Morgunblaðið - 16.04.1985, Side 24

24
MORGUNBLAÐID, ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 1985
HINN MANNLEGI ÞATTUR / Asgeir Hvitaskáld
Einar Jónsson
myndhöggvari
er ekki látinn
Ég var að vinna í garðinum við
listasafn Einars Jónssonar. Það
var verið að breyta garðinum og
ég var að vinna innan um ungar
harðbrjósta stúlkur sem voru að
raka arfa og búa til blómabeð.
Trén hristust í rokinu. Ég horfði
oft á þetta stóra, drungalega og
margbrotna kastalahús. Ég
hafði aldrei skoðað þetta safn.
Hvað var eiginlega þarna inni!
Jæjá, mér var sama. En svo
þurfti ég að fara á klósettið. Ung
stúlka vísaði mér flókna leiðina
inn í húsinu. Mér fannst eins og
ég væri í grafhvelfingu, allt
myrkvað. í bakaleiðinni stalst ég
til að skoða nokkrar styttur í
þögn og rökkri. Það var eitthvað
sem leitaði á huga minn er ég sá
þessi stórbrotnu myndverk.
Skyndilega kviknuðu ljós og
mannaraddir heyrðust. Gömul
kona var að leiðbeina hópi af út-
lendingum. Safnið var opnað
einmitt á þessum tima. Hópur af
krökkum fylgdi konunni, þau
töluðu ensku og voru öll í ís-
lenskum lopapeysum. Andlit
þeirra voru margbreytileg. En
samt ekki eins margbreytileg og
þessar undarlegu hvítu styttur.
Ég laumaðist inn í hópinn.
Konan útskýrði fyrir okkur
styttu sem hét Brautryðjandinn.
Það var veggmynd af manni sem
var að burðast með björg og
brjóta leið í gegnum kletta. Lýð-
urinn kom á eftir. Konan sagði
að Einar hefði gert þessa mynd
um Jón Sigurðsson sem gaf
okkur frelsið og sjálfstæðið. Inn-
ra með mér vaknaði eitthvað
sem hafði blundað lengi.
Konan sýndi okkur stóra
mynd af steinrunnu trölli sem
steytti stóran hnefa á móti sólu
og var með stúlku í fanginu.
Rosaleg mynd. Þetta var eitt-
hvert atriði úr þjóðsögunum;
tröllið gat ekki gert stúlkunni
mein á meðan hún talaði i
bundnu máli. Svo hafði sólin
komið upp og tröllið steinrunnið.
Ef þessi mynd hefði verið í
marmara í stækkaðri mynd á
stóru torgi úti í löndum myndu
menn koma hvaðanæva úr heim-
inum til að sjá og dásama.
Stórkostleg stytta.
Þarna var mynd sem hét Dem-
anturinn. Það var hönd sem hélt
á risastórum demanti. Þetta var
minnismerki um Færeying sem
fór einn á báti á móti óvinum
sem ógnuðu frelsi eyjaskeggja.
Enginn nema hann hafði þorað
að verja frelsið. Konan virtist
hafa umgengist listamanninn á
meðan hann var á lífi og sagði að
hans skoðun hefði verið sú að
listin dafnaði aðeins þar sem
frelsi ríkti. Þá tendraðist bál
inni í mér. Ég var þó ekki sá eini
með slíkar hugsanir. En ég hef
lengi haldið því fram að á ís-
landi sé ekki nægilegt frelsi til
lista.
Svo var það styttan Skuld. Lít-
il mynd úr gifsi. Sýnir mann á
hesti, hesturinn hefur fallið á
afturfæturna. En maðurinn
hafði vaðið áfram, aðeins hugsað
um að koma sjálfum sér áfram,
troðið ungar stúlkur undir fótum
hestsins. En dauðinn var kominn
og sat á lendum hestsins, fyrir
aftan hann. Og hann hvíslaði í
eyra mannsins:
„Nú verður þú að greina skuld-
ir þínar."
