Morgunblaðið - 25.07.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. JÚLl 1985
Norskir hagir — Bergen 5/jóhannes Heigi
Bersögli
í Bergen
Árið þúsund verður vart
óvenju margra íslenskra skálda í
Noregi, og er talið að tvennt hafi
borið til. Harðærið á íslandi 976
og umrótið í trúmálunum. Hugir
íslendinga hafa þá leitað mjög
til Noregs, þar sem aðalvett-
vangur átakanna var og halds og
trausts að vænta fyrir málstað
beggja. fslensk skáld enda au-
fúsugestir við hirðir Noregskon-
unga og að vonum. Skáldin voru
einu fjölmiðlamenn þeirra tíma.
Af fjörutíu skáldum raunar, sem
Jón rektor Þorkelsson telur í rit-
gerð sinni um Fagurskinnu, safn
til sögu íslands I, 1859, frá
Hornklofa skáldi Haralds hár-
fagra til Einars Skúlasonar, er
kvað um Harald Gilla um 1130,
eru aðeins átta skáldanna norsk.
Þrjátíu og tvö eru íslensk.
Norsku skáldin eru flest einnar
vísu skáld, þar á meðal þrír kon-
ungar. Menn hefur lengi greint á
um skýringar á þessu einkenni-
lega hlutfalli og verður látið
kyrrt liggja hér. En eins og
hvert skólabarn veit voru íslensk
skáld löngum í miklum metum
við hirðir konunga. Eitt gleggsta
dæmið er bóndasonurinn úr
Grímsnesinu, Sighvatur Þórð-
arson. Hann verður vinur og
ráðgjafi Ólafs Haraldssonar,
sem síðar var tekinn í dýrlinga-
tölu og hefur dauður gengið und-
ir nafninu Ólafur helgi. ólafur
varð konungur 1015 og hafði
strax í nógu að sýsla við að
treysta kristindóminn í Noregi.
Það var að vísu látið heita að
Ólafur Tryggvason hefði lokið
við að kristna Norðmenn þegar
hann féll frá árið þúsund, en
fagnaðarboðskapurinn var ekki
rótfastari en svo, að hann var
u.þ.b. að flosna upp og Norð-
menn að hverfa til síns forna
átrúnaðar þegar Ólafur kom til
ríkis. Hann sást ekki fyrir, gekk
þannig til verks að hann galt
fyrir með lífi sínu á Stiklarstöð-
um fimmtán árum síðar, og
hlutu þeir þar eina og sömu gist-
ingu, konungur og hirðskáld
hans, Þormóður Kolbrúnarskáld,
svo sem margfrægt er á fornum
bókum og nýjum, en vonandi sér
lesandinn gegnum fingur við ís-
lending í Noregi. Það er að von-
um að svipir úr sögunni leiti á
hugann, svo nátengdur sem Nor-
egur er íslandi frá fornu fari.
Skarpar myndir, sterkir litir.
Ég hef ekki komið að Stiklar-
stöðum. Ég á ekki von á að þar sé
annað að sjá en það sem hylur
aðra blóðvelli sögunnar, Water-
loo, Austerlitz, Ypres og Verdun.
Gras. Grasið, sem grær yfir allt,
og Sandburg orti um.
II
Sighvatur var svo heppinn að
vera í Rómarför í orlofi konungs
þegar svarf til stáls milli kon-
ungshersins og bændahersins á
Stiklarstöðum.
Konungi varð ekki svefnsamt
nóttina fyrir orustuna fremur en
Napoleon fyrir Waterloo, rann
þó höfgi á báða mót deginum,
vöknuðu samt báðir jafnskjótt
og dagur rann. Ólafi konungi
þótti of snemmt að vekja herinn,
en spurði hvort Þormóður vekti.
Þormóður var nærri og spurði
hvað konungur vildi.
Tel þú oss kvæði nokkuð, kvað
konungur.
Spurði þá Þormóður stygglega
Bergen til forna.
en handlék öxi eina mikla.
