Morgunblaðið - 08.01.1986, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR1986
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR 1986
plíúrgmt Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakið.
Málgagn Framsóknarflokksins
og stj órnarsamstarfið
Um áramótin lauk tæpra
tveggja ára göngu NT á
íslenskum dagblaðamarkaði.
Eins og sagði í síðustu forystu-
grein NT mistókst sú tilraun að
breyta Tímanum, málgagni
Framsóknarflokksins, í blað
undir öðrum formerkjum, blað,
sem ekki var gefið út sem flokks-
málgagn. Tilraunin jók skulda-
bagga Framsóknarflokksins til
mikilla muna. Sagt er að flokkur-
inn þurfí að standa undir rúm-
lega 80 milljón króna skuld
vegna þessa ævintýris í blaðaút-
gáfu. I síðustu forystugrein NT
sagði ennfremur: „Með nýju ári
hittumst við á ný í Tímanum.
Framsóknarflokkurinn og fram-
sóknarfélögin í Reykjavík hafa
bundist samtökum um útgáfu á
nýju blaði með þessu gamla og
góða nafni.“ Hinn 3. janúar kom
svo Tíminn út að nýju. í forystu-
grein hans stóð meðal annars:
„Tíminn hefur alla tíð verið mál-
svari framsóknar- og samvinnu-
manna og verður það áfram.“
Þótt Framsóknarflokkurinn
hafí verið 40% hluthafí í Nútím-
anum hf., sem átti og rak NT,
lýstu forráðamenn flokksins og
ritstjórar NT því jafnan yfír, að
ekki bæri að líta á blaðið sem
málgagn Framsóknarflokksins.
Annað er uppi á teningnum núna.
Ekki fer á milli mála, að Tíminn
er flokksmálgagn framsóknar-
manna og málgagn samvinnu-
hreyfíngarinnar, en á milli henn-
ar og blaðaútgáfu Framsóknar-
flokksins hafa jafnan verið náin
tengsl, sem virðast óijúfanleg,
sama á hveiju gengur. Og það
hefur komið fram í þeim umræð-
um, sem orðið hafa um fjár-
hagserfíðleika Framsóknar-
flokksins vegna NT, að draumur
margra framsóknarmanna er sá,
að þeir geti gefíð út blað, sem
losi SÍS-valdið undan því að
„kyssa á vöndinn" með auglýs-
ingum í Morgunblaðinu, eins og
það var orðað. Ber að fagna því,
að framsóknar- og samvinnu-
menn séu hættir að tala tæpi-
tungulaust um það, hvemig þeir
telja að eigi að veija fjármunum
íjöldahreyfingarinnar - þeir eiga
helst aldrei að þurfa að fara út
fyrir hringinn.
Hin nýlegu eigendaskipti á
Tímanum og sú staðreynd, að
hann er alfarið að nýju í höndum
Framsóknarflokksins, hlýtur að
valda breytingu á afstöðu blaðs-
ins og afstöðu annarra til þess,
sem þar birtist. Fáir hafa haft
um það stærri orð hin síðari ár
en þeir, sem stóðu fyrir því að
leggja niður Tímann og búa til
NT, hve flokksmálgögn séu lítils
virði. Þau séu ekki annað en
handbendi stjómmálamanna,
sem vilji öllu ráða og helst ekkert
sjá á prenti annað en það, sem
þeim kemur vel. Tíminn er nú
aftur kominn í þessa aðstöðu,
eftir að tilraunin með NT mis-
tókst, Framsóknarflokkurinn
verður að borga brúsann og
gömlu forystugreinamar em
teknar að birtast aftur.