Þarna talaði Einar Jónsson
beint til mín. Ég varð steinrunn-
inn og fékk gæsahúð. Gat ekki
fylgt hópnum eftir. Fór að hugsa
um mitt eigið líf. Var ég ekki að
vaða áfram án þess að hugsa um
aðra. Ég varð óttasleginn þegar
ég hugsaði um mínar eigin
skuldir við lífið.
Blindinginn var mynd af
manni sem fikraði sig áfram
með staf öðrumegin við grind-
verk, en það var fólk hinumegin.
Mér fannst þetta bara ósköp
venjuleg mynd af blindum
manni. En konan útskýrði:
„Sko, þetta er blindur maður,
ekki blindur í augunum, heldur
er hann skammsýnn, þröngsýnn.
Hann er hérna megin við girð-
inguna en allt fólkið hinumegin.
Hann vill ekki sjá. Maður skilur
þetta ekki almennilega. Mynd-
irnar tákna allar eitthvað. Hann
vildi aldrei útskýra myndirnar,
vildi að fólk fyndi sjálft mein-
inguna.
Maður er alltaf að uppgötva
eitthvað nýtt.“
Við útskýringuna varð myndin
allt öðruvísi. Hún sagði svo
margt, ef maður gaf myndinni
tíma og athygli sína. Var ég
svona; skammsýnn, þröngsýnn,
svartsýnn. Jú, stundum vildi ég
ekki viðurkenna aðra.
Efnishyggjan var mynd af
nautshöfði sem brynjaður maður
var sokkinn ofan f. Nautið var
tákn heimskunnar, hornin fyrir
það illa. Hann var í skrautklæð-
um; sat hörkulegur og valds-
mannslegur í hásæti sínu í hausi
nautsins. Fyrir ofan var engill
með barn í fanginu, hann horfði
sorgmæddur niður og barnið
hélt fyrir augun.
Allar myndirnar voru úr gifsi,
nema ein úr marmara. Þær
hefðu allar mátt vera úr marm-
ara eins og styttur Thorvaldsens
f Kaupmannahöfn. En á fslandi
fá listamenn ekki einu sinni al-
mennileg efni til að vinna úr.
Gifs er ekki nógu varanlegt efni
fyrir þessi stórkostlegu lista-
verk. En marmaramyndin var af
dreng á bæn, fyrir þá mynd fékk
Einar verðlaun er hann var á
listaakademfunni f Kaupmanna-
höfn 21 árs gamall.
Samviskubit var stórt andlit
manns sem gretti sig af þján-
ingu. Einn dvergur togaði augn-
lokin upp en annar hvfslaði f
eyra hans. Það var eins og þess-
ar myndir töluðu upphátt. Þær
voru tungumál fyrir hugsanir
Einars Jónssonar. Þessar mynd-
ir eiga heima í listasölum f Róm
eða París. Og minnst ein mynd á
hverju heimili. Það eru ekki
margir í heiminum sem geta
sagt manni jafn mikið með einni
myndastyttu.
Krakkarnir misstu brátt þoi-
inmæðina og mösuðu saman í
litlum hópum. Þetta voru skipti-
nemar sem voru að hittast í síð-
asta sinn áður en hver færi f sitt
heimaland. Ég og konan vorum
ein eftir.
„Þekktir þú hann persónu-
lega?“ spurði ég, feimnislega.
„0, já,“ andvarpaði hún.
Ég kinkaði kolli og fiktaði f
gólfinu með tánni. Ég hafði það
á tilfinningunni að ég myndi
særa hana eitthvað ef ég fengi
hana til að tala um hann. En ég
þráði að vita allt um þennan
mann.
„Var hann ríkur?“
„Nei, væni minn, hann var
aldrei ríkur. Hann var alltaf
bláfátækur, alveg bláfátækur.
Vissi ekki hvað peningar voru.
Rikið og nokkrir einstaklingar
styrktu hann til að reisa þetta
hús. Hann var 46 ára þegar hann
loks gat flutt inn.“
Hún sagði að hann hefði aldrei
smakkað áfengi, lifað algjöru
meinlætalífi. Konan hans var
létt og kát og beið hans í 17 ár.
