Morgunblaðið - 05.06.1985, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNf 1985
Friðarfundur-
inn í Sigtuna
Svar við grein Hermanns Þorsteinssonar
eftir Lárus Þ.
Guðmundsson
Morgunblaöið birti langa grein
21. maí 1985 eftir Hermann Þor-
steinsson, á bls. 24 og 25 um fund
er við sóttum í Sigtuna þ. 25. apríl
sl.
f máli H.Þ. gætir nokkurs mis-
skilnings á því, sem þarna fór
fram, er trúlega má rekja til þess
að hann tók að sér að mæta á
fundinn með mjög stuttum fyrir-
vara á vegum biskups með sér-
stakri fyrirbæn hans, m.a.: „eftir
umræður á kirkjuþingum 1983 og
1984 um vandrædd friðarmál."
Útnefning á fund þennan var á
þann veg að Prestafélag fslands
tilnefndi undirritaðan og kirkju-
ráð staðfesti tilnefninguna, en
ráöið tilnefndi hinn þátttakand-
ann. Þátttakandi sá er kirkjuráð
valdi forfallaðist, því mun mis-
skilningur sá, sem fram kemur,
væntanlega stafa af skorti á und-
irbúningi.
H.Þ. segir í greininni feitletr.:
„Ég sagði friðar-fréttapistilinn
frá fslandi ekki hafa gefið raun-
sanna heildarmynd og því væri
þörf fyrir viðauka til að rétta svo-
lítið þá mynd, sem fundarmenn
hefðu fengið ... “ (bls. 24).
f nákvæmni þeirri sem H.Þ. hef-
ur viðhaft, að tímamæla ræðutíma
manna, hefur eitthvað skolast til
af því, sem fram fór á fundinum.
M.a. er rétt að fram komi að dr.
Kjell Ove Nilsson, framkvæmda-
stjóri Kirknasambands Norður-
landa skrifaði mér bréf 15. apríl
1985 til Stjárnholm í Svíþjóð, þar
sem ég sat sem gestur fund ferm-
ingarfræðara. Hann óskaði eftir
að ég segði frá friðarmálum á fs-
landi í dag. Engin tímamörk á
ræðutíma voru tilgreind þar né
sið.ir. Bréfs þessa og beiðni fram-
kvæmdastjórans gat ég í inngangi
skýrslu minnar.
Einnig má nefna að H.Þ. vitnar
í grein sinni í Dr. Brákenhielm: „í
framhaldi af frásögn Dahlén af
hinni fyrirhuguðu alþjóðlegu
kristnu friðar-rannsóknarstofnun
ræddi dr. Carl-Reinhold Brák-
enhielm, Uppsölum, spurninguna:
Hvers vegna kristin (stofn-
un??)... “
Dr. Brákenhielm hafði ætlað að
ræða um hversvegna fyrirhuguð
alþjóða-friðarrannsóknastofnun
„life and Peace" ætti að vera krist-
in.
Dr. Brákenhielm forfallaðist og
gat ekki mætt á fundinn!
Að auki er rétt að fram komi að
við, sem fundinn sátu, vorum ekki
fulltrúar (delegates) eins og H.Þ.
segir heldur þátttakendur (parti-
cipants), og á því er reginmunur.
Fréttafulltrúi kirkjunnar sr.
Bernharður Guðmundsson var
staddur í Svíþjóð í öðrum erindum
kirkjunnar, en mætti á fundinn
vegna óska þess þátttakanda, sem
kirkjuráð hafði valið, en ekki sjálf-
ur sem þátttakandi. Séra B.G.
hristi því höfuðuð, þegar H.Þ. leit
til hans um að hann segði frá að
hérlendis væri engin friðarrann-
sóknarstofnun, en „kraftmikil
kirkja, sem rannsakaði ritning-
arnar og boðaði allt Guðs ráð“.
Þetta var umræðufundur guð-
fræðinga og friðarrannsóknar-
manna hjá ýmsum friðarvísinda-
stofnunum í heiminum, og skýrir
það hversvegna „ — vinirnir höfðu
gjörsamlega gleymt móðurmál-
inu.“ (bls. 24).