Séu þessar forsendur hafðar í
huga, þegar forystugreinar Tí-
mans síðustu daga em lesnar,
mætti ætla, að forystumenn
Framsóknarflokksins hefðu
strengt þess heit um áramótin
að bera ekki ábyrgð á neinum
verkum sjálfstæðismanna í ríkis-
stjóminni - að minnsta kosti ef
þær mæta andstöðu hjá ein-
hveijum eða þykja umdeilanleg-
ar. I Tímanum á laugardag er
því haldið fram í forystugrein,
að Þorsteinn Pálsson “virðist nú
vera að tapa áttum í pólitíkinni"
- dregur málgagn forsætisráð-
herra þessa ályktun af hækkun
flugvallarskattsins, þótt flestir
stuðningsmenn Sjálftæðisflokks-
ins álitu það stafa af samvinnu
við framsókn, ef rétt væri. í
T’imanum í gær er sagt í forystu-
grein, að ýmis öfl í Sjálfstæðis-
flokknum hafí í tíð þessarar ríkis-
stjómar „skipulagt sérstaka að-
för að Lánasjóði ísl. náms-
manna“. Er það skoðun mál-
gagns Framsóknarflokksins, að
Sverrir Hermannsson, mennta-
málaráðherra, hafí það að aðal-
markmiði varðandi Lánasjóðinn
„að rýma embætti og stöður fyrir
íhaldsmenn". Tíminn lýsir gjörð-
um menntamálaráðherra í ríkis-
stjóm Steingríms Hermannsson-
ar með þessum orðum: „Hér er
um pólitíska ofsókn að ræða,
nánast pólitíska hreinsun eins og
gerist í einræðisríkjum."
Æsingur Tímans í garð Sjálf-
stæðisflokksins og ráðherra hans
á fyrstu dögum nýbyijaðs árs
og strax eftir að Framsóknar-
flokkurinn hefur alfarið tekið við
stjóm blaðsins að nýju bendir
ekki til neins annars en þess, að
framsóknarmenn hafí ákveðið að
segja Sjálfstæðisflokknum stríð
á hendur. Þeir hafa kannski náð
sáttum um jólahelgina Stein-
grímur Hermannsson, flokks-
formaður, og Páll Pétursson,
þingflokksformaður, og ákveðið
að skipa sér báðir í stjómarand-
stöðu? Þýðir reiði Tímans, að
framsóknarmenn ætli að ijúfa
stjómarsamstarfíð vegna upp-
stokkunar hjá Lánasjóði ísl.
námsmanna og hækkunar á flug-
vallarskatti? Ef það eru þessi
mál, sem eiga að velta ríkisstjóm
Steingríms Hermannssonar, er
nauðsynlegt að fá úr því skorið
sem fyrst.
Sjávarútvegsfréttir írá Kanada:
Ráðherra hættir vegna fískmats
og Bandaríkjamemi vilja tolla
eftir Halldór Pétur
Pálsson
Sjávarútvegsráðherra
Kanada segir af sér
Sjávarútvegsráðherra Kanada,
John Fraser sagði af sér í lok sept-
ember 1985 vegna deilu um gæða-
eftirlit á túnfiski. Fraser hafði þann
29. apríj sl. leyft sölu á niðursoðnum
túnfiski, sem matsmenn ráðuneytis-
ins höfðu dæmt óhæfan til manneld-
is. Eftir að ríkissjónvarpið CBC hér
fjallaði um þetta mál vakti það
undrun og hneykslun almennings.
Ráðherrann reyndi að veija ákvörð-
un sína, sem var á misskilningi
byggð, en hann varð þó að segja af
sér.
Túnfiskurinn var frá Star-Kist
fyrirtækinu í New Brunswick, sem
ræður um 40% af kanadíska tún-
fiskmarkaðinum. Star-Kist er erlent
fjölþjóðafyrirtaíki með verksmiðjur
í Bandaríkjunum og Kanada meðal
annars. Túnfískurinn er frá verk-
smiðju Star-Kist í St. Andrews, New
Brunswick fylki, en hún þjónar
Kanada. Framleiddur er niðursoðinn
túnfískur úr frystum blokkum, sem
Star-Kist kaupir víða. Ekkert af
þeim túnfiski, sem unninn er í St.
Andrews, er úr kanadískri lögsögu.
Astæðan fyrir tilvist verksmiðjunnar
í St. Andrews er fyrst og fremst sú,
hve háir tollar eru lagðir á unninn
físk, sem fluttur er til Kanada.
