Morgunblaðið - 23.07.1985, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ1985
27
Sýningarsalurinn á
efstu hæð hins nýja
hugvísindahúss há-
skólans. Um 90
myndum hefur verió
komið upp í salnum,
en alls eru 250 lista-
verk í eigu safnsins.
Tveir stjórnarmenn
Listasafns háskól-
ans, Björn Th.
Björnsson og dr.
Gylfi Þ. Gíslason,
ræda við listakon-
una Lovísu Matt-
híasdóttur og eigin-
mann hennar, Lel-
and Bell listfræðing.
ing-
lokið
um samtímis og halda þær þá til
skiptist í kirkjum í viðkomandi
prestakalli. Þetta gefur til kynna
að tímabært sé að huga að sam-
einingu einhverra sókna hér í
prófastsdæminu, en ekki er
ástæða til að nefna á þessu stigi
málsins ákveðnar sóknir í því
sambandi. Það gladdi okkur hjón-
in sérstaklega að heimsækja elli-
heimilin á Hellu og Hvolsvelli og
verða þess áskynja hve aðbúnaður
gamals fólks hefur batnað á und-
anförnum árum. Þá var ekki síður
ánægjulegt að koma á vistheimilið
í Gunnarsholti þar sem fram fer
merkilegt og uppbyggilegt starf í
þágu drykkjusjúkra. I lok þessrar
vísitasíu hef ég heimsótt öll próf-
astsdæmi á Suðurlandi og við
hjónin biðjum Rangárvalla-
prófastsdæmi blessunar Guðs og
þökkum góðar móttökur," sagði
biskup.
Eins og fyrr segir lauk bisk-
upsvísitasíunni í Skarði sem er í
Fellsmúlaprestakalli. Svo till til
að meðan á vísitasíunni stóð hafði
sóknarpresturinn, sr. Hannes
Guðmundsson, þjónað þar í rétt 30
ár. f prédikun á þessum tímamót-
um lagði sr. Hannes út af sama
texta og hann gerði í fyrstu pré-
dikun sinni eftir að hann vígðist
til Fellsmúlaprestakalls á sínum
tíma, þ.e. Lúk. 5.1-11, „Legg þú út
á djúpið, og leggið net yðar til
fiskidráttar," þar sem Kristur
beinir orðum sínum til Símonar
Péturs og segir síðan við hann:
„Vertu óhræddur, héðan í frá
skaltu menn veiða."
Að lokinni messu í Skarði sat
biskup fund ásamt sóknarnefnd-
inni eins og annars staðar í próf-
astsdæminu. Þar kom m.a. fram
að í kirkjunni væri fátt gamalla
gripa og lét biskupinn í ljós þá
skoðun að gamlir kirkjugripir sem
varðveittir væru annars staðar
ættu heima í þeim kirkjum þar
sem þeir hefðu upphaflega verið.
Biskupshjónin ásamt séra Hann-
esi Guðmundssyni (í fremri röð)
og prófastshjónunum í
Rangárvallaprófastsdæmi, frú
Ingibjörgu Halldórsdóttur og séra
Sváfni Sveinbjarnasyni. Myndin
er tekin fyrir framan Skarðskirkju
á Landi.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir PAUL JOHNSON
Dreffur úr mætti
Bandaríkjanna?
Mikil skuldasöfnun erlendis farin aö hafa áhrif á dollarann
.EFNAHAGSLEG samskipti þjóðanna standa aldrei kyrr. Þau er stöð-
ugt að breytast og það næstum án þess að eftir því verið tekið. Þegar
litið er til lengri tíma valda litlar breytingar smám saman stórfelldum
umskiptum. Sem dæmi má nefna, að áður fyrr var sagt um Breta, að
þeir væru mestu útflytjendur í heimi á fullunnum vörum en um leið
mestu innflytjendur á matvælum. Nú flytur Bretland meira inn af
verksmiðjuvörum, en það flytur út og samtímis eru Bretar orðnir um-
fangsmiklir matvælaútflytjendur.