Einar hafði vfst verið frekar
þungur dagsdaglega en þó getað
verið glaðlyndur suma daga.
íbúðin-var uppi en eldhúsið og
vinnustofan niðri. Sfðustu árin
var hann veikur i fótum og átti
erfitt með stigana. Þá hreiðruðu
hjónin um sig í litlu herbergi
niðri hjá vinnustofunni.
„Hann hefur lifað fyrir list
sína,“ sagði ég.
„Já, algjörlega," svaraði kon-
an, og ég sá þjáningu i slitnum
andlitsdráttum hennar.
Ég fór upp hringstiga og skoð-
aði vistarverurnar. Þar var ekk-
ert rennandi vatn. Við skrifborð
hans var biblian og íslensku
fornsögurnar. Jesúmyndir uppi á
veggum. Það voru tvö svefnher-
bergi, eitt fyrir hana, eitt fyrir
hann. í herbergi hans var stórt
málverk af fallegri konu hans.
Þar var lítil afsteypa af högg-
myndinni Von eftir Thorvaldsen.
Það er akkúrat vonin sem vísar
listamönnum f gegnum fátækt
og mótbyr, hvað annað.
Þegar ég þaut framhjá stytt-
unni Skuld, á leið út f rokið í
gegnum garðinn þar sem reiður
verkstjóri beið mín, fór ég aftur
að hugsa um mitt eigið lff. Innra
með mér hafði fæðst trú á frelsið
og sannleikann. Lifandi skoðanir
og tilfinningar eru í þessum gifs-
myndum. Einar Jónsson lifir
ennþá.
Ragnar og Birgir nálgast jörðina á TF-FTG. Reykjanibba í baksýn. Morgunbiafli»/j6n
Þeir félagar Sigurður, Ragnar og Birgir við kennsiu-
flugvélina.
iiniiiiiiiiiPiiiii i "ii nmw wh"wpi iiiiiiiiwíiiíiiiwww
Guðrún Paulsdóttir undirbýr flugtak af mikilli kost-
gæfni.
Blönduós:
Mikill flugáhugi
í Austur-
Húnavatnssýslu
BlönduÓNÍ, 9. apríl.
VINDPOKARNIR á BlönduósHug
velli héngu slappir niður þegar þeir
félagar Birgir Ingólfsson og Ragnar
Hauksson flugkennari frá flugskól-
anum Flugtaki voru að lenda eins-
hreyfils flugvél af Cessna-gerð, TF-
FTG.
Sigurður Georgsson sem beið
þeirra félaga á jörðu niðri var
fyrstur til að fara í loftið af þeim
29 Austur-Húnvetningum sem
hafa spreytt sig.
Lending þeirra félaga var ekki
harkalegri en það að þeir voru við-
talshæfir að henni lokinni. Ragnar
Hauksson flugkennari sagði að
sem dæmi um hvað flugkennslan
hefði gengið vel þá væri ennþá
sama flugvél notuð og sami flug-
kennari. Þó ber þess að geta að
önnur flugvél var notuð í upphafi
kennslunnar en burðarþol hennar
var svo lítið að ekki gátu allir sem
flugáhuga höfðu notið flug-
kennslu.
Þar sem við sátum í skýli flug-
áhugafólks í A-Hún. og ræddum
þennan mikla flugáhuga bar að
garði Benedikt ólafsson og Guð-
rúnu Paulsdóttur. Þau eru, ásamt
þeim sem að framan greinir, hluti
af þeim 17 manna hópi sem flogið
hefur reglulega frá 22. febrúar og
á stutt í sólóprófið.
Áður en lengra er haldið er rétt
að geta þess að undirrituðum var
boðið útsýnisflug en því höfðing-
iega boði var kurteislega hafnað á
þeirri forsendu að ekki mætti
tefja þetta áhugasama fólk frá
flugnáminu. Þessi ályktun var
rétt, því varla var búið að kveðja
þegar Guðrún og Ragnar liðu upp
í loftið i farkosti sínum með
stefnu á Reykjanibbu.
Jón Sig.