Star-Kist bar saman starfsemi
verksmiðju sinnar í Puerto Rico, sem
þjónar austurströnd Bandaríkjanna
og verksmiðjunnar í St. Andrews. Í
Puerto Rico höfnuðu bandarískir
matsmenn 0,5% af niðursoðnum tún-
físki en matsmenn sambandsstjóm-
arinnar í Ottawa í St. Andrews hafna
50%. Star-Kist og sjálfstæðir rann-
sakendur gátu ekki fundið mun á
hráefninu, sem keypt var til þessara
tveggja niðursuðuverksmiðja. Við
svo búið er ódýrara að flytja inn
fískinn fullunninn og borga toll en
að hafa vinnslu í St. Andrews. Star-
Kist ákvað því að loka St. Andrews-
verksmiðju sinni, ef ekkert væri að
gert, og segja upp 420 starfsmönn-
um sínum þar.
Lokun verskmiðjunnar losaði
Star-Kist einnig við vinnudeilur og
illindi á milli starfsfólks, sem þykja
einsdæmi hér í Kanada. Til dæmis
var farið í tvö ólögleg verkföll síðasta
sumar. Tildrögin voru, að Star-Kist
stytti vinnuvikuna úr 40 í 35 tíma
og lækkaði kaupið. Við bættist síðan,
að börn yfirmanna fyritækisins voru
••áðin til sumarvinnu við að fegra
umhverfi verksmiðjunar. Fyrsta
verkfallið var til að mótmæla þessu
framferði fyrirtækisins, það stóð í
um viku. Star-Kist leysti verkfallið
með lögbanni og rak síðan starfs-
menn í stjórn verkalýðsfélagsins
fyrir að hafa staðið fyrir því. Seinna
ólöglega verkfallið var til þess að
mótmæla uppsögn þessara starfs-
manna fyrirtækisins. í því verkfalli
var skotið á hús eins bílstjóra fyri-
tækisins, sem ekki virti hina ólög-
legu verkfallsvörslu, og var hundur
hans drepinn. Málið er óupplýst.
Verkfallið stóð í tvær vikur.
Þátttaka var dræm í báðum verk-
föllunum. Star-Kist svaraði harka-
lega fyrir sig, rak 29 starfsmenn og
setti 64 að auki í fjögra mánaða
vinnubann. Atvinnuleysi á St.
Andrews-svæðinu er um 20%, en
annars staðar í New Brunswick um
12-14%.
Ofan á ólguna á milli verkalýðs-
félagsins og stjómenda Star-Kist
bætist deila á milli verkalýðsfélags-
ins og yfir hundrað starfsmanna,
sem hafa beðið sáttasemjara New
Brunswick um að láta greiða at-
kvæði um það, hvort verkalýðsfélag-
ið hafí stuðning starfsmannana.
Hugmynd hinna óánægðu er að nýtt
verkalýðsfélag komi til sögunnar,
sem getur unnið með Star-Kist til
að halda verksmiðjuni gangandi.
Richard Hatfield, forsætisráð-
herra New Brunswick fylkis, gat
ekki sætt sig við fískmatið í St.
Andrews. Hann og þingmenn í
Ottawa frá New Brunswick báðu
Fraser, um að láta endurskoða fram-
kvæmd matsins. Fraser lét undan
og réð Rannsóknarráð New Bruns-
wick (Reasearch and Productivity
Council) til verksins í janúar 1985.
Þann 19. mars 1985 mælti Rann-
sóknarráðið með því að 37 af 38
verkeiningum, sem sjávarútvegs-
ráðuneytið hafði dæmt óhæfar til
manneldis, mætti senda á markað.
(Hver eining er 36.000, 184 gramma
dósir) Fraser lét senda þessar 37
einingar á markað. En 29. apríl
leyfði Fraser Star-Kist að selja 20
fordæmdar einingar í viðbót, sem
Rannsóknarráðið skilaði skýrslu um
þann þann 6. maí. í henni sagði, að
14 væru hæfar til manneldis en 6
ekki. Fraser neyddist til að segja af
sér vegna þessara mistaka.