Þeir framleiða sjálfir 80% af
öllum þeim matvælum, sem
þeir þurfa og enda þótt þeir
flytji enn þá inn matvæli fyrir
fjóra milljarða punda á ári, þá
flytja þeir út matvæli fyrir sömu
fjárhæð, sem þýðir, að þeir eru í
sjöunda sæti sem matvælaút-
flytjendur á meðal þjóða heims.
Þetta eru mjög athyglisverð um-
skipti, sem átt hafa sér stað
smám saman á lífskeiði heillar
kynslóðar.
Samt eru þau umskipti enn at-
hyglisverðari, sem átt hafa sér
stað, að því er varðar stöðu
Bandaríkjanna í alþjóðavið-
skiptum. Bandaríkin hafa að
sjálfsögðu alltaf verið um-
fangsmikill útflytjandi á land-
búnaðarafurðum. En þar til
fyrir skemmstu voru þau einn
helzti útflytjandi heims á full-
unnum vörum — og framar öllu
öðru útflytjandi á fjármagni.
Þetta hefur verið að breytast um
skeið og sú þróun hefur orðið æ
hraðari. Sennilega flytja Banda-
ríkin líkt og Bretland nú orðið
inn meira af verksmiðjuvörum
en þau flytja út og víst er, að þau
flytja inn meira fjármagn en
þau flytja út.
Geysilegur viðskiptahalli
Ef Bandaríkin flyttu ekki inn
mikið af fjármagni, það er að
segja með því að telja erlenda
fjármagnseigendur á að leggja
fé sitt í bandarískan iðnað og
fasteignir hefðu fjárfrekir
neyzluhættir Bandaríkjanna
fyrir löngu kallað yfir þau mikla
erfiðleika. Neyzla Bandaríkj-
anna fer fram úr því, sem þau
framleiða og þau greiða mis-
muninn með því að safna skuld-
um. í maímánuði fluttu þau t.d.
aðeins út vörur fyrir 17 millj-
arða dollara en fluttu hins vegar
inn vörur fyrir 30 milljarða doll-
ara. Þetta er geysilegur halli,
bæði með tilliti til stærðar og
hlutfalls.
Þar sem Bandaríkin flytja nú
inn meira fjármagn en þau
flytja út og hafa svonefndar
ósýnilegar tekjur, það eru þær
tekjur, sem þau fá af fjárfesting-
um erlendis að frádregnu því fé,
sem þau greiða sjálf erlendum
fjárfestingaraðilum hjá sér —
einnig farið minnkandi. Árið
1981 voru þær um 35 milljarðar
dollara. Á þessu ári verða þær
minni en 10 milljarðar dollara
og verða áður en langt um líður
orðnar neikvæðar, ef núverandi
þróun heldur áfram.
Fram til þessa hafa fjárfest-
ingar erlendra aðila brúað við-
skiptahalla Bandaríkjamanna,
sem nú nemur um 120 milljörð-
um dollara á ári. í stuttu máli
sagt, Bandaríkin lifa á peningum
annarra. Eins og horfir, þá mun
koma að því bráðlega, að Banda-
ríkin þurfi að taka erlenda pen-
inga að láni til þess eins að
greiða vexti af lánum sínum. Við
gætum búizt við slíku af ríkjum
eins Zaire, Mexíkó eða Argent-
ínu, en ekki af auðugasta ríki
heims, sem er helzti máttar-
stólpi hins alþjóðlega peninga-
kerfis.
Það eru tvær megin ástæður
fyrir hinum mikla viðskiptahalla
Bandaríkjanna. Sú fyrri er, að
Bandaríkin hafa tekið að sér það
hlutverk að efla á ný efnahags-
lífið í heiminum, vegna þess ein-
faldlega að þau eru eina stór-
veldið, sem er reiðubúið til að
gera það. Vestur-Þýzkaland og
Japan, sem eru þau tvö af stóru
ríkjunum, er búa við heilbrigð-
astan efnahag, vilja ekki taka á
sig þá áhættu, annað hvort í
sameiningu eða sitt í hvoru lagi.
viðskiptahalla þeirra. Ef Banda-
ríkin færu að eins og Vestur-
Þýzkaland og Japan og eyddu
ekki meiri fé en þau hefðu efni á,
þá myndi efnahagslíf hins
frjálsa heims lenda í mikilli
efnahagskreppu og hervarnir
hans myndu hrynja saman.
