Morgunblaðið - 14.07.1985, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1985
21
um. Og litlu neðar magnast niður-
inn og endurkastast í bergmáli frá
þessum hrikalegu bergþiljum
Hljóðaklettanna. En fuglar af
ýmsum tegundum blanda sér
gjarnan í með einni og einni aríu.
Hver með sínum tóni, lóa, þúfu-
tittlingur, skógarþröstur, rjúpa,
hrossagaukur, stelkur eða óðins-
hani, gæsir, kríur og mávar eða
smyrill og hrafn, svo eitthvað sé
nefnt úr hinu fjölbreytta fuglalifi
í þjóðgarðinum, þar sem skógar og
kjarrlendi setja svip á gljúfra-
svæðið.
í Forvöðum og
Hólmatungum
1 upphafi voru uppi hugmyndin
aö þjóðgarður í Jökulsárgljúfrum
Undu menn sér vel þarna í falleg-
um birkiskóginum og hinum sér-
kennilegu klettum við ána. Og
jafnvel í hrikalegum árfarvegin-
um þar sem fossaði fyrrum Víga-
bergsfoss, áður en Jökulsá lagði
leið sína alfarið um annan farveg
fyrir 45 árum. Nú er þessi mikli
foss ekki lengur til nema á mál-
verki á stafni á bæjarhúsum á
Hafursstöðum,- þar sem Helgi
málaði hann eftir mynd frá 1906
og eins og hann mundi hann sjálf-
ur. En þess sjást merki að þaðan
muni hann líka þurrkast út meö
timanum.
Daginn eftir voru menn komnir
handan Jökulsár i Hólmatungur,
Hljóðakletta, Svínadal og Vestur-
dal, þar sem er bækistöð land-
Undir klettavegg f Forvöðum: Björk Gunnarsdóttir, starfsstúlka náttúru-
verndarráðs, Gnðmundnr Jónsson bóndi á Ærlæk, Eyþór Einarsson formað-
ur náttúruverndarráðs, Þorfinnur Jónsson á Ingveldarstöðum, Gunnlaugur
Theodórsson bóndi á Austara-Landi og Þórunn Hafstein í menntamálaráðu-
neytinu.
■ > -

Við Dettifo8s að austanverðu. „Hver feilmaöfl um auðnarlöndin stór/ sem
öllum drekkir hafsins dauði sjór“, sagði Einar Benediktsson um hann.
ViCABKIWSFOSS

Vígabergsfoss í Jökulsá á Fjöllum er horflnn fyrir
mörgum áratugum, en Helgi á Hafursstöðum málaði
hann til minja á bæinn sinn.

„Gegnum gljúfurheiðar/ geisar Jökulsá/ hækka brekkur breiðar/ brekkar
ferleg gjá.“
ægifagur eða eins og Einar Bene-
diktsson sagði eftir að hafa komið
að Dettifossi áöur en hann fór til
New York til að kaupa vatnsrétt-
indin til að virkja Dettifoss af
Oddi V. Sigurðssyni vélsmið og
stofna Gigant-félagið til að virkja
fossana í Jökulsá á fjöllum:
Heill, vaUMÍnjt jötnnn, frjáls med breidan barm
Þér bindur íminH bel ei fót né arm.
I*ín rödd er sótt í afgrunn iöurótninn,
en uppheimN loginn brennur þér um hvarm.
I»ú getir unnió daudans böli bót,
stráó blómaskrauti yfir rústir grjótaina,
steypt mynd þeiw aftur upp í lífsins mót
meó aflí því, frá landsins hjartarót,
sem kviknett er í klettalegstaó fljótains.
En Einar hafði þá eignast báðar
jarðirnar Ás og Byrgi og seldi
Gigant vatnsréttindi í landi þeirra
og var 300 metra breið ræma af
landi meðfram ánni með í kaupun-
um. Sem betur fer varð ekki komið
beisli á fossana í Jökulsá þá né
síðar og eru þessar jarðir og foss-
arnir upp að Dettifossi innan
þjóðgarðsins og syngja ferðafólki
sitt lag:
Syng, OettifoBS. Sjng hátt mót himins sóL
Skín hititfn IjÓKS, á skuggann veldbwlól.
í Jökulsárgljúfrum syngja þeir
hver með sínum rómi þar sem þeir
steypast hver á sinn hátt fram af
stöllum sínum með hrikalegar
klettamyndanir um kring. Hinn
hái Hafragilsfoss, breiði Selfoss
og Réttarfoss taka við af dimmum
dyni Dettifoss og inn í sinfóníuna
koma léttir tónar frá fossandi
lækjum sem koma skoppandi nið-
ur skógi vaxna gljúfurbarma
beggja vegna frá úr Hólmatung-
um og handan árinnar úr Forvöð-
í Ásbyrgi er hægt sð fá leyfi til að tjalda á gamla íþróttavellinum. Þá eru til
taks hjólbörur til að flytja farangurinn frá bflnum á tjaldstað.