Fraser, Hatfíeld og aðrir stjórn-
málamenn töldu, að verið væri að
láta reyna á það, hvort fyrirtæki
hefðu rétt til að kæra gerræðisleg
vinnubrögð embættismanna til pól-
itískra húsbænda þeirra. Túnfiskur-
inn er skoðaður af matsmönnum
kanadíska sjávarútvegsráðuneytis-
ins, sem nota eigin dómgreind. Þeir
þefa, smakka á og handleika fiskinn
til að sjá, hvort þrái eða rot sé í
dósinni. Lingeman, yfirmaður mats-
ins í sjávarútvegsráðuneytinu, neitar
því ekki, að matið sé einstaklings-
bundið. Hann telur samt, að efna-
greiningsmat, þar sem leitað er að
ethanol, sem fylgir rotnun, eins og
gert er við túnfsikmat í Japan, sé
ekki betra en það, sem stuðst er við
hér í Kanada.
Fraser varð að segja af sér vegna
þess að stjórnmálaumræður hér
snerust um rétt neytenda og gæða-
eftirlit í sjávarútvegi sérstaklega.
Miklu fé hefur verið varið til herferð-
ar til að auka gæði kanadískra sjáv-
arafurða. Fraser gat ekki varið sig
gegn þeirri ásökun, að hann væri
að grafa undan þeim árangri, sem
náðst hefur.
Matsmenn ráðuneytisins voru
sakaðir um að leggja Star-Kist í
einelti. Sjávarútvegsráðuneytið hef-
ur látið flytja gæðaeftirlitið í St.
Andrews til heilbrigðisráðuneytisins,
sem hefur það í för með sér, að öll
störf matsmanna eru laus til um-
sóknar.
Verksmiðjunni í St. Andrews
hefur verið lokað og er ekki vitað,
Nýr sjávarútvegsráðherra Kanada,
Thomas Siddon
hvoit eða hvenæar hún mun hefja
starfsemi á ný.
Tollur á útflutning á
ferskum botnfíski frá
Kaiuida til Baiidaríkjanna
Samtök í bandarískum sjávarút-
vegi sem nefna sig North Atlantic
Fisheries Task Force (NAFT)
stefndu kanadískum fersksfiskfram-
leiðendum fyrir alþjóðlegu verslun-
arnefndinni í Washington (U.S. Int-
ernational Trade Commission) þann
5. ágúst sl. NAFT byggir kæru sína
á skýrslu nefndarinnar um skilyrði
og samkeppni í sjávarútvegi á norð-
austurströnd Bandaríkjana, sem út
kom í desember 1984. í skýrslunni,
sem fyallað var um í Morgunblaðinu
27. febrúar, var talið, að verulegir
ríkisstyrkir væru veittir til sjávarút-
vegs í Kanada. í kæru NAFT eru
þessir styrkir taldir brot á tollalög-
gjöfinni í Bandaríkjunum, vegna
þess að þeir skaði innlendan iðnað.
Bandarískur útvegur, sem keppir við
innfiutning á ferskum botnfiski frá
Kanada, á rétt á verndartolli til að
afmá áhrif erlendra ríkisstyrkja á
verð og framboð af fiski innanlands.
Bandaríkjamennirnir í NAFT
kærðu innflutning á ferskum þorski,
ýsu, ufsa og flatfíski. í dómi Al-
þjóðlegu verslunarnefndarinnar var
karfa, steinbíti, keilu og kolmunna
bætt við, þar sem sala á þessum
tegundum var talin falla undir sömu
ákvæði bandarískra laga.
Alþjóðlega verslunarnefndin
komst að einróma niðurstöðu 19.
september: kanadískur sjávarútveg-
ur er styrktur og styrkirnir skaða
hagsmuni í bandarískum sjávarút-
vegi. Upphæð verndartollanna hefur
ekki verið ákveðin. Ákvörðun þeirra
fer eftir því hvernig 55 styrkir eru
metnir af bandaríska viðskiptaráðu-
neytinu.
