Morgunblaðið - 08.06.1985, Blaðsíða 40

40 MORGUNBLAÐID, LAÚGARDAGÚR 8. JÚNl 1985
Minning:
Arni Asbjarnarson
fv. framkvœmdastjóri
Fæddur 6. júlí 1905
Dáinn 29. maí 1985
í dag verður til moldar borinn í
Grund í Eyjafirði frændi minn,
Árni Ásbjarnarson, fyrrum bóndi
í Kaupvangi og seinni árin fram-
kvæmdastjóri heilsuhælisins í
Hveragerði.
Ungur hóf hann störf tengd
landbúnaði og sigldi þá til Dan-
merkur til að afla sér þekkingar
og fræðslu um landbunaðarstörf.
Mun hugur hans jafnan hafa stað-
ið til þeirra starfa þótt atvikin
hafi hagað því þannig, að hann
léti af búskap allt of snemma.
Honum bauðst framkvæmda-
stjórastaðan í Hveragerði og þótt
það starf væri að ýmsu leyti tengt
ræktun og öðru því, er lýtur að
landbúnaði, held ég aö hugurinn
hafi alltaf verið við búskap — og
þá helst stórbúskap, því Árni var
jafnan stórhuga í öllu, sem hann
tók sér fyrir hendur.
Lífsstíll Árna Ásbjarnarsonar
var að ýmsu leyti sérstakur. Stór-
hugur og bjartsýni einkenndu
hann og honum leið aldrei betur
en þegar hann stóð í einhverjum
framkvæmdum, sem áttu hug
hans allan.
Árni fluttist til Siglufjarðar ár-
ið 1932, þá nýkvæntur Maríu Stef-
ánsdóttur, sem stóð ætíð við hlið
hans á hverju sem gekk. 1 Siglu-
firði tók Árni við stórbúinu á Hóli,
sem rekið var af kaupstaðnum.
Þar var framleidd öll mjólk fyrir
Siglfirðinga. Árni vann stórvirki á
Hóli, rak búið árum saman og lét
það bera sig, sem engum hafði tek-
ist áður. Rekstri búsins var svo
hætt nokkrum árum síðar. Árið
1947 keypti hann hlut í Kaupvangi
í Eyjafirði og hóf þar búskap af
sínum alkunna dugnaði. Eftir árið
var hann kominn með stórbúskap
og stundaði hann í nokkur ár.
En þá urðu þáttaskil — hann
fór að kenna sér lasleika í baki og
leitaði sér lækninga hjá Náttúru-
lækningafélaginu í Hveragerði.
Þar fékk hann nokkra bót meins
síns en hreifst svo mjög af starf-
semi NLFÍ, að hann ákvað að
hætta búskap og flytjast til
Hveragerðis. Þar gerðist hann
framkvæmdastjóri heilsuhælisins.
Það starf, eins og önnur sem hann
tók að sér, átti hug hans allan. Það
var Árni, sem gerði heilsuhælið í
Hveragerði að þeirri stofnun, sem
það er í dag — eitt af stærstu
heilsuhælum á Norðurlöndum.
í einkalífi var Árni Ásbjarnar-
son mikill gæfumaður. 1932
kvæntist hann Maríu Stefánsdótt-
ur, ættaðri frá Sauðárkróki, sem
í hann mat alla tíð mjög mikils.
Hún bjó honum mjög gott heimili
í og eignuðust þau Árni og María
Ísoninn Stefán, sem nú er bóndi á
Þórustöðum í Eyjafirði. Þau ólu
| einnig upp tvær fósturdætur,
í Hrafnhildi og Ástu, og reyndust
þeim sem bestu foreldrar. Nokkr-
um árum áður hafði Árni eignast
f soninn Björn Lyngdal.
Við hjónin nutum góðrar vin-
1 áttu við Árna. Þær samverustund-
ir, sem við áttum með þeim Maríu,
eru perlur sem aldrei verða teknar
frá okkur heldur geymast í kistu
minninganna. Við höfum misst
góðan vin og samhryggjumst nú
Maríu, sem sér á bak ástríkum
eiginmanni er dáði hana og virti.
Börnin fjögur og barnabörnin
hafa misst hjartkæran föður og
afa, sem vildi allt fyrir þau gera.
Minningin um góðan dreng og alla
þá skemmtilegu atburði, sem við
upplifðum með Árna Ásbjarnar-
^ syni bætir vonandi nokkuð um.
Guð blessi góðan dreng.
