Morgunblaðið - 16.04.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 1985
Hávarður hegri, Ingólfur Arn-
arson og Reykiavíkurtjörn
eftir Arna
Einarsson
Ég vil þakka Hilmari Biering
fyrir fróðlegan pistil um Reykja-
víkurtjörn. Saga Tjarnarinnar og
umhverfis hennar er efni í heila
bók og vonandi að aldrei ljúki að
segja þá sögu, svo notuð séu orð
Hilmars. Tjörnin er eitt vinsæl-
asta útivistarsvæði innan borg-
armarkanna og til yndisauka þeim
aragrúa fólks, sem þar á leið um í
dagsins önn. Ég hygg að engar
borgir aðrar geti státað af kríu- og
æðarvarpi í miðbænum og Tjörnin
er einskonar gluggi borgarbúa að
gangi náttúrunnar og árstíðunum.
Koma kríunnar í Tjarnarhólmann
á vorin er dagblöðunum ævinlega
fréttaefni og bæjarbúar verða
strax vorkomunnar varir án þess
að hafa gefið sér tíma til að leita
hennar utan malbiksins. Tjörnin
fóstrar því kærkomið lífríki í
miðri borg. Ég býst við að allir
geti verið sammála um að halda
beri í það lífríki. Enginn ætlast þó
til þess, að Tjörnin og Iífríki henn-
ar fái að þróast samkvæmt eigin
lögmálum.
Mannshöndin hefur löngum
komið þar við sögu og ekkert við
það að athuga að Tjörninni verði
breytt eitthvað til að hún þjóni
enn betur hlutverki sínu sem perla
höfuðstaðarins. Grein Hilmars Bi-
ering er dæmi um þetta sjónar-
mið. Hefur verið stungið upp á
ýmsu í þessu skyni, t.d. stórfram-
kvæmdum á borð við dýpkun
Tjarnarinnar eða minni verkefn-
um eins og að bæta við hólmum,
hlaða upp bakkana, setja í hana
gosbrunna eða þýska svani.
Ýmsar framkvæmdir stuðla þó
að því að rýra gildi Tjarnarinnar
og stafar það stundum af vangá en
stundum eru aðrir hagsmunir
teknir framyfir. Breikkun Frí-
kirkjuvegarins er eitt dæmi. Ann-
að dæmi er þurrkun Vatnsmýrar-
innar sem nú stendur yfir og hefur
ófyrirsjáanlegar afleiðingar fyrir
miðlun vatns og næringarefna til
Tjarnarinnar.
En hver svo sem tilgangurinn er
með framkvæmdum í Tjörninni, á
henni eða við hana, erum við illa í
stakk búin til að meta áhrif þeirra
á lífið í henni. Til þess vantar enn
undirstöðuupplýsingar um vatns-
búskap, efnabúskap, smálífverur í
vatninu og hvernig þetta allt teng-
ist því útliti Tjarnarinnar sem
okkur er unun að.
Vatnskotsvatn

— 1976 e.Kr.
— 1104 e.Kr.
— Landnám
— 630e.Kr.
- 120 e.Kr.
■ 380 f.Kr.
„Svör vid ótal spurn-
ingum liggja grafin í
lcójunni, spurningum
eins og: Hvernig var
gróðurfar viö „Tjarnar-
götuna“ er Ingólf bar
aó? Breyttist það mikið
við landnám og hve
hratt?...“
Breytingar á lífreiki Vatnskotsvatns á Hegranesi í Skagafirði á landsnáms-
öld. Á myndinni sést hvernig hlutfall þriggja smákrabbategunda (skyggðar
súlur) breyttust í kjölfar landnáms norrænna manna. Upplýsingar af þessu
tagi fást við rannsóknir á lífveruleifum úr botnleðju vatna.
Tökum dýpkun Tjarnarinnar
sem dæmi. Hilmar gerir hana að
meginatriði í grein sinni. Dýpkun
Tjarnarinnar myndi án efa þjóna
hreinlætiskennd fólks og draga úr
þeirri tilfinningu, að Tjörnin væri
að breytast í forarvilpu. Þannig
hefðu menn á vissan hátt meiri
ánægju af samvistum við hana.
Skiptir þar engu hvort Tjörnin er
að fyllast upp eða ekki, fremur er
þarna um sálfræðilegt mál að
ræða. En kannski er málið ekki
alveg svona einfalt.