í byijunjanúar 1986 verðursettur
bráðabirgðartollur á innflutning á
ferskum físki frá Kanada til Banda-
ríkjanna. í maí 1986 verður lagður
á lokatollur. Enginn tollur kemur til
álita, ef hinir 55 styrkir eru taldir
óverulegir og hafi af þeim sökum
engin áhrif á framboð á ferskum
fiski til Bandaríkjana frá Kanada.
Sú niðurstaða er mjög ósennileg.
Líklegt er, að tollurinn verði á bilinu
10-20%. I áðurnefndri skýrslu versl-
unamefndarinnar var beinn styrkur
til sjávarútvegsins á Atlanshafs-
svæðum Kanada 1982 metin á 105,6
milljónir Bandaríkjadollara en heild-
arframleiðsla á 1160 milljónir. í
kæru NAFT eru óbeinir styrkir og
atvinnuleysisbætur, sem eru miklu
hærri en beinu styrkirnir, taldir með.
Það er athyglisvert, að tollalög-
gjöfín í Bandaríkjunum veitir inn-
lendum iðnaði rétt til að stefna er-
25
lendum samkeppnisaðilum fyrir
þarlendan dómstól. Þar er dýrt að
veijast ásökunum um styrki í eigin
heimalandi. í málinu um ferska
botnfiskinn frá Kanada haf abáðir
aðilar beðið um frest til að safna fé
til að reka sín mál. Ekkert er vitað
um það, hvernig Bandaríkjamönnum -
gengur að safna peningum til máls-
sóknarinnar. í Kanada gengur illa
að safna fé til varnarinar.
Fyrirtæki í Kanada, sem sérhæfa
sig í að selja ferskan físk til Banda-
ríkjanna eru mörg og Itil og svo
risafyrirtækin tvö, FPI (í ríkiseign)
og NatSea. Stórfyrirtækin eru á -
batavegi frá barmi gjaldþrots en
þeir minni eru ekki aflögufærir. Það
er líka útbreidd skoðun hjá þessum
aðilum, að það sé ekki í þeirra verka-
hring að vetja atvinnuleysisbætur
og fleira í Kanada fyrir bandarískum
dómstóli. Við þetta bætist viss bjart-
sýni vegna þess að Kanadamenn
hafa flórum sinnum síðan 1978
hrundið svona árásum á botnfisks-
framleiðendur hjá bandarísku al-
þjóðlegu verslunarnefndinni.
Þetta er ekki stórmál, einungis
er um 54 milljónir Kanadadollara
að ræða, en heildarútflutningur á
sjávarafurðum til Bandaríkjanna
1984 var 972 milljónir Kanadadoll-
ara.
I raun er um alvarlegt ástand að
ræða. Tollalöggjöfin bandaríska var
styrkt til muna 1984. Nú eru um
200 iðngreinar í Kanada að veija
sig gegn málsókn frá bandarískum
keppinautum. Hagsmunaaðilar í
Alaska munu nota niðurstöðuna um
ferska botnfískinn til að kreíjast
þess, að hið sama gildi um frystar
afurðir frá Kanada og ferskar. Það
er vel þess virði fyrir íslendinga að
fylgjast með þessu máli.
Höfundur stundar nám i hagfræði
íOttawa, höfíiðborg- Kanada.
Höggvið á hnút í húsnæð-
ismáhim ÞjóðsldaJasafiis
eftir Sigfís Hauk
Andrésson
Inngangur
Að undanfömu hefur talsvert
verið rætt og deilt um þá ákvörðun
Sverris Hermannssonar mennta-
málaráðherra að kaupa húsakynni
Mjólkursamsölunnar að Laugavegi
162 handa Þjóðskjalasafninu jafn-
framt þeirri fyrirætlun, að Stjórnar-
ráðið fái Safnahúsið við Hverfísgötu
til afnota í framtíðinni.
Með því að ég hef öðru hveiju
um alllangt árabil fjallað um málefni
Þjóðskjalasafnsins á opinberum vett-
vangi, starfað við safnið í meira en
tvo áratugi og kynnt mér talsvert
hliðstæðar stofnanir erlendis, þykist
ég hafa gildar ástæður til að leggja
hér orð í belg.