Efnahagslegt vald
og hernaðarmáttur
Við komum nú að þeirri þver-
sögn, sem er mergur málsins. Á
fyrri tímum kom fjármálalegt og
efnahagslegt vald alltaf fram í
hernaðarmætti um leið. Ríki
eins og Feneyjar eða Holland
voru kannski lítil, en þegar
verzlunarveldi þeirra stóð sem
hæst voru þau ekki aðeins þess
megnug að verja sín eigin landa-
mæri, heldur notuðu þau flota-
veldi sitt til yfirráða yfir höfn-
um og sjóleiðum, sem skiptu
máli fyrir verzlunarhagsmuni
þeirra.
Bretland beitti sömu aðferð-
um í enn stærra mæli á 18. og 19.
-HNtell
Pappírstígrisdýr kallar teiknarinn dollarann, en styrkur hans hefur
farið minnkandi að undanförnu vegna lækkandi vaxta og minnkandi
hagvaxtar í Bandaríkjunum.
öld. Flotaveldi Bretlands, sem
var alls ráðandi á höfunum,
endurspeglaði peningaveldi þess,
sem var alls ráðandi í kauphöll-
unum. Hvort tveggja efldist og
óx samtímis og hvort tveggja
minnkaði samtímis.
Frá árinu 1945 þar til fyrir
nokkrum árum átti hið sama við,
að því er snertir Bandaríkin. Þau
voru í ríkum mæli lögregluvörð-
ur heimsins, sökum þess að þau
voru að verulegu leyti banka-
stjóri heimsins. Þessi tvö hlut-
verk virtust haldast í hendur. Nú
er sú hætta fyrir hendi, að þau
verði aðskilin. Japan er nú mesti
útflytjandi í heimi á fjármagni,
rétt eins og Holland, Bretland og
Bandaríkin voru einu sinni.
Áður fyrr leiddi slík staða
óhjákvæmilega til samsvarandi
hlutverks á hernaðarsviðinu. Nú
er Japan meinað slíkt hlutverk
vegna sögu sinnar, stjórnarskrár
og greinilegs vilja japönsku
þjóðarinnar. Vestur-Þýzkaland
er að nokkru í sömu aðstöðu.
Fyrr eða síðar hlýtur að koma að
því, að þetta afbrigðilega ástand
verði leiðrétt og Japan og Vest-
ur-Þýzkaland knúin til að taka
að sér hernaðarlegt og stjórn-
málalegt hlutverk, sem er í sam-
ræmi við árangur þeirra á verzl-
unarsviðinu.
Bandaríkjanna í milljörðum doll-
ara frá 1970—1984. í fyrra nam
viöskiptahallinn 123 milljörðum
dollara og á þessu ári verður hann
sennilega um 150 milljarðar doll-
Með miklum innflutningi, sem
greitt er fyrir með erlendum
fjárfestingum, eru Bandaríkin
að glæða viðskiptalífið i heimin-
um nýju fjöri. Þetta er óhentug
og kostnaðarsöm leið, en samt
eina leiðin, sem Bandaríkin telja
færa.
Hin ástæðan og sú, sem skipt-
ir meira máli, er að Bandaríkin
greiða í reynd fyrir kjarnorku-
varnir Vesturlanda. Varnarút-
gjöld eru megin ástæðan fyrir
fjárlagahalla Bandaríkjanna og
eru um leið helzta ástæðan fyrir
(Birt nokkuð stytt. Paul Johnson
er kunnur brezkur sagnfræðingur
og greinahöfundur.)