Morgunblaðið - 16.04.1985, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 1985
51
þeir jafnan út 6 togara og þeir
höfðu keypt svonefnda Svendborg-
arstöð,' kennda við Sigfús Sveins-
son, sem þekktastur er í sögunni
sem mikill útgerðarmaður á Norð-
firði. Fiskurinn af þessum 6 togur-
um var verkaður á Svendborgar-
stöðinni og þar voru stundum allt
að 300 manns að vinnu. Það var
mikið starf að vera framkvæmda-
stjóri 6 togara og stórrar fiskverk-
unarstöðvar og hafa ekki nema 2
menn á skrifstofu.
íslendingar eru aldrei vel sáttir
við rekstur útlendinga í landi sínu,
jafnvel þótt þeir hafi mikinn hag
af þeim rekstri, en Hellyersmenn
voru samt vinsælir, þar til kastast
tók í kekki með þeim og bæjar-
stjórn Hafnarfjarðar, en sú mis-
klíð leiddi til þess að Hellyers-
bræður hættu útgerð frá Hafnar-
firði haustið 1929.
Geir var vinsæll maður í starfi
sínu fyrir Hellyersbræður og þessi
ár voru góður kafli í ævi hans.
Þegar Hellyersbræður hættu
útgerð sinni í Hafnarfirði fór Geir
sjálfur að kaupa fisk og verka og
var stöð hans nefnd Zoega-stöðin
en jafnframt annaðist hann eftir-
lit með eignum Hellyers í Hafnar-
firði, svo sem bryggju þeirra og
var áfram þeirra umboðsmaður
hérlendis, en Hellyersbræður ráku
mikla togaraútgerð, áttu tugi tog-
ara, sem veiddu flestir hér við
land. Ásamt þessu starfi í Hafnar-
firði varð Geir umboðsmaður
vátryggingafélags togaraeigenda í
Hull 1934.
Á styrjaldarárunum sendu
Bretar hingað til lands fisktöku-
skip að taka hér fisk af bátum og
það var Owen Hellyer, sem hóf
þau fiskkaup og réð Geir til að
vera sinn umboðsmann hér við
þau kaup. Fyrstu skipin komu til
fisktökunnar í byrjun árs 1941, en
ári síðar hætti Owen Hellyer þess-
um kaupum og afhenti þau brezka
matvælaráðuneytinu og varð Geir
áfram umboðsmaður Bretanna og
framkvæmastjóri í þessum um-
fangsmiklu fiskkaupum.
Fisktöku- og flutningaskipin
voru að jafnaði 16 og af ýmsum
þjóðernum, ensk, frönsk, belgísk,
hollenzk, norsk, dönsk og eitt
sænskt, en Bretar höfðu náð til sín
skipum margra þjóða, sem Þjóð-
verjar höfðu lagt undir sig. Sum
skipanna voru allt að 1200 tonn og
kassar í notkun voru 120 þúsund
og hver kassi tók 45—55 kg, en
þeir voru, að ráði Geirs, af tveim-
ur stærðum, svo hægt væri að
stafla þeim saman og spara þann-
ig geymslurými.
Owen Hallyer hafði fengið því
ráðið þegar hann afhenti mat-
vælaráðuneytinu þessi fiskkaup,
að þau annaðist hérlendis áfram á
vegum ráðuneytisins einn fram-
kvæmdastjóri í stað nefndar og
lagði Owen Hellyer þetta til á
þeim forsendum, að oft þyrfti að
ráða snögglega og afgerandi fram
úr málum, svo sem að færa skipin
til milli hafna eftir veðuraðstæð-
um eða róðrum og afla í verstöðv-
unum hverju sinni. Þetta reyndist
rétt hugsað hjá Owen Hellyer.
Geir varð oft að taka skyndilega
miklar ákvarðanir og þá oft mikl-
ar fjárhæðir í húfi, svo sem þegar
Geir sendi skipin út hálftóm ef
honum leizt illa á tíðarfar og
róðra.