Konungur spurði hví hann
byggist eigi til bardaga sem aðr-
ir menn, hann hefði enga hlíf
„eða ætlar þú að bændur kunni
Skjaldarmerki Eiríks konungs Magnússonar (12. öld).
hví Sighvatur skáld skemmti
eigi og launaði svo gullinhjalt-
ann (gullrekið sverð) — „er þú
konungur gafst honum í jólagjöf
í fyrravetur".
„Veiztu eigi að Sighvatr er nú
eigi hér? Engi mun oss nú þarf-
ari en hann, er hann biðr fyrir
oss á suðrvegum."
Þormóður lét sér fátt um finn-
ast og mælti:
„Þá mun nú gera hvárr okkar,
sem til færr er. Ek mun drýgja
karlmennsku ok skemmtan í
dag, en hann spilar fingrum sín-
um at Rómi.“
Settist upp að svo mæltu og
kvað svo hátt Bjarkarmál hin
fornu að heyrðist um allan her-
inn. Bjóst síðan til bardaga í
rauðum kyrtli og hafði enga hlíf,
eigi að berjast".
Þormóður þóttist vita lengra
nefi sínu, að konungur væri feig-
ur og hugðist tryggja sér gist-
ingu í sama heimi að kvöldi, en
lét heita að búkallar skyldu
finna þann dag að öxi hans væri
honum bæði skjöldur og brynja.
Féll síðan með konungi, átti
enda ekki á vísan að róa með
kost og frítt lóssi að honum
föllnum.
Það átti Sighvatur á hinn bóg-
inn, er hann hafði spilað fingr-
um að Rómi. Magnús, sonur
Ólafs, erfir ríkið, og Sighvatur
gerist hans maður. Magnús hafði
fæðst að næturþeli, ambáttar-
sonur og var ekki hugað líf, og
blátt bann lá við því að raska
nætursvefni konungs. Sighvatur
var nærri og gaf sveininum nafn
og nuddaði síðan lífi í hann.
Morguninn eftir tiltækið varð
konungur svo reiður að líf Sig-
hvats hékk á bláþræði, en hann
barg því með þeirri röksemd að
hann hefði heldur viljað gefa
guði tvær sálir en fjandanum
eina, skýrði það þannig og þótti
vel af sér vikið, að hefði drengur
dáið óskírður þá hefði sál hans
farið beinustu leið til fjandans,
en hefði hann dáiö skírður og
Sighvatur sjálfur goldið fyrir
skírnina með lífi sínu, þá hefði
guði hlotnast tvær sálir.
III
Sighvatur átti því á vísan að
róa þar sem Magnús var og voru
kærleikar með þeim. Stríðin um
krúnuna i Noregi höfðu þá varað
lengi, enda konungar kynsælir
mjög og áttu auk þess marga
laungetna syni, suma með írsk-
um stelpum og efldi það sæði, er
á legg komst, ribbaldalýð til
fylgis við við sig með fyrirheit-
um um gull og græna skóga er
krúnan væri hremmd. Lá nú
Magnúsi konungi þungt hugur
til banamanna föður sins og
hófst handa um hefndir og lét
kné fylgja kviði. Bændum þótti
seint láta af manndrápum og
brennum og vildu láta konung
vita að þeir hefðu hingað til líf-
látið slíka konunga og mátti
Magnús muna það manna gerst.
En nú var vandinn meiri að
segja konungi þessi tíðindi undir
rós og til þess völdu þeir Sighvat
Þórðarson, sem reyndist vand-
anum vaxinn og gekk í málið
með því mannviti og snilld sem
hann bar í persónu sinni.
Það varð mikið kvæði, Ber-
söglisvísurnar, sem svo voru
kallaðar síðarmeir. Sighvatur
minnti konung á að bændur
hefðu dáð Hákon góða, sem gaf
þeim aftur löndin, sem faðir
hans, Haraldur hárfagri, hefði
af þeim tekið, og vilji nú bændur
búa að löndum sínum í friði og
að konungi sé ofraun að höggva
niður bú þeirra til lengdar.
