Morgunblaðið - 03.05.1985, Side 25

Morgunblaðið - 03.05.1985, Side 25
úr herkví kommanna og heim til sin. Hernaðaráætlunin var því sú, að freista þess að ná meiri hluta innan Alþýðubandalagsins. Gera upp sakir við elenduga fortíð Sov- éttrúboðsins og neyða leifar þess til þess að endurreisa á eigin spýt- ur sinn kommúnistasöfnuð. Ná svo raunverulegum sósíaldemókrötum út úr þessu bandalagi, til sam- starfs og sameiningar við Alþýðu-' flokkinn, þegar hann væri laus úr viðjum viðreisnar. M.ö.o. snúa þróuninni frá ’38 við; kljúfa kommana frá og skapa forsendur fyrir endurskipulagningu lýðræð- isjafnaðarmanna í stórum og öfl- ugum verkalýðsflokki. Til þess vildum við nýta starfskrafta Hannibals og Björns, reynslu þeirra og þungavigt í verkalýðs- hreyfingunni. Sjálfir þóttumst við hafa næga burði til að yrkja þess- ari hreyfingu hugmyndafræði- legan grundvöll til að standa á. Þegar hér var komið sögu var Hannibal orðinn nokkuð svo víga- móður eftir langa og frækilega framgöngu og margar fólkorrust- ur. Það kom því meira i hlut Finnboga Rúts og Björns að stýra liði, þótt enginn jafnaðist enn á við Hannibal, þegar út í sjálfa orrustuna var komið. Samstarfið við þessa tvo menn varð býsna náið, lærdómsríkt og á köflum skemmtilegt. Finnbogi Rútur hafði augljóslega miklar mætur á Birni, enda áttu þeir tveir margt sameiginlegt. Annar var tómthúsmaður og heimsborg- ari að véstan, hinn var tómthús- maður og vísindamaður að norð- an. Finnbogi Rútur var svo gáfað- ur í pólitík, að hann var ævinlega mörgum leikjum á undan and- stæðingum sínum. Það var helzt að þeir kæmu honum í opna skjöldu, þegar þeir reyndust ekki einu sinni kunna á bókina eða léku svo herfilega af sér, að meistaran- um yfirsást, að slík glöp væru til í stöðunni. Sem yngri maður hafði Björn lúmskt gaman af leikfléttu- sniilinni, þótt eftir á megi sjá, að ósjaldan brást þeim bogalistin. Gallinn var sá, að liðið, sem tefla átti fram í uppgjörinu, var mestan part óttalegir lazarusar; þetta voru yfirleitt andlega beygð- ar afturbatapíkur úr þrotabúi stalínismans. Þeir höfðu að vísu glatað bernskutrúnni, en höfðu fæstir andlegt hugrekki eða reisn til að gera upp við fortíðina eða draga af því rökréttar niðurstöð- ur. Sérdeilis var átakanlegt að sjá hvernig heigulshátturinn féll að síðum hinna yngri manna. Útkom- an var óttalegt miðjumoð og eilíf- ar málamiðlanir, sem enduðu auð- vitað í ósigri. Yfirleitt voru þessir menn varla fyrr komnir út úr stof- unni á Marbakka, en þeir höfðu týnt erindinu einhvers staðar á leiðinni. Að lokum varð að bjarga því sem bjargað varð með I-lista framboðinu í Reykjavík, framboði Hannibals, sem síðan leiddi til klofnings Alþýðubandalagsins og stofnunar Samtakanna. í öllu þessu umróti mæddi mikið á Birni Jónssyni. Hann bar af þessu liði eins og gull af eiri og lét aldrei bilbug á sér finna. Þessum sviptingum lyktaði með stórsigri Samtakanna í kosning- um 1971. Þar með höfðu þeir Hannibal og Björn náð oddaað- stöðu á þingi sem einsýnt var að fylgja eftir með sameiningu við Alþýðuflokkinn og nýrri sókn að settu marki. Þegar hér er komið sögu var undirritaður horfinn í pólitíska útlegð vestur á firði. Þrátt fyrir góðan ásetning um að forðast af- skipti af landsmálapólitík stóðst ég ekki mátið, þegar Björn gerði mér orð til ísafjarðar um að leggja sér lið í kosningabaráttunni á Akureyri 1971. Ég fór samstund- is upp í flugvél og hélt með honum eftirminnilegan fund á Akureyri. Og mundi þá við hann skeytið góða, sem hann sendi á útifundinn fyrir I-lista kosningarnar 1967 ( Reykjavik; eindregna stuðningsyf- irlýsingu, þrátt fyrir að það hefur vafalaust kostað hann mörg at- kvæði gamalla stalínista norður þar. Að loknum kosningum horfði ég hins vegar á það með