Geir hafði skrifstofu í Hafnar-
húsinu og stjórnai þaðan fisktök-
unni og hafði umboðsmenn á fjór-
um höfnum, á ísafirði, Akranesi, í
Keflavík og Hafnarfirði, þar sem
skipin tóku fiskinn. Skifstofu-
menn hafði Geir ekki nema tvo og
voru þeir báðir Englendingar.
Geir var framkvæmdastjóri
brezka matmælaráuneytisins með
prókúrumboð og er hann líklega
eini Islendingurinn, sem hefur
haft prókúruumboð fyrir brezkt
ráðuneyti.
Þetta starf Geirs var ekki að-
eins annasamt, oft lagði hann nótt
við dag í starfinu og reyndi það
mjög á samningslipurð og þol-
gæði, því á ýmsu gekk um sam-
skipti fslenzku viðskiptanefn-
darinnar við Breta og varð Geir
stundum fyrir ómaklegri tor-
tryggni af hálfu landa sinna. Geir
var mikill ættjarðarvinur og vildi
landi sínu og þjóð allt hið bezta og
reyndi áreiðanlega jafnan að haga
svo málumað þjóð hans skaðaðist
ekki á viðskiptunum, ef það var í
hans valdi. En Geir var ekki ein-
ungis milli steins og sleggju í því
er laut að samskiptum íslenzku
viðskiptanefndarinnar við Breta,
heldur fór ekki alltaf saman, það
sem hann taldi bezt ráðið um ferð-
ír fisktökuskipanna og hvernig
brezka hermálaráðuneytið vildi að
hagað væri siglingum, en það
hafði skrifstofu þar sem nú er við-
bygging Útvegsbankans. Geir féll
þó yfirleitt vel við Bretana og ekki
síður við Bandaríkjamennina eftir
að þeir leystu hér Bretana af
hólmi.
Geir var í þessu umfangsmikla
og vandasama starfi allt til
striðsloka 1945, að fisktaka Bret-
anna féll niður.
Geir hafði, sem fyrr segir, feng-
ið umboð fyrir vátryggingafélag
togaraeigenda i Hull árið 1934 og
1946 fékk hann samskonar umboð
fyrir togaraeigendur í Grimsby,
Fleetwood og Aberdeen. Tilsjón
með brezkum togurum hér við
land og öll fyrirgreiðsla varð hans
aðalstarf allt til 1975, að hann af-
henti Geir syni sínum þessi um-
boð. Þeir þurftu hér oft að leggja á
land veika menn og skipshafnir
þeirra þurftu margvíslega fyrir-
greiðslu. Oft þurftu togararnir að
leita viðgerðar og þá kom til kasta
umboðsmanns tryggingafélag-
anna að ákveða hvað gera skyldi
og þá ekki síður ef brezkur togari
strandaði og ákveða þurfti hvort
reynt skyldi að bjarga skipinu eða
ekki.
Þá hefur verið rakinn í stórum
dráttum starfsferill Geirs Geirs-
sonar Zoéga og er sú frásögn
helzti snöggsoðin, en það munu
allir skilja að langur æviferill og
viðburðaríkur verður ekki rakinn
til neinnar hlítar í blaðagrein.
Geir var minnugur maður og
einstaklega skilgóður i frásögn,
rakti atburði skílmerkilega í réttri
röð og af nákvæmni og hann var
hafsjór af skemmtilegum sögum
úr æviferli sínum, því að honum
var gefin mikil kímnigáfa. Það var
skaði að ekki skyldi rituð ævisaga
hans, einkum og sérílagi vegna
þess, hve stór var þáttur hans í
samskiptum okkar við Breta á
styrjaldarárunum, sem færðu
okkur mikinn gróða, en sitthvað er
á huldu um þau viðskipti, svo sem
jafnan vill verða á styrjaldartím-
um, þegar margt verður að gerast
með leynd.