varða og skoðuðu hvernig gróðri
vegnar í þjóðgarðinum. En þar er
mikill uppblástur, sem verjast
þarf með einhverju móti, og sem
blasir við þegar ekinn er Brúna-
vegur í suður frá þjóðveginum við
Ásbyrgi, þar sem fyrst er skógi
vaxið eins og í byrginu, en þegar
sunnar kemur taka við lyngmóar
og lengra suður blásnir melar og
sandlendi. Verður moldrok þar
víst æði dökkt þegar hreyfir vind
enda merkin skýr. Leynir sér ekki
hvernig jarðvegurinn lætur undan
þegar skógarhríslurnar eru farn-
ar, en endurnýjun er sýnilega víða
lítil í skógarkjarrinu, nýir sprotar
sjást vart í lundum og lauf ekki
upp eftir trjánum. Hafa verið uppi
hugmyndir um girðingu í þjóð-
garðinum i samvinnu við land-
græðsluna til að útiloka beit á
ákveðnu svæði til að hlífa landi.
Og efndi Náttúruverndarráð til
sveitafundar í Skúlagarði síödegis
á sunnudegi til að kynna þar og
ræða girðingarhugmyndir, auk
kynningar á starfsemi Náttúru-
verndarráðs í þjóðgarðinum og
skipulagi á nýjum tjaldstæðum.
Og var landgræðslustjóri mættur
á fundinum.
þjóAgarðinum í Jökulsárgljúfrum er jörðin Ás. Ábúandinn
Ingvi Axelsson ræðir við náttúruverndarráðsmenn sem
sækja hann heim: Einar E. Sæmundsen, Þórodd Þóroddson
og Eyþór Einarsson.
yrði beggja vegna Jökulsár en ekki
aðeins að vestan og voru þreif-
ingar um það við bændur á bæjum
austan fljótsins fyrir um 15 árum.
Var einn af eigendum, Theodór
Gunnlaugsson á Hafursstöðum,
sem skrifaði bókina um Jökuls-
árgljúfur, áhugasamur um það.
Systkinin á Hafursstöðum eru nú
öll látin og ekki búið þar lengur
þótt húsum sé við haldið. En í því
landi eru einmitt Forvöðin, beint á
móti Hólmatungum, og ekki síður
yndisleg að dvelja í. Þetta eru
gróðurrík svæði með ótal lækjum
og ám, sem spretta af lindum. Þar
liggur slóð af þjóðveginum og
framhjá Hafursstöðum niður í
Forvöðin, en er illfær eða ófær í
bleytu og rútur komast engan veg-
inn um djúpa troðningana. Marga
fýstir samt að sækja þennan ynd-
islega stað heim og festa farar-
tæki sín eða fara gangandi.
Afkomendur systknanna á Haf-
ursstöðum, Guðmundur Jónsson á
Ærlæk, Gunnlaugur Theodórsson
á Austara-landi og Sigfríður
Helgadóttir frá Hafursstöðum
komu til móts við náttúruvernd-
arráðsmenn og fóru með þeim nið-
ur í Forvöðin til að viðra hugsan-
lega samvinnu um eftirlit, vega-
gerð og verndun þessa fallega
lands við ána. Einhvern tíma
hafði verið talað um göngubrú yfir
gljúfrin þar sem Jökulsá rennur í
streng milli hárra kletta, og þarna
datt mönnum í hug að setja mætti
kláf, sem bæði auðveldaði fólki að
komast á staðinn og ekki síður að
þá gætu landverðir handan ár litið
líka eftir hinum viðkvæma stað
Forvöðum um leið og þeir fara um
Hólmatungurnar. Og einnig talað
um vegarbætur á gömlu slóðinni
eða lagningu annarrar og styttri.
Giröing til landverndar
Þar gerði Þóroddur Þóroddson,
jarðfræðingur grein fyrir girð-
ingarmálinu fyrir hönd Náttúru-
verndarráðs. Sagði að fljótlega
eftir stofnun þjóðgarðsins hefði
verið farið að huga að gróðri og
fljótlega hefðu komið í Ijós þessi
uppblásturssvæði. Sýndi hann
með glærumyndum mestu upp-
blásturssvæðin og önnur svæði
þar sem hætta er á uppblæstri og
hann raunar hafinn. Ýmsar
hugmyndir hafa komið fram um
girðingu á undaförnum árum, m.a,
að girða bara af Vesturdal, en fall-
ið frá því vegna hættu á auknu
beitarálagi á Hólmatungurnar
sem ekki þyldu það. Tók Þóroddur
fram að aldrei hefði staðið til að
girða alla leið niður í Ásbyrgi. En
nú væru menn á því að girða
stærra svæði, frá Rauðhólum og
suöur eftir þjóðgarðsmörkum, alls
34ra km girðingu. Landgræðslan
kæmi þá með sitt land inn í girð-
inguna, enda mikill uppblástur á
þessu svæði ef bornar eru saman
loftmyndir með 20 ára millibili.
Gróðurþekjan væri að minnka.
Ekki er áformað að girða á þessu
ári, enda málið hvorki tilbúið né
að Náttúruverndarráð hafi fé til
þess.