Konungar til forna voru öðru
vanir en að leggja hlustir við
kurri kotkarla og voru þó mörg
konungseyru, en nú brá svo við
að konungur skipaðist við orð
Sighvats. Hét uppfrá því Magn-
ús góði, og urðu þeir ekki fleiri
Noregskonungar, er það tignar-
heiti hlutu.
Slíkur er máttur orðsins, ef
saman fer innsæi og snilldar-
handbragð.
IV
„Nú er hún Snorrabúð stekk-
ur,“ gæti átt við hér. Menningar-
tengsl landanna eru nú nánast
engin. Ég fékk nýverið senda frá
Ráðherranefnd Norðurlanda síð-
ustu skýrslu um fjárveitingar til
innbyrðis þýðinga á bókmennt-
um landanna. Af fimmtíu og
þrem bókum sem þýddar verða
af einu Norðurlandamálanna yf-
ir á annað verður aðeins ein ís-
lensk bók þýdd yfir á norsku,
Skáldskapur íslenskra kvenna á
17. öld. Yfir á dönsku verður
þýdd Jarteiknabók Þorláks helga
frá 13. öld, og Ömmustelpa Ár-
manns Kr. Einarssonar yfir á
grænlensku. Samtals þrjár ís-
lenskar bækur yfir á jafnmörg
hinna málanna.
Þrenning allrar virðingar
verð, ekki þar fyrir.
En ekki er hlutfallið björgu-
legt.
Heyrði ég rétt? Var einhver að
tala um sinnuleysi?
Má vera. Það heyrist stundum
hljóð úr horni. En við það situr
og hefur setið lengi.
Ég læt nú þessu grúski brátt
lokið, mun þó fjalla um Hansa-
verslunina í Bergen og tengsl
hennar við fsland á síðmiðöldum
í einni til tveim greinum, áður en
ég tek til við Bergen eins og hún
horfir við íslendingi árið 1985.
Bergen, 5. júlí ’85
Heimildir:
íslenda BenedikLs Clíslasonar frá Hofteitji,
1894,
íslendinga sögur í útgáfu Guðna Jónssonar,
1946.
Útihátíð
Kleppjárnsreykjum, 22. júlí.
UNGMENNASAMBAND Borgar-
fjarðar gengst fyrir hátiðahöldum,
innanhúss og utan, í Reykholtsdal
um verzlunarmannahelgina. Reynt
verður að vanda sem mest til dag-
skrár og bjóða upp á skemmtiefni
við hæfi sem flestra.
Þar sem dagskráratriöi eru að
hluta innan dyra er hátíðin ekki
eins háð duttlungum íslenzkrar
veðráttu svo sem hefðbundnar úti-
hátíðir eru. Hljómsveitin Grafík
heldur uppi fjöri á þremur dans-
leikjum í Logalandi föstudags-,
laugardags- og sunnudagskvöld.
Dansleikirnir hefjast kl. 23 og
standa til klukkan 03. Á hátíða-
svæðinu á Geirsárbökkum. sem er
UMSB
skammt frá Logalandi, verða
tjaldstæði og veitingar. Sætaferð-
ir eru á dansleikina og hátíða-
svæðið.
Á laugardag og sunnudag verð-
ur boðið upp á samfellda skemmti-
dagskrá fyrir hátíðagesti, hér-
aðsbúa, fólk í sumarbústöðum og
aðra þá sem sækja héraðið heim
um þessa ferðahelgi. Hálft í
hvoru, Jón Páll, Diskótekið Dísa
og fleiri sjá um skemmtiatriði frá
morgni og fram á kvöld. Sérstakir
unglingadansleikir verða á laugar-
dag og sunnudag. Flugáhugamenn
verða með útsýnis- og leiguflug
frá flugvellinum á Stóra-Kroppi.
—• Bernhard
Frá Logalandi, en þar verður hluti hátíðarinnar.