Árið 1928 kvæntist Geir eftirlif-
andi konu sinni Halldóru ólafs-
dóttur Ófeigssonar kaupmanns og
útgerðarmanns í Keflavík. ólafur
var af merkum sunnlenzkum ætt-
um, afi hans var í föðurætti Ófeig-
ur ríki í Fjalli Vigfússon en kona
Ofeigs ríka var Ingunn Eiríksdótt-
ir hreppstjóra og Dannebrogs-
manns á Reykjum, en Guðrún
móðir Ingunnar var Kolbeinsdótt-
ir og er það Villingaholtsætt.
Móðir ólafs ófeigssonar var
Vilborg dóttir Eyjólfs hreppstjóra
í Auðsholti en hann var sonur
Guðmundar frá Brúsastöðum í
Þingvallasveit og er það Brúsa-
staðaætt.
Kona ólafs ófeigssonar var
Þórdís Einarsdóttir bónda á Kletti
í Geiradal og Halldóru konu hans
og voru þau ættuð af Ströndum og
bjuggu góðu búi á Kletti.
Börn þeirra ólafs og Þórdísar
voru Ásgeir dýralæknir, Halldóra
kona Geirs, Bragi héraðslæknir og
Vilborg, og eru Bragi og Vilborg
látin.
Auk þess var ólafur ófeigsson
skipstjóri uppalinn hjá þeim hjón-
um.
Þau hjón, Halldóra og Geir,
fluttu úr Hafnarfirði 1946 á Öldu-
götu 14 í Reykjvík, en það hús
hafði Geir keypt 1941 en fékk ekki
að flytjast í það fyrr en 1946 vegna
laga sem giltu á stríðsárunum og
hömluðu búferlaflutningum þessi
ár. Halldóra og Geir eignuðust
þrjú börn, tvo drengi og eina dótt-
ur. Annar sonanna er Geir Zoega
framkvæmdastjóri, kvæntur Sig-
ríði Einarsdóttur, en hinn var
ólafur, sem fórst í flugslysi við
Osló 1963 og var hans kona Elísa-
bet Magnúsdóttir. Dóttir þeirra
hjóna, Helga, er gift Ingimar
Sveinbjörnssyni flugstjóra.
Ég hefði viljað kveðja þann
mæta mann Geir G. Zoéga með
fleiri orðum, rekja sögu hans ít-
arlegar, því að mér var hlýtt til
mannsins þótt stutt væru kynnin,
en ég ætlaði honum að lifa lengur
og segja mér margt þegar tíminn
leyfði, en ég réð ekki hans skapa-
dægri og nú er hann allur, þessi
góði og gegni maður og sögufróði
og við verðum að tala saman hinu-
megin.
Þeirri góðu konu, Halldóru
Ólafsdóttur, votta ég af heilum
hug samúð mína, svo og börnum
Geirs heitins og öðrum nánum
vandamönnum. _
Ásgeir Jakobsson
Látinn er í Reykjavík Geir
Zoéga forstjóri, 88 ára að aldri.
Öldungur er hniginn til moldar,
saddur lífdaga að lokinni eril-
samri og gifturíkri ævi. Geir
Zoéga stóð nær fortíðinni en flest-
ir aðrir. Faðir hans og alnafni,
hinn nafntogaði kaupmaður og út-
gerðarmaður, er löngu orðinn
fjarlæg sögupersóna, enda fæddur
1830. Einnig má telja nær fullvíst
að Geir hafi verið síðasti íslend-
ingurinn sem átti afa fæddan á 18.
öld. Engu að síður var Geir alla tíð
maður er horfði fram á veg. Jafn-
vel á efri árum voru honum nýj-
ungar í japanskri skipasmíði hug-
leiknari en að rifja upp seglaskip-
an þilskipa.