Ásbjörn Magnússon
Það var dásamlegur vetur sem
!. höfundur þessarar minningar-
Ú* greinar átti á Bændaskólanum á
ý ■ Hóhtm • í Hjaltadal veturinn
1925—1926. Nýkominn var ég frá
búfræðinámi í öðru landi og skýldi
taka að mér kennslu við skólann
og stjórn hans í fjarveru skóla-
stjóra. Mér er því þessi tími minn-
isstæður og nemendur mínir allir.
Þeir voru flestir um tvítugt,
bændasynir fullir af áhuga og góð-
um vilja.
Einn af þessum góðu og eftir-
minnilegu nemendum var Árni
Ásbjarnarson sem í dag verður
borinn til moldar í heimabyggð
sinni í Eyjafirði, að Grund.
Hann var fæddur að Hvassafelli
í Saurbæjarhreppi, sonur hjón-
anna Ásbjarnar Árnasonar bónda
þar og konu hans, Guðrúnar Jó-
hannesdóttur ljósmóður. Ásbjörn
flutti síðar að Þverárdal í Aust-
ur-Húnavatnssýslu og þaðan kom
Árni í Bændaskólann á Hólum
haustið 1924 og lauk námi vorið
1926. Hann var mjög vel gefinn og
sóttist námið vel, en einnig tók
hann mikinn þátt í félagsmálum
og íþróttum. Skal þess getið hér,
að á Sæluviku Skagfirðinga 1926
var Árni í hópi Hólasveina er
sýndi leikfimi á Sauðárkróki.
Eftir veruna á Hólum fór Árni
til Danmerkur. Var fyrst á bú-
garði, en síðan við nám á lýðskól-
anum í Askov og við tilraunastörf
á tilraunastöð á Jótlandi.
Eftir heimkomu frá Danmörku
varð Árni ráðsmaður hjá Birni
Líndal á Svalbarði, en 1929—1932
var hann ráðunautur hjá Naut-
griparæktarsambandi Eyjafjarð-
ar, rak eigið kúabú á Siglufirði
^1932—1937, við verslunarstörf
1937—1939 og bústjóri við kúabú
Siglufjarðar á Hóli 1939—1947.
Síðan var Árni bóndi á Kaup-
vangi í Eyjafirði til 1958 er hann
tók við framkvæmdastjórastarfi
hjá Náttúrulækningfélagi Islands
og hafði það á hendi til 1977.
Árni kom því víða við í störfum
sínum og alls staðar á sama hátt,
með glöggskyggni, áhuga, vand-
virkni og samviskusemi. Hann átti
stóran þátt í uppbyggingu heilsu-
hælisins í Hveragerði, byggingum
þess, matjurtarækt, umgengni
allri, ekki síst utanhúss. Hann var
stoð og stytta yfirlæknanna um 19
ára skeið. Spor hans munu sjást
þar enn um langt skeið.
Árni fylgdist af miklum áhuga
með uppbyggingu heilsuhælis í
Eyjafirði og mun hafa átt þar
nokkurn hlut að máli viö staöarval
þess og framkvæmdir.
Árni kvongaðist 19. apríl 1933
Maríu Stefánsdóttur húsvarðar á
Sauðárkróki Hannessonar, en
móðir hennar var Sigurlaug Jó-
hannsdóttir. María er sérstaklega
myndarleg húsmóðir og var oft
gestkvæmt á heimili þeirra, ekki
síst í Hveragerði. Hún studdi
mann sinn í hverju starfi en mest-
an þátt tók hún í kjörum hans síð-
ustu ár hans er hann lá Iangtím-
um saman á sjúkrahúsi. Þangað lá
leið hennar hvern dag oft við erf-
iðar aðstæður.
Þau María og Árni áttu einn
son, Stefán. Hann er fæddur 16.
júli 1933 og er bóndi á Þórustöðum
í Eyjafirði. Kona hans er ólöf Ág-
ústsdóttir, ættuð úr Borgarfirði.
Eiga þau 5 börn og 6 barnabðrn.
Fyrir hjónaband átti Árni son,
Björn Líndal. Hann er forstjóri í
Hafnarfirði. Kona hans er Sigríð-
ur Guðmundsdóttir og eiga þau 5
börn. Tvær fósturdætur: Ásta
Gísladóttir, gift Val Helgasyni
flugumferðarmanni í Reykjavík
og eiga þau 3 börn, Hrafnhildur
Garðarsdóttir gift Gunnari Sverr-
issyni verkfræðingi í Reykjavik,
eiga þau 4 böm. Kristinn Gíslason
ólst að nokkru upp hjá þeim Maríu
og Árna. Kona hans er Ágústa
Baldursdóttir og búa þau í Hvera-
gerði.