Safinahúsið of lítið
sem firamtíðaraðsetur
Þjóðskjalasafhs
í skrifum mínum um safnamálin
undanfarin ár hef ég hvað eftir
annað vikið að því, að hið gamla
veglega Safnahús við Hverfísgötu
nægði Þjóðskjalasafni engan veginn
til frambúðar, þó að safnið fengi það
allt, eins og til stóð, þegar Lands-
bókasafnið flyttist loks í Þjóðarbók-
hlöðuna. Ekki minnist ég þess, að
nokkur sérfróður maður hafi borið
brigður á þetta, heldur miklu fremur
látið svipaðar skoðanir í ljós.
Það er viðurkennd staðreynd, að
Þjóðskjalasafnið hefur ekki áratug-
um saman getað tekið við nema
broti af þeim skjölum opinberra
stofnana og embætta, sem því hefur
ávallt borið bein lagaleg skylda til
að taka til varðveizlu, svo ekki sé
talað um alls konar skjalagögn
einkaaðila, sem eru engu síður
ómissandi heimildir um sögu lands
og þjóðar og þurfa mikið húsrými.
Þjóðskjalasafn þarfnast ennfremur
stóraukins bókakosts, þar eð núver-
andi handbókasafn þess er svo
óverulegt að mjög þarf um að bæta,
og í þessum efnum þarf óhjákvæmi-
lega að gera stórátak eftir áð sam-
býlið við Landsbókasafn er úr sög-
unni. Þá þarf að fjölga starfsliði
Þjóðskjalasafns að mun, eigi það að
geta gegnt þeim hlutverkum sem
því ber að sinna lögum samkvæmt.
Allt það, sem nú hefur verið nefnt,
krefst langtum meira húsnæðis en
Safnahúsið hefur upp á að bjóða.
Ekki má heldur gleyma því, að söfn
hlaða stöðugt utan á sig, jafnvel þótt
reynt sé, að því er skjalasöfn varðar,
að draga úr fyrirferð þeirra með
skynsamlegum og skipulegum grisj-
unum. Það tæki því Þjóðskjalasafnið
tiltölulega skamman tíma að yfír-
fylla Safnahúsið.
Ýmsir gallar Safiia-
hússins og inn-
réttinganna þar
Það er ekki aðeins svo, að Safna-
húsið sé of þrönt til að geta verið
frambúðaraðsetur Þjóðskjalasafns,
heldur er það ennfremur að ýmsu
leyti illa úr garði gert tæknilega.
Húsið er raunar miklu fremur miðað
við þarfir bókasafns en skjalasafns,
og allavega hefði þurft að gera á
því gagngerar endurbætur, ef Þjóð-
skjalasafnið hefði fengið það allt.
Sá stórkostlegi galli er ennfremur á
Safnahúsinu að þar er engin lyfta,
og úr því verður ekki bætt. Allt
þarf þess vegna að bera þar milli
Sigfus Haukur Andrésson
„Óhætt er að fullyrða,
að með umræddum
húsakaupum handa
Þjóðskjalasafiii hafí
Sverrir Hermannsson
menntamálaráðherra
höggvið á einn af þeim
rembihnútum, sem
margra ára, eða öllu
heldur áratuga, seina-
gangur og vanræksla
hafa komið safiiamálum
okkar í.“
hæða og margt af því er að sjálf-
sögðu engin léttavara. En slíkur
burður fram og aftur er endalaus í
skjalasafni vegna afgreiðslu til gesta
á lestrarsal.
Um innréttingarnar skal þess í
fyrsta lagi getið, að hið gamla
þunglamalega og fyrirferðarmikla
hillukerfi í geymslunum veldur því,
að allt pláss þar nýtist afar illa.