forundran, MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 3. MAÍ 1985 25 þegar Hannibal og Björn glutruðu niður kosningasigrinum með því að ganga inn í ríkisstjórn með kommum og Framsókn, í stað þess að snúa sér ótrauðir að verkefn- inu: Sameiningu við Alþýðuflokk- inn, sem áfangasigur á leið til hins öfluga krataflokks, sem okkur dreymdi um. Þegar þessar stjórnarmyndun- arviðræður stóðu sem hæst átti skólameistarinn á ísafirði leið til Reykjavíkur og sat einn flokks- stjórnarfund Samtakanna í leið- inni. Þar sátu Björn og Hannibai andspænis hvor öðrum við borð og endurtóku á víxl: Ég fer aldrei inn í þessa stjórn, segir Hannibal; Aldrei lifandi, sagði Björn. Niður- staðan varð sú, að fyrst fór Hanni- bal inn og síðan Björn. Ég lét bóka þá skoðun mína, að þingflokkur Samtakanna ætti að firra ríkis- stjórn ólafs Jóhannessonar falli fyrst í stað, styðja fyrstu fjárlög (og selja sig dýrt). Snúa sér síðan að sameiningarmálinu við Alþýðu- flokkinn og opna þar með nýja stjórnarmyndunarmöguleika. Af því varð ekki. Og þvi fór sem fór. Þegar þessi stefnu- og verk- stjórnarlausa ríkisstjórn hafði komið verðbólgunni upp í 55% sagði Björn Jónsson hingað og ekki lengra; hann yfirgaf ráðherrastólinn og sneri sér að því verkefni að skipuleggja verka- lýðshreyfinguna og Alþýðusam- bandið til varnar þeirri verðbólgu- holskeflu, sem risin var. í flaustr- inu klúðruðust enn sameiningar- tilraunir Hannibals og Björns annars vegar og Gylfa hins vegar. Þar með lauk ferli Samtakanna með algeru skipbroti. Þessi sjó- ferðalok voru reyndar ósamboðin svo snjöllum stjórnmálamönnum sem Hannibal, Björn og Gylfi voru. Þessir þrír hefðu orðið ósigr- andi gengi í íslenzkri pólitík, hefðu þeir borið gæfu til að ná höndum saman i upphafi 8unda áratugarins. Þá væri öðruvísi um- horfs í okkar þjóðfélagi í dag. En sitt er hvað gæfa og gjörvuleiki. Og fór sem fór. Eftir hina örlagaríku stjórn- armyndun 1971 fækkaði mjög fundum okkar Björns Jónssonar. Ég fylgdist með honum úr fjar- lægð þar sem hann sat á forseta- stóli Alþýðusambandsins. Mér þótti vænt um, hversu vel forystuhæfileikar hans nutu sin i þvi verkefni að byggja upp Al- þýðusambandið og stýra varnar- baráttu verkalýðshreyfingarinnar á þessum erfiðu árum. Ég sá það og fann, að þarna nutu hæfileikar Björns sin hvað bezt. Það er vafa- laust rétt, sem Hannibal segir i minningargrein um Björn nú, að íslenzk verkalýðshreyfing hafi tæpast átt honum jafn snjallan mann við samningaborð við and- stæðingana i stéttaátökum og kaupgjaldsbaráttu. Björn tók ótvíræða forystu af kommunum innan verkalýðs- hreyfingarinnar á þessum árum. Hann átti vafalaust mikinn þátt i glæsilegum kosningasigri Alþýðu- flokksins 1978, en hann hafði gengið fáliðaður til liðs við flokk- inn upp úr ósigrunum 1974. Ég var farinn að gera mér vonir um að hann gæti, úr forsetastóli Alþýðu- sambandsins, snúið vörn i sókn og að við gætum kannske aftur tekið upp þráðinn, þar sem hann slitn- aði, við að láta draum okkar sam- eiginlegan rætast: Að byggja upp stóran og öflugan sósíaldemókrat- ískan fjölda- og verkalýðsflokk, sem risi undir nafni sem sverð og skjöldur vinnandi fólks i landinu. En þá dundi reiðarslagið yfir. Björn varð fyrir alvarlegu heilsu- áfalli, fyrir hinar örlagaríku kosn- ingar 1978. Hann endurheimti aldrei aftur sitt fyrra þrek. Og hlaut því að draga sig i hlé sein- ustu árin sem hann átti ólifuð. Þrátt fyrir að fundum okkar bæri sjaldan saman minnist ég enn seinasta vinarbragðsins, sem hann sýndi mér: Það var í próf- kjöri á vegum Alþýðuflokksins haustið 1982, til undirbúnings al- þingiskosningum 1983. Hann sendi frá sér bréf þar sem hann tók afdráttarlausa afstöðu i prófkjörinu og hvatti jafnaðar- menn í Reykjavik og fylgismenn sína í verkalýðshreyfingunni til þess að gera