Fuglalífið er stór þáttur í að-
dráttarafli Tjarnarinnar, en alltaf
má deila um æskilegan fjölda
fuglanna og tegundafjölbreytni.
Endurnar lifa ekki á brauði einu
saman. Nokkuð er um það að þær
leiti ætis í sjávarfjörurnar í ná-
grenninu og það gera álftirnar
einnig. Andarungarnir þurfa þó að
afla sér fæðu á Tjarnarbotninum.
Þeir taka þar ýmis smádýr, líklega
mest mýlirfur. Dýpkun Tjarnar-
innar gæti gerbreytt möguleikum
þeirra til vaxtar, þroska og lífs.
Með þessum orðum er ég ekki að
mæla gegn því að Tjörnin verði
dýpkuð heldur að benda á hve litið
við vitum um forsendur þess að
Tjörnin er eins og hún er. Rann-
sóknir á lífríki Tjarnarinnar auð-
velda okkur að vernda hana eða
ákveða breytingar eftir því sem
áhugi er fyrir hverju sinni. Rann-
sóknir á lífi Tjarnarinnar geta
auk þess af sér fræðsluefni sem
nýtist skólum borgarinnar í nátt-
úrufræðikennslu.
En dýpkun Tjarnarinnar verður
að líta frá fleiri sjónarhornum.
Botnleðja Tjarnarinnar er nefni-
lega upplýsingabanki. Svo vill til,
að botnsetlög Reykjavíkurtjarnar
eru nær einu svo að segja
óhreyfðu setlögin í Reykjavík.
Setlög stöðuvatna og þá er Tjörnin
engin undantekning, geyma mikið
safn fróðleiks um sögu vatnanna
og umhverfis þeirra. Fróðleikur-
inn er einkum varðveittur í leifum
af lífverum þeim sem dafnað hafa
í vötnunum. Þar er einkum um að
ræða kísilþörunga, krabbadýr,
mýflugur, frjókorn og fræ. Einnig
má fá ýmsa vitneskju með rann-
sóknum á efnainnihaldi leðjunnar
og gerð hennar. Með því að rann-
saka borkjarna úr leðju Tjarnar-
innar er unnt að sjá hvenær sjáv-
ar tók að gæta í Tjörninni, en all-
mikið landsig hefur orðið á
Reykjavíkursvæðinu í aldanna
rás. Einnig er hugsanlegt að
sjávarborðshækkun, sem varð
fyrir um 5000 árum, komi fram í
setlögum í Tjörninni, en kísilþör-
ungar eru mjög næmir á seltu-
breytingar. Merki um þessa sjáv-
arborðshækkun hafa verið vand-
fundin hér á landi, en talið er að
steingervingalög við Húnaflóa
megi rekja til hennar.
Ég ætla að leyfa mér að leggja
til að ekki verði hreyft við botn-
leðju Tjarnarinnar fyrr en eftir
rækilega athugun á sögu þeirri
sem setlögin hafa að geyma. Ein
ástæða ætti að nægja, og hún er
sú, að fyrstu landnámsmennirnir,
Ingólfur Arnarson og Hallveig
Fróðadóttir, bjuggu á Tjarnar-
bakkanum. Svör við ótal spurning-
um liggja grafin í leðjunni, spurn-
ingum eins og; Hvernig var gróð-
urfar við „Tjarnargötuna", er Ing-
ólf bar að? Breyttist það mikið
eftir landnám og hve hratt?
Skyldi Ingólfur hafa ræktað korn,
e.t.v. lín? Óx arfi í hlaðinu hjá
honum? Var Tjörnin orðin sölt
þá? Það væri ekki ónýtt ef unnt
væri að hnýsast svolítið í einka-
mál þeirra hjóna á þennan hátt.
Annar landnámsmaður var Há-
varður hegri. Ekki fara af honum
stórar sögur, en hann er sagður
hafa numið Hegranes í Skagafirði.