Nýtízkulegri og langtum notadrýgri
innréttingar hafa að vísu verið settar
í kjallara og á fyrstu hæð geymslu-
rýmis Þjóðskjalasafns og í handrita-
deild Landsbókasafns, en óvíst mun
vera hversu miklar slíkar breytingar
burðarþol hússins leyfir. Svo vikið
sé að hinum gömlu virðulegu hús-
gögnum í lestrarsölum Safnahúss-
ins, þá eru þau allt annað en þægileg
fyrir þá sem þurfa að nota þau til
lengdar. Ekki hef ég kynnzt verri
stólum, nema ef vera skyídi í lestrar-
sal Konunglega bókasafnsins í
Kaupmannahöfn. Þá eru borðin sízt
skárri, þar eð menn verða að sitja
krepptir við þau. Slík húsgögn getur
bakveikt og fatlað fólk ekki notað
að neinu ráði án meiri og minni þján-
inga og enn meira heilsutjóns, og
margir aðrir, sem notast þurfa við
þau til langframa, verða óhjákvæmi-
Íega gigtarsjúklingar af því. Ný og
þægileg húsgögn í lestrarsal hefðu
þess vegna verið bráðnauðsynleg og
sjálfsögð heilbrigðiskrafa ef Þjóð-
skjalasafnið hefði orðið um kynt í
Safnahúsinu.
Húsið hentar Stjórnar-
ráðinu vel
Þegar á það hvorttveggja er litið,
að nauðsyniegt hefði verið að leggja
í mikinn kostnað til að lagfæra
Safnahúsið til afnota fyrir Þjóð-
skjalasafnið án þess að það hefði
samt sem áður fullnægt þörfum þess
eða dugað því til nokkurrar frambúð-
ar, er eðlilegt að menn færu að huga
að því, hvort húsið gæti ekki hentað
öðrum opinberum stofnunum. Það
blasti þá þegar við, að húsið væri
afar vel í sveit sett fyrir Stjórnarráð-
ið, sem gæti bæði notað það til
skrifstofuhalds, fundahalda og fyrir
skjalasafn sitt og handbækur.
Skjalasöfn flestra ráðuneyta munu
búa við býsna þröngan kost, en
ágætt rými væri fyrir þau á neðstu
hæðum Safnahússins, enda eru vel
skipulögð skjalasöfn eitt af grund-
vallaratriðum góðrar stjórnsýslu.
Þetta veglega hús væri t.d. kjörið
aðsetur fyrir skrifstofur forseta ís-
lands og forsætisráðuneytisins.
Hæstiréttur hefur reyndar einnig
verið nefndur í þessu sambandi, en
ekki skal það rætt frekar hér.
Nábýli Þjóðskjalasafns
við Þjóðarbókhlöðuna
og Háskólann hefði
verið æskilegast
Það hefði auðvitað verið lang-
heppilegast, að hugsað hefði verið
fyrir því í tæka tíð að byggja bæði
yfír Landsbókasafn og Þjóðskjala-
safn í nánd við Háskólann, enda þá
unnt að gera það í hæfilegum áföng-
um. Óumdeilanlega hefði það verið
gagnkvæmt hagræði fyrir þessi söfn
að vera áfram í nábýli og komið sér
vel fyrir heimspekideild Háskólans,
Stofnun Árna Magnússonar og Þjóð-
minjasafn að hafa þau bæði í nánd
við sig. Á þetta benti ég þegar árið
1968 í grein um Þjóðskjalasafnið og
hef ítrekað það oftar en einu sinni
síðan í skrifum mínum um þessi mál.
Ráðamenn völdu hins vegar þá
leið að byggja einungis Þjóðarbók-
hlöðu á háskólasvæðinu, en láta
Þjóðskjalasafninu eftir allt Safna-
húsið, þótt sýnt væri að sú lausn
nægði því aðeins um stundarsakir.
Þar á ofan hefur tekizt svo hörmu-
lega til, að bygging Þjóðarbókhlöð-
unnar hefur dregizt langt úr hömlu
og vandi safnanna því farið vaxandi
ár frá ári.
Kaup Mjólkursamsölu-
húsanna stórkostleg
lausn miðað við aðstæður
Úr því að þannig hefur hvorki
gengið né rekið með byggingu Þjóð-
arbókhlöðunnar, mátti til skamms
tíma í mesta lagi vænta þess, að
Þjóðskjalasafnið fengi einhverntíma
allt Safnahúsið og síðan hjökkuðu
húsnæðismál þess í sama farinu um
ófyrirsjáanlega framtíð. Þegar svo
loks yrði hafizt handa við að byggja
yfir það, yrði engin nothæf lóð í
boði nema einhvers staðar í útjaðri
borgarinnar.