Með þessum fátæklegu orðum
hef ég viljað þakka Árna Ásbjarn-
arsyni fyrir samfylgd og vináttu í
nær því 60 ár allt frá vetrinum
góða á Hólum 1925-^1926. Ég vil
einnig þakka honum hugljúft sam-
starf við Björn bróður minn við
Heilsuhælið í Hveragerði.
Guðmundur Jónsson frá Hvanneyri
Árni Ásbjarnarson, fyrrum
framkvæmdastjóri Náttúrulækn-
ingafélags íslands, er látinn, tæp-
lega áttræður að aldri, eftir langa
og erfiða sjúkdómslegu á Borg-
arspítalanum í Reykjavík. Útförin
fer fram í dag að Grund í Eyja-
firði.
Árni fæddist að Hvassafelli í
Eyjafirði. Foreldrar hans voru
Ásbjörn Árnason, bóndi þar, og
Guðrún Jóhannesdóttir, ljósmóðir.
Barnahópurinn var stór, systkinin
voru tíu.
Árni ólst upp í Eyjafirðinum til
fullorðinsára. Síðan stundaði
hann nám í Hólaskóla og varð
búfræðingur þaðan 1926. Eftir það
dvaldi hann í Danmörku um eins
árs skeið, fyrst á búgarði, síðan
fjóra mánuði á lýðháskóla í As-
kov, og svo fimm mánuði í til-
raunastöð á Jótlandi.
Eftir heimkomuna varð hann
fyrst ráðsmaður hjá Birni Líndal,
stórbónda á Svalbarði við Eyja-
fjörð, en gerðist síðan ráðunautur
hjá Nautgriparæktarfélagi Eyja-
fjarðar í nokkur ár. Hann var
bústjóri við Hólsbú Siglufjarðar
árin 1939-1947. Þá hóf hann
búskap að Kaupangi í Eyjafirði og
bjó þar til ársins 1958.
En nú hófst nýr kapítuli í lífi
Árna, er hann var beðinn að verða
framkvæmdastjóri Náttúrulækn-
ingafélags íslands, eftir fráfall
Sigurjóns Danivalssonar, er hefði
verið í þeirri stöðu fáein ár. Árni
hafði áhuga á málefninu og tók
þetta að sér. Hann hætti þá bú-
skap í Kaupangi og flutti suður
með konu sinni, Maríu Stefáns-
dóttur, sem ættuð er frá Sauð-
árkróki. Þau settust að í Bauga-
nesi 38 í Reykjavík, þar sem María
býr enn. Þau áttu einn dreng en
ólu upp tvær fósturdætur og dreng
að nokkru leyti.
Starfsvettvangur Árna var auð-
vitað í heilsuhælinu í Hveragerði,
sem þá hafði verið starfrækt fáein
ár. f fyrstu hafði hann aðeins eitt
herbergi þar, en síðar fengu þau
hjónin litla íbúð.
Það var mikil gæfa fyrir heilsu-
hælið og NLFÍ að fá Árna til
starfa. Hann naut fljótlega mikils
og almenns trausts. Sjálfur hafði
hann fengið bót á langvarandi
heilsuleysi með því að taka upp
lifnaðarhætti náttúrulækninga-
stefnunnar. Hann skildi því
mætavel þörfina á miklu starfi og
vann ötullega að málefnum hælis-
ins ásamt yfirlækni og stjórn
samtakanna. Hann stuðlaði að
góðum anda meðal starfsfólks
hælisins, var sjálfur vingjarnleg-
ur, hlýr og áhugasamur. Hann
beitti sér fyrir að koma á
skemmti- og fræðslukvöldum í
hæiinu fyrir vistfólkið og vann
Björn L. Jónsson að því með hon-
um. Auk þessa tók Árni virkan
þátt í eflingu félagsskaparins á al-
mennum fundi innan stefnunnar.
Hann hafði þægilega framkomu,
flutti mál sitt rólega og brosti oft.
Fólk fann, að hann vildi vel og
hafði áhuga á málunum. Strax og
ég kynntist Árna, fann ég þetta
hlýja viðmót og mætti þessu milda
brosi hans. Mér fannst notalegt að
vera með honum. En Árni var þó
engin dula. Á bak við þetta bjuggu
festa og einbeitni. Hann var al-
vörumaður og hugsjónamaður. En
til voru þeir menn, sem ekki líkaði
við Árna. Ég hef varla heyrt öllu
meiri illyrði um mann en sögð
voru um Árna á fundi og í bréfi.
En þótt kannski mætti deila um
einstaka ákvarðanir hans, var
þetta auðvitað fyrir neðan allar
hellur og sýnir aðeins hvað bestu
menn þurfa stundum að þola.