Myndin, sem hér fylgir, er hluti af
bráðabirgðaniðurstöðum, sem
fengust úr rannsóknum á bor-
kjörnum úr Vatnskotsvatni, en
það vatn er á Hegranesi, á stærð
við Reykjavíkurtjörn. Myndin
sýnir vel hvernig hlutföll þriggja
vatnakrabbategunda breyttust á
landnámsöld. Bendir allt til þess,
að lífríki Vatnskotsvatns hafi tek-
ið stakkaskiptum þá, en óhægt er
að greina orsakirnar. Svo virðist
þó, að mikið jarðvegsrof á Hegra-
nesi hafi miðlað næringarefnum
til stöðuvatnsins en búskapur á
vatnsbakkanum kann að hafa
skipt máli. Ef til vill bjó Hávarður
hegri þar. Hver veit?
Arai Einarsson er líffrædingur og
rinnur rið rannsóknir á sögu Mý-
raíns.
Verkfræðifélagið Rangæingur:
Reisir 10 íbúðir fyrir
aldraða á Hvolsvelli
Verkalýðsfélagið Rangæingur
áformar íbúðabyggingr fyrir aidraða
og hefur félagið ákveðið að láta
banna og skipuleggja allt að 10 íbúð-
ir fyrir aldraða félagsmenn sína á
Hvolsvelli og befur sótt um bygg-
ingarlóðir í því skyni. I því tilefni
Fyrirliggjandi í birgðastöð
Suðufittin«
Stálgæði: St. 35 - DIN 50049 - 2.2 - DIN 2615
Beygjur
Stærðir: 1
SINDRA
sendi félagið frá sér eftirfarandi
fréttatilkynningu:
„Hinn 15. febr. 1983 samþykkti
fundur stjórnar og trúnaðar-
mannaráðs Verkalýðsfélagsins
Rangæings, að framkvæmdar
yrðu athuganir á líklegri þörf
fyrir litlar íbúðir í nágrenni öldr-
unarþjónustu á félagssvæði fé-
lagsins, sem er Rangárvallasýsla.
t framhaldi af þessari samþykkt
var öllum oddvitum Rangárvalla-
sýslu sent ábyrgðarbréf dags. 4.
mars 1983 og þar leitað samráðs
við sveitastjórnir um framan-
greinda athugun á íbúðaþörf fyrir
aldrað verkafólk.
Aðeins þrjár af 11 sveitastjórn-
um í sýslunni sáu ástæðu til þess
að svara félaginu þessari umleit-
an, en það voru stjórnir A-Eyja-
fjalla-, A-Landeyja- og Hvol-
hrepps. Viðræður milli Rangæings
STALHF
Borgartúni 31 sími 27222
Fróöleikur og
skemmtun
fyrirháa semlága!
og þessara sveitarstjórna hófust
þegar í júní 1983 og hafa leitt til
þess m.a. að nú hefur félagið
ákveðið að láta hanna og skipu-
leggja allt að 10 íbúðir fyrir aldr-
aða félagsmenn sína í Hvolsvelli
og hefur sótt um byggingarlóðir í
því skyni. Teiknistofunni Röðli
hefur verið falið að gera teikn-
ingar og áætlanir varðandi þessar
framkvæmdir og áætlað er að
fyrstu húsin verði reist nk. sumar.
Framundan eru ýtarlegri við-
ræður við sveitarstjórn Hvol-
hrepps og fulltrúa dvalarheimilis-
ins á Hvolsvelli varðandi mögu-
leika á þjónustuviðskiptum.
f drögum að reglugerð fyrir þær
félagslegu ibúðir sem hér ræðir, er
gert ráð fyrir að þær verði seldar
einstaklingum og þeir einir hafi
heimild til þess að kaupa fbúðirn-
ar og búa í þeim sem eru fullgildir
félagsmenn Rangæings og orðnir
63 ára eða eldri. Nægilegt er að
annað hjóna uppfylli þessi skil-
yrði. Félagið gerir ráð fyrir frá-
vikum varðandi aldur ef um ör-
yrkja er að ræða.
Verkalýðsfélagið mun fjár-
magna íbúðirnar og selja þær full-
frágengnar að utan og innan
ásamt lóðum og miðað verður við
byggingarkostnaðarverð þeirra.
Þá er fyrirhugað að íbúðunum
fylgi hagstæð lán. Að öðru leyti
munu reglur varðandi sölu og
eignaraðild miðaðar við sambæri-
legar félagslegar byggingar þar
sem framlag eigenda er verð-
tryggt að fullu. Þá er gert ráð
fyrir innlausnarskyldu Verkalýðs-
félagsins Rangæings, ef eigendur
æskja þess eða þeir falla frá, og
forkaupsrétti.“