Við þessar aðstæður verður það
að teljast óvenjuleg heppni, að til-
tölulega hentug húsakynni skyldu
bjóðast til kaups handa safninu með
góðum kjörum um sama leyti og í
stól menntamálaráðherra settist
maður með lifandi áhuga á íslenzkri
menningu og þann kjark og þá fram-
sýni, sem til þurfti til að grípa þetta
einstæða tækifæri til frambúðar-
lausnar á húsnæðisvanda þess.
Húsakynni Mjólkursamsölunnar
að Laugavegi 162, sem hér er um
að ræða, eru bæði mikil og traust
og geta enzt Þjóðskjalasafni um
langa framtíð, auk þess sem svigrúm
er til að byggja þarna til viðbótar.
Hluta af húsnæðinu er hægt að taka
í ootkun fyrir safnið án teljandi
lagfæringa. Ýmsir aðrir hlutar þess-
ara víðfeðmu húsakynna þarfnast
hins vegar talsverðra breytinga og
viðgerða eins og eðlilegt er, en það
á að vera unnt að gera í hæfílegum
áföngum. Þá þarf að sjálfsögðu að
gera viðeigandi breytingar á portinu
til samræmis við hið nýja hlutverk
þess, og setja mætti þar t.d. dálítinn
garð með tijám og smekklegum
myndastyttum.
Margvísleg vandamál þarf vitan-
lega að leysa, þegar hús eru látin
skipta svo gersamlega um hlutverk
eins og í þessu tilviki. Erlendis hef
ég þó séð dæmi af svipuðum toga,
þar sem ágætlega hefur tekizt til,
og ekki er ástæða til að ætla annað
en svo verði einnig hér.
Lokaorð
Óhætt er að fullyrða, að með
umræddum húsakaupum handa
Þjóðskjalasafni hafí Sverrir Her-
mannsson menntamálaráðherra
höggvið á einn af þeim rembihnút-
um, sem margra ára, eða öllu heldur
áratuga, seinagangur og vanræksla
hafa komið safnamálum okkar í. Það
eru nefnilega ekki aðeins Þjóðskjala-
safn og Landsbókasafn, sem orðið
hafa hart úti af þessum ástæðum,
heldur t.d. einnig Listasafnið og
Náttúrufræðisafnið, svo táknræn
dæmi séu nefnd, en hið síðastnefnda
býr við hörmulega aðstöðu. Sú
óvænta og heillavænlega lausn, sem
nú hefur orðið á húsnæðisvanda
Þjóðaskjalasafns, sýnir hins vegar
hveiju er unnt að fá áorkað þegar
ekki er einungis haldið á málum af
góðum vilja, heldur og af áræði og
stórhug. Eru nú vonandi að renna
upp nýir og betri tímar í menningar-
málum okkar Islendinga.
Að endingu vísa ég til eftirtalinna
greina minna og ritgerða um safna-
málin:
Þjóðskjalasafn íslands. Samvinn-
an, 2. hefti 1968.
Aðbúrfaður að Þjóðskjalasafni ís-
lands. Tíminn 16/8 og 18/8 1979.
Úr hornreku í hornstein. Dag-
blaðið 16/4 1980.
Hugleiðingar um húsnæðismál
Þjóðskjalasafnsins í tilefni aldaraf-
mælis þess. Morgunblaðið 31/3
1983.
Þjóðskjalasafn, héraðsskjalasöfn,
atvinnusögulegt skjalasafn. Morg-
unblaðið 19/5 og22/5 1982.
Þjóðskjalasafn íslands - Aldaraf-
mæli. Saga 1982.
Þjóðskjalasafn íslands - Ágrip
af sögu þess og yfirlit um heimilda-
söfn þar. 2. útg. R.vík. 1982.
Höfíindur er skjalavörður ÍPjóð-
skjalasafhi.

■ —-

. 4iwm