Fundurinn var allfjölmennur og
tóku margir heimamanna til máls,
lýstu skoðun sinni og báru fram
fyrirspurnir. Höfðu heimamenn
ýmislegt við þessa girðingu að at-
huga. Ekki endilega af þvi að þeir
óttuðust beitarleysi fyrir fé sitt á
afréttinum. Þeir þyrftu ekki endi-
lega á þessu landi að halda enda
hefur fé þar fækkað um þriðjung á
fáum árum. En þau rök sem helst
komu fram hjá ræðumönnum voru
að erfiðara yrði fyrir fé að komast
í vatn þar sem það er vant því, að
mörg ár mundi taka að venja það
á að fara nýja leið fram á afrétt-
inn, að það mundi safnast ofan við
girðinguna og land láta þar á sjá
og að tiltölulega stutt væri frá
girðingunni austur í hraun i
Gjástykki (og landsigs og
sprungna vegna Kröflugossins
1974—75 ) svo fé gæti verið hætt
sem vant væri að renna fram með
Jökulsá. Bent var á að fleira færi
illa með skóg en sauðkindin, vetr-
arbeit væri hætt og skógar færu
illa af snjóalögum þegar fennti í
brekkurnar. En tekið var fram að
mönnum væri ljóst að Náttúru-
verndarráð gæti girt án samráðs
við heimamenn, þar sem landið
væri í eigu ríkisins og í umsjá
Nátturuverndarráðs.
Það virtist mest röskun á hög-
um fjárins sem menn óttuðust og
að langan tíma tæki að venja það
á nýjar leiðir. Á móti var bent á að
ef til vill væri einmitt auðveldara
nú en í annan tima að eiga við
vanafestu sauðkindarinnar, þar
sem riðuveikin herjaði og væri
verið að ræða um niðurskurð á
svæðinu, sem mundi veita tveggja
ára hlé og síðan nýtt fé, sem ekki
hefði vanist á leiðina meðfram
Jökulsá á leið í sumarhaga.
Sveinn Runólfsson landgræðslu-
stjóri kvaðst sammála Náttúru-
verndrráði um að vernda beri
svæðið gegn uppblæstri og að
girðingar sé þörf í því sambandi.
Mundi landgræðslan gera kröfur
til þess að svæðið yrði girt ef það
kæmi til samstarfs um upp-
græðslu. Sagði hann reynslu land-
græðslunnar misjafna af því hve
stíft fé sæki á sín fyrri svæði.
Hefði komið fyrir að það tæki 1—3
ára að venja það á nýja siði, en
það væri þó sjaldgæft. Benti hann
á að þarna væri ekki um stórt
svæði að ræða og það væri ekki
gott beitiland. Eyþór Einarsson,
formaður náttúruverndarráðs,
benti á að því fylgdi viss fórn að
búa á merku svæði á landsmæli-
kvarða, en hér væri verið að tala
um land sem allir landsmenn
teldu sig eigan nokkurn hlut í. Því
fylgdi ábyrgð að eiga gersemar
eins og Dettifoss og fleira sem
þarna væri.
Gestir höfðu búið í Skúlalundi
meðan dvalið var í Kelduhverfi.
Og höfðu strax fyrsta daginn
fengið að skoða fiskeldisstöðina
Árlax, sem þar er í næsta ná-
grenni, en þar er verið að ala upp
500 þúsund laxaseiði sem selja á
tveggja ára til Noregs. Jafnframt
laxræktarstöðina ísno, sem er í
Lóninu. En þar er verið að ala upp
lax í stórum stíl í kerjum úti í
sjónum. Kom fram í máli ræðu-
manns í sambandi við fækkun á fé
að undanförnu að því kynni að
fækka meira með breyttum bú-
skaparháttum, þar sem fiskirækt-
in væri komin tilsem ný búgrein
En þótt ekki væri það beint á
dagskrá benti Eyþór Einarsson,
formaður Náttúruverndarráðs, á
það í ávarpi sinu í upphafi fundar
að lífrænn áburður frá slíkum eld-
isstöðvum væri á við nokkur
hundruð manna byggð og tók sem
dæmi að úrgangur frá eldisstöð á
Reykjanesi þegar hún er fullbyggð
gæti orðið á við 100 þúsund manna
byggð. Því þyrfti að vita hvert úr-
gangurinn fer og tryggja að sjór
eða ár geti losað sig við hann.
Nátturuverndarmenn áttu þó ekki
önnur erindi við eldisstöðvar í
þessari ferð en að borða þaðan
glænýjan lax.
Að Keldhverfingar gera sér
grein fyrir þeim gersemum sem
þeir eiga og hafa til varðveislu má
kannski best sjá af áletruninni
sem undirrituð var að lesa undir
umræðum á veglegum útskornum
ræðustóli með mynd af Dettifossi
í Skúlalundi:
h'ur Ijódu lindir senda
IjóAa þrollinn okkar nil.
hiair fodsar fjrst oss keandu
Feóra vorra eofuet mál.