Morgunblaðið - 14.07.1985, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1985
Blandaður kór
frá Tinn heimsækir
ísland í ágúst
eftir Ivar Orgland
Síðan 1950 hefur Austbygde og
Atrá songkor starfað i héraðinu
Tinn á Þelamörk í Noregi. 1 þess-
um kór syngja konur og karlar frá
þeim tveimur sveitalögum í Tinn:
Austbygde og Atrá, en Nils Hauk-
aas er stjórnandi kórsins. Kórinn
heldur æfingar yfir veturinn, en
syngur við sérstök tækifæri á
sumrin, ekki aðeins heima fyrir,
en líka víðar, þar sem nefna mætti
stóriðnaðarbæinn Rjukan —
fyrirbæri, sem við víkjum að
seinna. Kórinn syngur reglulega í
sambandi við aðventuhátíð í kirkj-
um, en líka er sungið í kirkjunum
17. maí, þjóðhátíðardag Norð-
, manna. Að loknu starfsári um
páskaleytið fer fram svokallaður
„sángarfest", alltaf með húsfylli.
Jafnframt söngnum hefur kórinn
líka að staðaldri flutt ýmsa þætti
á leiksviði, en þar ber að nefna
meðal annars: „dramatisering“ af
þjóðvísum, senur úr Pétri Gaut
Ibsens, Huliðsheimum eftir Árna
Garborg, úr Oklahoma, Fiðlaran-
um á þakinu og Annie Get Your
Gun. Enn fremur norskar þjóðlífs-
myndir, Evert Taube-dagskrá og
leikrit eftir Jón Haukaas, fyrrver-
andi skólastjóra Kennaraháskól-
ans i Osló, sem nefnist „Bakom
syng fjellet" (Aftan við syngur
fjallið). En þar er rakin saga
Tinn-sveitar í stórum dráttum,
eins og við munum gera á annan
hátt i þessari grein.
í lokahátíðum kórsins hafa
margir af þekktustu listamönnum
og menningarfrömuðum Noregs
tekið þátt, þar á meðal hinir
frægu leikarar Tore Segelcke og
Per Aabel, söngvararnir Birgitte
Grimstad, Hege Tunaal, Olav Er-
iksen o.fl., hinn þekkti útvarps- og
sjónvarpsmaður Erik Bye og
skáldkonan Halldis Moren Vesaas.
En víkjum nú að heimahögum
kórsins, þar sem ekki síst ísland
kemur til sögunnar, og ef til vill
mun gefa dálitla skýringu á áhuga
söngmanna fyrir íslandsferðinni f
ágúst 1985.
Nafnið Tinn er líklega dregið af
stöðuvatninu Tinnsjöen, þ.e. Sjór-
inn glitrandi: Það á að hafa sam-
hengi við rótina „tis“ (lýsa).
Tinn er dæmigerð fjallasveit, í
útjaðri Harðangurshálendisins
(Hardangervidda), en Tinnsær er
eitt hinna stærstu og dýpstu
stöðuvatna Noregs, 192 metra yfir
sjávarmáli. Hæsta fjallið, Gausta,
nær 1883 metra. Saga Tinn á sfn
upptök í fjallaheiminum. Það má
nefna þrjú drög eða tímabil: Veiði-
mannatíminn, ferðamannatíminn,
þegar ferðamannastraumur kem-
ur til Tinn, en síðast hin miklu
tímamót Norsk Hydro og saltpét-
ursiðnaðar í Vestfjorddalnum.
Gamli tíminn
Jörðin og skógurinn veittu
Tinnbúum lífsmöguleika frá upp-
hafi, en fjallið, fjallaheimurinn,
skipti miklu máli. Harðangurshá-
lendið er talið besta hreindýra-
svæði Noregs, og fyrir marga
Tinnbúa var veiðimannalífið mik-
ilvægast í lífsbaráttunni. Fjöldi
vitnisburða um hreindýragrafir
hefur komið í ljós; en þær eru
nefndar „dyrestup". Annars
veiddu menn önnur dýr og fugla,
ennfremur fisk f vatni og á. Að
reka bú í seljum á sumrin hafði
líka mikla þýðingu fyrir lífsbjörg
manna.
FerÖamenn koma
1810 kom Jens Esmarkj, assess-
or við yfirbergamtið á Kongsberg,
til Þelamerkur, en þá líka til Tinn.