Slík framsækni í orði sem æði
var aðal þeirrar kynslóðar sem
Geir tilheyrði, hinnar rómuðu
aldamótakynslóðar. Aldamóta-
fólkið upplifði og framkvæmdi
þær miklu breytingar sem urðu á
lifnaðarháttum og högum þjóðar-
innar á fyrri helmingi þessarar
aldar. Meðal þessara samtíðar-
manna sinna naut Geir þó nokk-
urrar sérstöðu. Flestir aldamóta-
manna fengu að reyna hin miklu
umskipti frá sauðfjárrækt til
sjávarútvegs sem fylgdi myndun
þéttbýlis við strendur landsins.
ólíkt þeim var Geir Zoéga borinn
og barnfæddur „í kvosinni", eins
og faðir hans og afi: af ætt tómt-
húsmanna fremur en bænda.
Hann var að sönnu það, sem orðið
er hvað sjaldséðast í hinni fjöl-
mennu og víðfeðmu borg; gamall
Reykvíkingur.
Sökum þessa bakgrunns slapp
Geir við að heyja sálarstríðið sem
hvað mest þjakaði samtíðarmenn
hans: það að gera upp á milli sauð-
kindarinnar og þorsksins. f hans
tilviki kom einungis sá guli til
greina. Hér fylgdi Geir í fótspor
föður síns, landnámsmanns
Reykvíkinga, á útmið, sem fyrir
hönd þeirra svaraði eggjan skálds-
ins: „Hve skal lengi dorga, drengir
dáðlaust upp við sand?“ Sökum
aldursmunar leysti Geir þó ekki
föður sinn af hólmi og atvik hög-
uðu því þannig til að starfsvett-
vangur hans við útgerð og fisk-
vinnslu varð ekki heimabyggð
hans heldur hinn forni kaupstaður
Hafnarfjörður.
í þessum fáu línum verður
starfsferill Geirs Zoéga ekki rak-
inn í smáatriðum. Einungis er
hægt að drepa á helstu þætti. Geir
hóf útgerð sína á erfiðum tímum,
á samdráttarskeiði því er fylgdi í
kjölfar fyrri heimsstyrjaldar. Um-
svif sín hóf hann þegar flestir
voru að draga saman seglin og
margir höfðu orðið undir í barátt-
unni við gæftir og skuldir. Oft
syrti í álinn en engu að síður tókst
Geir að byggja upp stærstu fisk-
verkunarstöð sem þá var til á
landinu Á sama tíma var séð fram
á skipaauðn í firðinum og til þess
ráðs gripið að leyfa hinu mikla
breska útgerðarfyrirtæki Hellyers
Bros. að gera út togara frá Hafn-
arfiröi. Gerðist Geir þá leigutaki
þessara skipa og rak á árunum
1924—29 einhverja umfangsmestu
útgerð sem starfrækt hefur verið
hérlendis.
í byrjun síðari heimsstyrjaldar
flutti Geir starfsemi sína til
Reykjavíkur. Þar stýrði hann á
vegum bresku ríkisstjórnarinnar,
á styrjaldarárunum, einhverjum
umfangsmestu fiskflutningum
sem gerðir hafa verið frá landinu.
Leysti hann það mikla starf far-
sællega af hendi og hlaut fyrir
virðingarmerki og vegtyllur ytra.
Loks hafði Geir í rúm 40 ár á
hendi þann starfa er hann hin síð-
ari ár er þekktastur fyrir, en það
var umboðsmennska fyrir bresk
útgerðarfélög.
Það var ekki fyrr en á síðustu
tveimur árum sem líkamlegt þrek
Geirs tók að þverra, en andlegum
skýrleika hélt hann fram til
hinstu stundar. Minni hans um
fyrri tíð var víðfeðmt, nákvæmt og
óbrigðult, að undrum sætti. Frá-
sögn hans var skýr og hnitmiðuð,
laus við útúrdúra þá er oft spilla
góðri sögu. Sögur kunni Geir
margar og snjallar. Ekki lágu þær
þó alltaf á lausu, því oft kaus Geir
fremur að sitja með hugsunum
sínum en að deila þeim með
nærstöddum. Það var ekki hans
siður að tala fyrir daufum eyrum,
en áhugasömum tilheyrendum
brynnti hann óspart úr sagna-
brunni sínum.