Leiðrétting H.Þ. á máli mínu
varð því lítið eitt út í hött. Fund-
urinn fjallaði um friðarmál í dag,
en ekki sögulegt yfirlit um mann-
réttindamál, ófrið í heiminum
fyrir fjörutíu árum, biskupafund
’83, (biskup íslands undirritaði
ályktun þess fundar er H.Þ. segir
„óyfirveguð-snoggsoðin") o.s.frv.
Viðauki H.Þ. við „friðar-frétta-
pistil“ minn um aðskiljanleg
mannréttindabrot, heimsmál á
þessari öld o.fl., en ekki friðarmál
á Islandi í dag, er óviðkomandi
umræðuefni fundarins.
Af þessum ástæðum fer ég þess
á leit við Mbl. að það birti skýrslu
Sr. Lárus Þ. Guðmundsson
„í Vestur-Evrópu hefur
baráttan beinst gegn
staösetningu skamm-
drægra eldflauga, en
hið hryggilega er aö
nánast ekkert heyrist
um friöarstarf í löndum
kommúnismans í
Austur-Evrópu.“
mína um friðarmál á Islandi,
flutta í Sigtuna 25. apríl ’85,
ásamt þessum formála.
Skýrslan byggir á sögulegum
staðreyndum, kirkjulegum sam-
þykktum, frá Prestastefnum ’82
og ’83, samþykkt kirkjuþings ’83,
riti Ratsjárnefndar varnarmála-
deildar utanríkisráðuneytisins og
öðrum ritum öryggismálanefndar.
Ég hóf mál mitt á því að skýra
stuttlega að skýrsla mín væri til-
komin vegna beiðni Dr. Kjell Ove
Nilsson, framkvæmdastjóra
Kirknasambands Norðurlanda um
að ég skýrði frá friðarumræðunni
á tslandi. Ennfremur kynnti ég
mig og sagði frá vali ísl. þátttak-
endanna.
Sögulegur inngangur
1. desember 1918 lýstu Islend-
ingar yfir fullveldi lands og þjóðar
í konungssambandi við Dan-
mörku. Hlutleysisstefna á al-
þjóðavettvangi var þá stór þáttur
fullveldishugsjónarinnar. Vopn-
lausir og herlausir mótuðu Islend-
ingar afstöðu sína til heimsmál-
anna, hvarvegna virtir, sem frið-
arins menn I hörðum heimi. Á
heimsstyrjaldarárunum síðari var
hlutleysi landsins brotið, en á það
var litið sem tímabundið neyðar-
ástand enda var hvort tveggja
endurreist strax að stríði loknu.
En þá voru aðstæðurnar orðnar
aðrar í heiminum, kjarnorkuöld
var gengin í garð og ný stórveldi
tóku að skipta jarðarkringlunni í
áhrifasvæði sín á milli.
AÖiId aö NATO
1944 var stofnað lýðveldi á ís-
landi og aðeins fimm árum seinna
gerðust íslendingar aðilar að Atl-
antshafsbandalaginu og hafa til
dagsins í dag tekið virkan þátt í
samstarfi þess.
íslendingar fengu fyrirheit um,
við undirritun samningsins 1949,
að hér yrði aldrei her á friðartím-
um. En tveim árum seinna, 1951,
kom amerískur her á vegum Atl-
antshafsbandalagsins til landsins
vegna þess að bandarísk stjórn-
völd lýstu því yfir að nú væru ekki
lengur friðartímar og þess vegna
mætti samkv. samningnum senda
varnarlið til Islands. Herinn hefur
ennþá ekki farið frá Islandi, þar
sem ekki hefur ennþá verið lýst
yfir að friðartímar væru í heimin-
um. Þrátt fyrir þessa staðreynd
tala menn um 35 ára NATO-frið
og sverja og sárt við leggja að eng-
ar áætlanir séu uppi um að koma
fyrir kjarnorkuvopnum á friðar-
tímum.
Friöarbarátta
Fundarmenn þekkja friðarbar-
áttuna hver í sínu landi. Friðar-
baráttan beinist gegn hervæðingu
í hinum ýmsu löndum og lands-
hlutum. I Vestur-Evrópu hefur
baráttan beinst gegn staðsetningu
skammdrægra eldflauga, en hið
hryggilega er að nánast ekkert
heyrist um friðarstarf I löndum
kommúnismans í Austur-Evrópu.