Áform hans var að athuga berg-
tegundirnar. Af tilviljun „upp-
götvaði“ hann fossinn mikla f
Vestfjorddalnum, Rjukanfossinn,
og lýsti þessu ógurlega náttúru-
fyrirbæri í bréfi til det skandinav-
iske litteraturselskap (Skandinav-
iska bókmenntafélagið) I Kaup-
mannahöfn. Varaumboðsmaður
ríkisstjórnar Danaveldis í Noregi,
prins Friedrich von Hessen,
heyrði um málið, og bað Esmark
að senda kónginum Frederik VI
skýrslu um ferðina. En þar með
hófst timabilið sem gerði Vest-
fjorddalinn með Rjukanfossinum
og Gaustatoppnum að aðlaðandi
ferðamannastöðvum fyrir listmál-
ara, skáld og „venjulega" bæj-
arbúa úr átthögum nær og fjær.
Dalurinn átti allt það sem full-
trúar rómantísku stefnunnar
óskuðu fletir: sveitasælu hinnar
friðsælu sveitar 1 dalbotninum,
veðurbarin timburhús, akra og
engi milli þyrpinga af lauftrjám
og steingirðingum, en kringum
þetta allt hin ógurlegu, tröllslegu
fjöll, þar sem Gausta gnæfir,
stoltur og tignarhár. En fyrst og
fremst fossinn sjálfur. Hinn
óhugnanlegi dynur niðri í gilinu,
vatnsreykurinn og gufan á móti
himinhvolfinu. Á björtum sóldög-
um mátti líka sjá regnbogann
Rjukanfoss er 105 metra hár.
hvelfa sig yfir afgrunninum. En
ferðamenn þyrptust að, svo að
segja frá allri veröld og nutu ægi-
legrar sýnarinnar í óttaþrunginni
hrifningu.
Stóriðnaðurinn
Áin Mána (Mána) kemur frá
Mösvatni, sem er gífurlegt vatna-
svæði, um 1475 ferkílómetra að
stærð. Þessi á myndar Rjukan-
fossinn, þar sem hin voldugu öfl
voru „tamin" stuttu eftir aldamót.
Haustið 1905 var hlutafélagið
Norsk Hydro stofnað, 1907 hófust
framkvæmdirnar í Vestfjorddaln-
um, og 1911 var fyrsti Noregs-
saltpéturinn sendur út frá Tinn.
Stóriðnaðurinn hafði rutt sér til
rúms í byggðarfélaginu gamla,
sem á stuttum tíma var orðið ger-
breytt.
Fossinn samsvaraði 300.000
hestöflum eða 5.400 smálestum af
enskum kolum fyrir hvern sól-
arhring. Saltpéturinn var í þá
daga fluttur út í tunnum, eins
metra háum. Framleiðslan var á
stuttum tíma orðin 3.800 rúm-
metrar á sólarhring.
Það má nefna í gamni að gróða-
menn (gróðafíknir menn) frá Ski-
en keyptu fossinn fáeinum árum
fyrir aldamót. Bændurnir, sem

BATINN - BUSTAÐINN OG GARÐINN
HAND- OG RAFMAGNSVERKFÆRI I URVALI
1 / Allttilsjó-
1 stanga- og
handfæra-
veiða
Allur öryggis- og skoð-
unarbúnaður í bátinn og
skútuna.
Dælur — drekar
björgunarvesti — siglingaljóa
vfrar — keðjur — kaðlar
Vatna- og
innfjarðarbátar
9—14 fet.
SILUNGANET, ÖNGLAR,
LÍNUR, SIGURNAGLAR,
SÖKKUR. SJÓVEIOI-
STENGUR, HANDFJERA-
VMDUR MED STÖNG.
FÆREYSKAR HAND-
FÆRAVINDUR.
't-
Ánanaustum, Grandagarði. Sími 28855.
Hlífðartatnaður
Regnfatnaður
Norsku ullarnærfötin
Samfestingar
Peysur — skyrtur
Buxur
Gúmmístígvél há og lág
Skófatnaður
Vinnu- og garðhanskar
Sokkar
Fúavarnarefni — Málning
— Lökk — Hreinlætisvörur
— Kústar — Burstar.
Vatns- og oliudælur.
Minka- rottu- og músa-
giidrur
Gasluktir — vasaljós —
rafhlööur — hreinsuö stein-
oiía
Olíuofnar — Arinsett — Úti-
grill og kol
SLÖKKVITÆKI
REYKSKYNJARAR.
VATNSBRÚSAR
FÖTUR.
Garöyrkjuverk-
færi
Hjólbörur —
Slöngur og klemmur.
Tengi og úöarar.
Rafmagns-, bensín-
og handsláttuvélar.
Orf og Ijáir.
Fánar- Vimplar
Flaggstangarhúnar
Hitamælar — Klukkur
Loftvogir — Sjónaukar
OKulampar og luktir