Við Árni unnum mikið saman í
stjórn Náttúrulækningafélags
Reykjavíkur, einkum þegar árásir
á stjórnina voru hvað mestar, eins
og margir muna. Þá reyndist Árni
mér vel. Hann vann einnig með
okkur í Pöntunarfélagi NLFR og
var formaður þess um tíma. En þá
var heilsa hans farin að bila.
Ámi hafði verið kosinn til að
hafa ’ eftirlit með framvmdu
heilsuhælisbyggingarinnar í
Kjarnaskógi við Akureyri og fór
hann því norður öðru hvoru. — En
svo kom áfallið. Árni var fluttur í
Borgarspítalann og lá þar hálf-
lamaður og að miklu leyti mállaus
hátt á þriðja ár, en virtist þó hafa
fulla hugsun og fylgdist með því,
sem sagt var. Allan þennan tíma
kom María, konan hans, daglega
til hans, og auðvitað ýmsir vinir
og skyldmenni. En hann vottaði
okkur öllum þakklæti með sínu
milda brosi og hlýja handtaki.
Nú er hann laus úr líkamsbðnd-
um og floginn til fegurri staða,
þar sem ég trúi að hann njóti lífs-
ins að nýju við mannbætandi störf
og mikla hamingju hinum megin.
Má ég svo að lokum votta ást-
vinum hans samúð mína.
Marinó L Stefánsson
Það var sumarið 1958, sem ég
hitti Árna Ásbjarnarson í fyrsta
sinn. Hann var þá staddur hjá
frænda sínum Baldri Gunnars-
syni, garðyrkjubónda í Hvera-
gerði. Árni var bóndi norður í
Eyjafirði, en vegna veikinda var
hann á Heilsuhæli NLFÍ, sér til
lækninga. Eins og hann sagði
sjálfur frá seinna, var hann altek-
inn af gigt og með magasár. Eftir
nokkurra vikna dvöl á hælinu und-
ir leiðsögn Jónasar Kristjánsson-
ar, læknis, fann hann snögg bata-
merki.
Til þess að geta verið áfram
undir handleiðslu Jónasar, hugðist
hann setjast hér að, fá land og
hefja gróðurhúsarekstur. Baldur,
sem var stórhuga og mikill at-
hafnamaður, sá fyrir sér breiðurn-
ar af gróðrarstöðvum rísa út með
Ölfusvegi með heitu vatni streym-
andi úr iðrum jarðar.
Vangaveltur um þessa hluti
urðu ekki meiri, því nokkrum dög-
um seinna var Árni ráðinn hjá
Náttúrulækningafélagi íslands
sem framkvæmdastjóri á Heilsu-
hælinu. Sigurjón Danívalsson,
sem gegndi því starfi varð bráð-
kvaddur. Jónas Kristjánsson var
þá orðinn háaldraður, vantaði 2 ár
í nírætt, og farinn að bresta þrótt.
Við fótskör meistarans nam Árni
fræðslu um matarhollustu, rækt-
un, starf og hvíld. í tímariti sam-
takanna, Heilsuvernd, ritar Árni
m.a.: „Látið ekki koma í garðinn
tilbúinn áburð eða eiturefni. Sé
jarðvegurinn heilbrigður og
áburður góður, er ótrúlega lítil
hætta á að sjúkdómar skaði upp-
skeruna, og árangur starfsins
verði angandi grænmeti þegar líð-
ur á sumarið." í Heilsuvernd
skrifar Guðfinnur Jakobsson um 3
atriði, sem hver ræktunarmaður
ætti að hafa að takmarki:
„1. Að varðveita frjósemi jarð-
vegsins fyrir okkur sjálf og fyrir
framtíðina.
2. Að auka mótstöðuafl plantn-
anna gegn sjúkdómum og sníkju-
dýrum, svo að notkun eitraðra
varnarlyfja verði ónauðsynleg.
3. Að framleiða matvörur með
sem mestri næringu."
Þetta eru einir af hornsteinum
náttúrulækningastefnunnar.
Árni hóf mikla ræktun, byggði
gróðurhús, og þegar allt nýtanlegt
land heima fyrir var komið í rækt,
þá fékk hann leigt land niðri á
Eyrarbakka og víðar, til frekari
ræktunar. Hann lét byggja jarð-
hús yfir vetrarforðann. Það var
kappkostað að birgja hælið upp af
sem mestu grænmeti, sem ræktað
var með lífrænum áburði. Hann
stækkaði jarðhúsiö, keypti erlend-
is frá rándýrar matjurtir, sem
ræktaðar voru við sömu skilyrði
og hér var gert heima.