I Bandaríkjunum hefur verið bar-
ist gegn framleiðslu kjarnorku-
vopna og stjórnmálaleiðtogar þar,
eins og Hatfield og Kennedy,
kröfðust frystingar á vopnvæðing-
unni. I Skandinavíu börðust menn
fyrir kjarnorkuvopnalausum
Norðurlöndum.
Og hvað geta íslendingar gert.
Skerfur okkar getur aldrei verið
stór í augum umheimsins og
kannski aðeins táknrænn í okkar
aðstæðum en hér eigum við heima
og verðum að leggja fram okkar
skerf.
LýÖræÖiÖ í reynd
Lýðræðið er hornsteinn allrar
friðarbaráttu í heiminum, en
herveldin lúta ekki slíku, en
þröngva fram vilja sínum án til-
lits til almenningsálitsins. Þetta
þekkjum við heima á Islandi. Gott
dæmi eru áform Atlantshafs-
bandalagsins um að byggja tvær
nýjar herratsjárstöðvar í landinu
þrátt fyrir að skoðanakannanir
sýni að u.þ.b. helmingur íbúanna á
landvísu sé á móti, og á væntan-
legum heimaslóðum þessara
stöðva er andstaðan öflug. Utan-
ríkisráðherra landsins hefur lýst
því yfir opinberlega að radar-
stöðvarnar verði byggðar, hvað
svo sem fólk segi, en það er samt
augljóst að Islendingar hafa
hvorki átt frumkvæði né beðið um
að þessar herratsjárstöðvar yrðu
reistar. Almenningur biður ekki
um vígvæðingu eða kjarnorku-
vopn.
Upphaf friðarbaráttunnar á ís-
landi var gegn þátttöku íslands í
Atlantshafsbandalaginu. And-
staðan var að mestu leidd af sósí-
alistum og mörgum fannst flokks-
pólitískur keimur af baráttu
þeirra. Andstæðingarnir urðu
aldrei fjölmennir og nutu ekki við-
urkenningar alls almennings.
Rannsóknir hafa nú leitt í ljós að
mikill meirihluti Islendinga vill
áframhaldandi þátttöku I banda-
laginu. Mönnum var ljóst að með
sósíalista að mestum hluta var
ekki grundvöllur fyrir raunsæja
almenna friðarhreyfingu.
FriÖarbarátta kirkjunn-
ar, prestastefnur o.fl.
I þessum félagsskap þarf ekki
að útskýra um hvað friðarmál
snerust í Evrópu frá 1980 og þar
eftir. Straumar, sem leika um
Evrópu, berast oft seinna til Is-
lands og því var það ekki fyrr en
árið 1982 að friðarblómið tók að
vaxa upp úr grassverðinum. Á
bjartri sumarnóttinni þ. 26. júní
1982 samþykkti Prestastefnan
samhljóða að leiðin til heimsfrið-
Þijú norræn hljóðfæri:
Langelek, Kantele og Langspil
eftir Önnu
Þórhallsdóttur
Hljóðfæri þau sem ég fjalla um
mönnum til fróðleiks og ábend-
ingar eru aldagömul menningar-
tæki tilheyrandi alþýðu landanna.
Þau eru hinir mestu kjörgripir,
smíðaðir af landsmönnum sjálfum
og hönnuð af tónmenntuðum
mönnum, því leikið er á þau eftir
nótum. Vegna margskonar orsaka
hafa öll hljóðfærin átt í vök að
verjast í gegnum aldirnar, en eng-
inn veit hve gömul þau eru. Það
hefir verið sveiflukennt hve mikil
útbreiðsla þeirra hefir verið og
kunnátta að leika á þau. Eftir að
nútíma hljóðfæri ruddu sér braut,
fór hagur þessara heimagerðu
hljóðfæra hnignandi. Þau voru
lögð til hliðar, komið fyrir á þjóð-
minjasöfnum og hefðu verið þar
til eilífðarnóns ef nútíminn hefði
ekki komið auga á þessa stórkost-
legu arfleifð, það er, gömlu hljóð-
færin og sönglistina frá fyrri öld-
um. Þjóðlög allra landa voru hafin
til vegs og virðingar og hljóðfærin
gömlu fylgdu með. I þeim felst
einskonar rúnaletur um þjóðlega
hætti og allt milli himins og jarð-
ar.