slíkt hið sama. Kannske hann hafi þannig munað mér liðveizluna frá 1971 í kosning- unum á Akureyri. Og viljað að ein- hver stæði eftir til að halda merki okkar á lofti. Þetta er orðin löng saga. Er þó flest ósagt eða vansagt af því, sem segja þarf. Enn eru þessir atburð- ir of nálægir í tíma og rúmi til þess að sú saga verði sögð af nægri yfirsýn. En með fráfalli Björns Jónssonar er þýðingarmiklum kapítula í íslenzkri stjórnmála- sögu og baráttusögu vinstri manna á íslandi lokið. Eftir lifir minningin um góðan dreng, sem gott var að starfa með og gleðjast með, hvernig sem allt veltist. Þvi betur sem ég kynntist honum, þeim mun vænna þótti mér um hann. Á þá vináttu bar aldrei nokkurn skugga. Við fráfall foringjans ættu vinir hans og samherjar innan verka- lýðshreyfingar og utan að minnast áheits ólafar ríku, þegar hún mælti eftir annan Björn: „Eigi skal gráta Björn bónda heldur safna liði.“ Jón Baldvin í dag er til moldar borinn Björn Jónsson fyrrverandi forseti Al- þýðusambands íslands. Ekki er það ætlun min að tiunda hér ævistarf Björns, enda enginn vafi að það munu aðrir gera en örfáum kveðjuorðum langar mig að koma á framfæri. Vart mun á nokkurn hallað þó fullyrt sé að Björn hafi verið einn virtasti forystumaður alþýðu- samtakanna um langt árabil. Það var því mikil blóðtaka fyrir verkalýðshreyfinguna þegar Björn varð sökum heilsubrests að hætta forystu fyrir hreyfingunni, og enginn vafi er á að margt væri nú öðru vísi, að því er verkalýðs- hreyfinguna varðar og raunar þjóðmálin líka hefði hans notið við. Það er því miður alltof sjaldg- æft aö saman fari í einstaklingi skörp greind og hæfileiki til að nýta þá kosti, ekki sjálfum sér til framdráttar heldur fjöldanum til hagsældar. I Birni Jónssyni fóru þessir kostir saman, um það munu flestir sammála, sem hann þekktu og með honum störfuðu. Segja má að Björn hafi frá unga aldri verið í fylkingarbrjosti í bar- áttunni fyrir bættum hag launa- fólks. Fyrstu áratugina á sínum heimaslóðum nyrðra, en síðar sem hinn virti leiðtogi heildarsamtak- anna. Oft er því haldið fram og því miður of oft með réttu að þeir sem gefa kost á sér til forystu í verka- lýðshreyfingunni eða þjóðmála- baráttunni, geri það í eigin ágóða- skyni. Slíkt mun engum hafa dott- ið í hug að ætla Birni Jónssyni. A.m.k. ekki þeir, sem til þekktu. Björn var fyrst og fremst hug- sjónamaður, bæði í baráttunni á vígstöðvum verkalýðshreyfingar- innar og þjóðmálabaráttunni. Hann vissi sjálfur af eigin raun hvað kröpp kjör voru og gaf sig allan og líklega meira en það, í baráttunni fyrir betra og réttlát- ara þjóðfélagi. Björn var í eðli sínu að mér fannst hlédrægur og lét ekki mikið á sér bera. Var andvígur öllu skrumi og auglýsingamennsku, taldi, sem og er rétt; að raunhæfur árangur næðist fyrst og fremst á málefnalegum grundvelli. Þannig vildi hann vinna og þannig vann hann, og það var oft unun að fylgj- ast með hvernig honum tókst að laða að og fylkja undir eitt merki hinum ólíkustu sjónarmiðum. En nú er kallið komiö. Ég kveð vin minn og samherja með söknuð í huga. Verk hans til hagsældar lítilmagnanum í þessu þjóðfélagi sjást víða, og verður lengi minnst. Hafi minn kæri vinur þakkir fyrir allar ánægjustundirnar, sem við áttum saman, og allan þann lærdóm, sem hann veitti mér í gegnum árin. Far þú í friði, friður Guðs þig blessi, hafðu þökk fyrir allt og allt. Ég votta eiginkonu og ættingj- um öllum dýpstu samúð. Karvel Pálmason SJÁ BLS. 42 Efþú hefurhradann á geturþú næltþérí þennan 3401Siera ísskáp með 5.090 kr. afslætti. Áðurkostaði hann 19.880.- en nú höfum við lækkað verðið niðurí 14,790. “stgr. Ytri mál: 144,5 cmx 59,5cmx64cm. Ath! Takmarkaðar birgðir. HUOMBÆR HVERFISGÖTU 103 SÍMI 25999

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.