Hann fjölgaði gróðurhúsum,
keypti eyðijörðina Sogn í ölfusi og
hóf þar víðtæka ræktun. Þar
hugðist hann koma á fót stórri
gróðrarstöð með aðstoð jarðvarm-
ans.
Á sumrin hafði hann margt
ungmenna við garðyrkju. Einn
þeirra hvatti hann til frekara
náms við biodynamiska ræktun
erlendis.
Hér hefur lítillega verið drepið
á ræktunarþætti í starfi Árna.
Starfsfólk hælisins var margt og
til margs að líta i daglegum
rekstri. Snyrtimennska var hon-
um í blóð borin. Ber Heilsuhælið
þess vitni enn í dag. T1 að skipu-
leggja lóð og garða sem best, fékk
hann sér til aðstoðar þá öla Val og
Ingimar í Fagrahvammi.
Stærsti þáttur í starfi Árna við
Heilsuhælið er ótalinn. Þau 20 ár,
sem hann var framkvæmdastjóri,
stóð hann í sífelldum bygginga-
framkvæmdum. Það vantaði
starfsmannaíbúðir, hús yfir vélar
og tæki, kapella var byggð til
messugjörða og hælið sjálft var
stækkað í mörgum áföngum.
Fé til þessara hluta var af
skornum skammti. Félagið efndi
til árlegs happdrættis, auk þess
sem inn komu áheit og gjafir.
Þótt þetta væri æði mikið starf
fyrir einn mann, lét hann félags-
mál mikið til sín taka. Hann sat í
hreppsnefnd Hveragerðis, og átti
drýgstan þátt i hvað kirkjubygg-
ing í þorpinu gekk vel og greiðlega
fyrir sig.
Árni var ósérhlifinn og afkasta-
mikill að hverju sem hann gekk.
Oft var vinnudagur hans langur.
f honum var mikill bóndi. Hann
átti góða reiðhesta. Steig á bak
árla morguns meðan rekja var á
jörðu. Heim var hann kominn og
mættur á undan öðrum á vinnu-
stað.
Það hefur verið mikið átak að
reisa Heilsuhælið í Hveragerði án
nokkurra opinberra styrkja. Ég
kynntist mönnum í byggingar-
nefnd og stjórn félagsins, þegar
fyrsti áfangi hælisins var reistur
hér suður í hrauninu, fyrir rúmum
30 árum. Þeir stóðu hér félitlir
með stóra drauma um glæsilegt
heilsuhæli. Mest held ég að hafi
reynt á fjármálastjóra félagsins,
frú Arnheiði Jónsdóttur, þegar
allt var að fara í strand vegna
fjárskorts. Oft varð hún að ganga
{ ábyrgð eða leysa vandann með
sínu sparifé.
Eftir fráfall Jónasar Kristjáns-
sonar varð hún forseti félagsins.
Stýrði hún því um 20 ára skeið.
Sýndi hún oft mikla stjórnarhæfi-
leika. Allir þessir forystumenn
eru gengnir, nema Arnheiður, sem
situr á friðarstóli í hárri elli á
heilsuhæli þvi, sem hún átti hvað
mestan þátt í að reist yrði.
Allt þetta fólk lagði mikið að sér
til að hrinda i framkvæmd hug-
sjón Jónasar Kristjánssonar.
Mörg voru sporin, vinnudagarnir
oft langir og kaupið ekkert, enda
gerðu þeir ekki kröfu um yfirtíð.
Nú kveðjum við þennan norð-
lenska bónda, sem bar fyrir-
mennskuna í herðunum. Hann var
einn af viðsýnustu og dugmestu
athafnamönnum, sem sest hafa að
í Hveragerði. Hann var hlédrægur
og vildi lítið berast á. Trúhneigður
var hann. Eitt herbergi hælisins
lét hann innrétta fyrir þann, sem
vildi vera, um stund, einn með
guði sínum. Ennfremur sá hann
um að sóknarpresturinn kæmi oft
í heimsókn, ef einhver þyrfti að fá
uppörvunar- og huggunarorð.
Hann hafði miklar áhyggjur af
börnum og unglingum, sem fengu
ekki nægilega umönnun. 1 því
sambandi var byggt stórhýsi í
Sogni, sem átti að vera barna- og
unglingaheimili.
Stærsta baráttumál Árna síð-
ustu árin var bygging heilsuhælis
á Akureyri. Hann vildi að Norð-
lendingar reistu sér stórt og mikið
hæli, þar sem aldin þroskuðust i
norðlenskri gróðurmold án spill-