Það sem hljóðfærin þrjú eiga
sameiginlegt er, að þau eru
strengjahljóðfæri sem liggja á
borði þegar leikið er á þau. Áð öð-
ru leyti eru þau frábrugðin hvert
öðru. Strengjahljóðfærum er skipt
í flokka eftir því hvernig leikið er
á þau. Langeiek og kantele eru
köliuð grip-strengjahljóðfæri, það
er gripið í strengina með fingrun-
um eða með beinflís. Langspilið er
bogastrengjahljóðfæri, á það er
leikið með boga (gamaldags). Á
langelek (norskt) eru átta streng-
ir, einn melódíustrengur og oftast
sjö undirleiksstrengir. Það er
hljómsterkast af þessum hljóðf-
ærum. Kantele (finnskt) er minnst
og hefir fimm strengi og ótal
marga millistrengi. Langspilið (ís-
lenskt) þekkja flestir síðan mér
tókst að endurvekja það árið 1961.
I alfræðaorðibókum er það talið
þriggja strengja hljóðfæri. I gegn-
um aldirnar hefir það haft einn til
fjóra strengi. Langspil geta verið
mismunandi á lengd og eru með
nótnastokk á þeirri hlið sem er
nær langspilsleikaranum. Á mínu
hljóðfæri, sem er talið vera besta
gerð, er einn melódíustrengur og
tveir undirleiksstrengir. Það er
smíðað af einum besta fiðlusmið
Danmerkur, Svend Jensen, sem nú
er látinn. Hljóðfærið mitt er smíð-
að eftir langspili sem varðveist
hefir í dönskum söfnum frá árinu
1770. Sú gerð var ekki til í íslensk-
um söfnum þegar ég kom heim
1961 frá Kaupmannahöfn flytj-
andi þennan sögulega gimstein ís-
lensku þjóðarinnar með flaggskip-
inu Gullfossi.
Langspilið mitt lifir góðu lífi
hér heima hjá mér. Af því hefi ég
mikið yndi. Arið 1974 var útgefin í
Mílanó, Ítalíu, hæggeng stereo
hljómplata með þrjátíu og fjórum
íslenskum þjóðlögum og langspils-
leik. Hún er gefin út undir
alþjóðamerkinu „Albatros" af
þekktum ítölskum þjóðlagasér-
fræðingi og safnara. Margar þjóð-
ir heims hafa komið þjóðlögum
sínum og gömlum hljóðfærum á
framfæri hjá þessu hljómplötu-
fyrirtæki. Á þessari hringferð
plötu minnar um hnöttinn hefi ég
fengið góðar kveðjur frá óþekktu
fólki. Nú síðast frá Kanada.
Áhugaleysi Islendinga á því að
læra að leika á sitt þjóðarhljóð-
færi er algjört og ég talin vera sú
eina sem leik á það, jafnvel þó ég
hafi gert margar tilraunir til að
veita fræðslu um það og vekja
áhuga á því.
Enginn möguleiki hefir verið á
því að stofna skóla fyrir allt fs-
land með langspilskennslu fyrir
augum, en nú hefir stórt útgáfufé-
lag gefið mér ádrátt með að gefa
út fyrir mig litla kennslubók í
langspilsleik. Vonandi endist mér
aldur til að fullgera slíkt rit. Bók-
in hans Ara Sæmundsen gefin út á
Akureyri árið 1855 var stórkostleg
hjálp fyrir mig þegar ég var að
glíma við að endurvekja hljóð-
færið sem enginn íslendingur vissi
lengur hvernig átti að leika á. Rit
þetta er ófullnægjandi.
Nýlega voru gefin út tvö íslensk
frímerki með langspilinu og gömlu
tveggja strengja fiðlunni, hún er
óendurvakin. Það voru mér mikil
vonbrigði þegar mitt fullkomna
hljóðfæri var ekki valið á frímerk-
ið, á því er mynd af hljóðfæri sem
hangir upp á vegg í Þjóðminjas-
afninu. Við hlið þessa sama
hljóðfæris er annað gamalt lang-
spil með nótnastokkinn á öfugri
Anna Þórhailsdóttir
„Það sem hljóðfærin
þrjú eiga sameiginlegt
er, að þau eru strengja-
hljóðfæri sem liggja á
borði þegar leikið er á
þau. Að öðru leyti eru
þau frábrugðin hvert
öðru“.