sögulegur skilningur sam-
einar okkur og hugmyndafræðin
er afdráttarlaus, sem um leið gef-
ur möguleika á mikilli breidd f
hreyfingunni.
Þverpólitískt
samstarf
Þegar aftur á móti er talaö um
þverpólitfskt samstarf kvenna er
átt við allt annað. Þá taka sig
saman aðilar úr hinum ýmsu
stjórnmálaflokkum, samtökum og
félögum með það fyrir augum að
framkvæma vissa aðgerð sem er,
eða ætti að vera skfrt afmörkuð og
tfmasett. Svona samstarf er
vandasamt og þarfnast góðs und-
irbúnings.
En hvernig mætti standa að
slfku samstarfi?
Áður en hafist er handa þarf að
huga að ýmsu. Hver hópur þarf að
velja sem fulltrúa konur, sem
þekktar eru að þvf að eiga auðvelt
með að taka þátt f samstarfi, vera
lausar við öfgar og virða skoðanir
annarra. Það er ekki sfst f svona
starfi sem sú hætta getur skapast
að konur telji hverja aðra eign
flokks, félags eða atvinnugreinar
fremur en sjálfstæðan einstakl-
ing.
'85-nefndin er þverpólitísk. Þar
gera konur úr öllum flokkum, fé-
lögum og samtökum tilraun til að
„Kvennapólitísk hug-
myndafræði, öðru nafni
feminismi, byggir á
þeirri kenningu að til sé
kvennamenning, sem
gerð hefur verið ósýni-
leg með því m.a. að
karlar sem hafa haft
menntun, tíma og pen-
inga til að stunda rit-
störf hafa aðeins skrifað
um það sem körlum hef-
ur þótt þess virði að
skrifað væri um.“
vinna saman að bættum hag
kvenna.
Kvennalistinn
Samtök um kvennalista voru
einu samtökin sem sáu sér fært að
taka þátt f báðum kvennafundun-
um 8. mars sl., f Félagsstofnun
stúdenta og Háskólabfói. Þetta
sýnir að okkur hefur tekist að fara
upp úr hægri-vinstri hjólförunum,
og að innan Kvennalistans er
pláss fyrir allar konur sem aðhyll-
ast þriðju stefnuna, þ.e.a.s.
kvennapólitfsku stefnuna sem
stendur svo fyllilega fyrir sfnu.
Þetta leiðir aftur hugann að
þeirri spurningu hvaö kvenna-
listakonur eigi að eyða miklu af
orku sinni, tfma og vinnu f að
reyna að sætta hægri og vinstri
ágreining meðal þeirra kvenna
sem hafna kvennapólitfskri hug-
myndafræði. Vissulega er verk-
efnið verðugt, en eftir að ágrein-
ingur er kominn upp á annað borð
virðist það býsna erfitt.
Þarna komum við aftur að þvf
hvað vandaður undirbúningur er
árfðandi.
Klrpejáriure;lijum, 13. m»r».
AÐALFUNDUR Sjálfstæðisfélags
Borgarfjarðar var haldinn 12. mars
1985 á Brún í Bæjarsveit.
Á fundinn mættu þingmennirn-
ir Friðjón Þórðarson og Valdimar
Indriðason. Fluttu þeir báðir er-
indi og töluðu um þjóðmál og það
sem er efst á baugi hjá þingflokki
og rfkisstjórninni.
Þó ber að nefna tvö mál sem
mest voru rædd, það er aö segja
lánskjaravfsitöluna og þann vanda
sem hún veldur öllum þeim sem
lán taka til framkvæmda og þann
Lokaorð
Ef þverpólitisk aðgerð á að tak-
ast þarf að velja verkefni sem Ifk-
legt er að heppnist. Þegar vel tekst
til eflast konur, samanber kvenn-
afrfdagurinn 1975, en það hefur
neikvæö áhrif þegar illa tekst.
Konur eflast f meðvindi, en eru
fljótar að draga sig inn f skel sfna
þegar þeim mistekst, samanber
allar þær konur sem sátu heima
að kvöldi 8. mars f ár. Með þetta f
huga verðum við konur að taka
afstöðu, hver fyrir sig — hlusta á
eigin rödd.
tíuóný tíuðmundsdóttir, Friðbjörg
iUrMsdóttir og Ingibjörg tíuð-
mundadóttir eru krennalistnkonur
úr Reykjnneokjördmmi.
hægagang, sem er við endurskoð-
un framleiðsluráðslaganna.
Staða landbúnaðarins er slæm
sem stendur, þvf bændur geta ekki
velt framleiðslukostnaðinum beint
út f verðlagið. Fundurinn var vel
sóttur og eftirtaldir menn kosnir f
stjórn: Jón Pétursson Geirshlíð,
formaður, Bernhard Jóhannesson
Sólbyrgi, Davlö Pétursson Grund,
Ánton Ottesen Ytra-Hólmi og Vff-
ill Búason Ferstiklu.
Bernhard.
Sjálfstæðisfélag Borgarfjarðan
Jón Pétursson
kjörinn formaður