I frásögum Geirs lifðu þeir dag-
ar er höfuðstaðurinn var sveita-
þorp og Hafnarfjörður þyrping
lágreistra húsa í hrauninu. Á
þessum stöðum vann hann ævi-
starf sitt og báðir voru honum
kærir; ekki síst vegna nálægðar
þeirra við sjóinn. Því hugur Geirs
stóð, sem fyrr segir, ætíð til hafs-
ins, allt frá því að hann var fjöru-
lalli í Vesturbænum. Helst hefði
hann kosið sjómannslíf, en sem
einkasonur útgerðarmanns er
þekkti bæði gjafmildi og fórnar-
kröfu Ægis var hans hlutverk
fremur að stýra flotum frá landi
en standa sjálfur við stjórnvöl. Þó
varð honum Alþingishátíðarárið
að ósk sinni að standa í stafni er
hann fór sem einn stjórnenda eins
mesta úthafsveiðileiðangurs sem
gerður hefur verið í Norðurhöfum.
Fóru þá mikil bresk fiskverkun-
arskip til doríuveiða undir Græn-
landsströndum. Minningin um
þessa leiðangra yljaði öðrum
fremur Geir í ellinni.
Það var vel við hæfi að Geir
sækti brúði sína sunnan með sjó,
þar sem menn hafa verið hvað öt-
ulastir við að sækja miðin. Gekk
Geir að eiga glæsilega kaup-
mannsdóttur úr Keflavík, Hall-
dóru Ólafsdóttur. Varð þeim
þriggja barna auðið, lifa tvö
þeirra föður sinn. Halldóra lifir
mann sinn og vil ég votta Dódó
innilega samúð mína.
t dag verður útför Geirs Zoéga
gerð frá Dómkirkjunni. Hin aldna
kirkjubygging mun þá minna
kirkjugesti, ekki á hátign sína sem
þjóðkirkju, heldur á feril sinn sem
sóknarkirkja í hjarta borgarinnar,
hinnar gömlu Reykjavíkur, sem
nú í annað sinn kveður sinn
„gamla Geir“.
Ásgeir Ásgeirsson
Geir Zoéga, tengdafaðir minn,
hefur kvatt okkur og lagt upp í
sína hinztu ferð.
Minningarnar hrannast upp.
Liðin eru liðlega þrjátíu ár síðan
hann opnaði sinn stóra faðm á
móti . mér. Síðan bættust við
barnabörn og fleiri tengdabörn og
sama kærleika urðum við öll að-
njótandi.
Helzt vil ég minnast hans með
okkur öll í kringum sig, segjandi
sögur frá æsku sinni í Reykjavík
eins og hún var um aldamótin, frá
skútunum, bátunum, er hann
lærði að synda og róa og hvernig
hann bjargaði vini sínum frá
drukknun. Hugurinn var alltaf
bundinn sjónum og þvílíkur haf-
sjór af fróðleik og þvílíkt minni
allt til hinztu stundar. Ekki flíkaði
hann því í hve mörg horn hann
hafði að líta, en þeir voru ófáir
sem til hans leituðu í gegnum árin
og hann veitti aðstoð sína.
Þannig var hann.
Þannig vil ég minnast hans og
vona að ég hafi lærdóma af.
Sigríður Einarsdóttir
Misritun
MINNINGARGREIN um Ólaf
Ólafsson frá Hvammstanga, sem
birtist hér í blaðinu á laugardag-
inn, var eftir Pil V. Danielsson,
Hafnarfirði. Nafn hans undir
greininni misritaðist. Er höf. beð-
inn afsökunar á þessum mistök-
um.
VOPNIÐ GEGN ALKAU
SKEMMDUM
OG ÖÐRUM STEYPUMEINUM
KISÍLL HF
Lækjargötu 6b
Reykjavík
Sími 15960
mur-silan er Mono silan