Morgunblaðið - 24.01.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. JANÚAR1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Danir og Evrópu
bandalagið
DANSAÐ EFTIR
PÍPU STALÍNS
EFTIR NEAL ASCHERSON
„Þing menntamanna um fríðsamlega framtíð mannkyns“ var haldið í Varsjá í Póllandi
í síðustu viku. Þingið var haldið undir forsjá pólska kommunistaflokksins og á setningar-
degi þess voru menntamenn úr röðum Samstöðu handteknir, þegar þeir vildu skýra sjón-
armið sín fyrir vestrænum blaðamönnum. — Það er engin nýlunda að stjórnvöld í Pól-
landi og öðrum kommúnistaríkjum efni til funda af þessu tagi. í þeirrí grein, sem hér
birtist eftir blaðamann breska vikublaðsins Observer, eru rifjaðir upp sögulegir atburðir
tengdir fundum af þessu tagi. Þar er meðal annars vísað til sambærilegs þings og fer
fram þessa dagana í Póllandi fyrir tæpum 40 árum. Þá þáðu ýmsir fremstu menntamenn
Vesturlanda boð um fundarsetu. í fréttaskeytum nú segir, að boðinu hafi veríð hafnað
jóðaleiðtogar Evrópubanda-
lagslandanna 12 hafa ákveðið
að stefnt skuli að því að gera
bandalagið skilvirkara og veita
stofnunum þess eða ákvörðunum,
sem teknar eru innan vébanda
þeirra, aukið vægi. í þessu felst
annars vegar að eðli bandalagsins
sem yfirríkjastofnun er ítrekað og
hins vegar að dregið er úr mætti
neitunarvalds einstakra ríkis-
stjóma eða fulltrúa þeirra í ráðum
og nefndum bandalagsins.
Akvarðanir af þessu tagi ættu
ekki að koma neinum í opna
skjöldu, sem þekkja sögu Evrópu-
bandalagsins (EB) og átta sig á
hugmyndafræðinni að baki þess.
Markmiðið er í stuttu máli að
koma á fót einskonar bandaríkjum
Evrópu, mynda öflugt sambands-
ríki Evrópuþjóða.
Dönum var þetta markmið ljóst
1972, þegar meirihluti þeirra
ákvað í þjóðaratkvæðagreiðslu að
ganga í bandalagið. Síðan hefur
lítið miðað í átt að markmiðinu á
vettvangi Evrópubandalagsins.
Þar hefur þvert á móti oft og tíðum
verið tekist svo harkalega á, að
fjölmiðlar hafa látið eins og næsti
leiðtogafundur gæti orðið hinn síð-
asti, ef bandalagið væri þá ekki
orðið gjaldþrota, áður en til hans
kæmi. Ekkert af þeim hrakspám
hefur ræst, þvert á móti gátu ríkis-
stjómimar orðið ásáttar um það á
síðasta ári að stíga lítil skref til
frekari samvinnu.
Málum er þannig háttað í
danska þinginu, að ríkisstjóm
landsins hefur ekki meirihluta þar,
þegar greidd eru atkvæði um við-
kvæm utanríkismál. Á það jafnt
við málefiii er varða Atlantshafs-
bandalagið og Evrópubandalagið.
Er svo komið fyrir Dönum, að
utanríkisstefna þeirra er kennd við
neðanmálsgreinar, því að í álykt-
unum frá þessum bandalögum má
nú orðið finna slíkar greinar, er
skýra frá sérstöðu Dana. í þessu
efhi hafa danskir jafnaðarmenn
sýnt ótrúlega mikla tækifæris-
mennsku. Hvort heldur rætt er um
kjamorkuvopn eða vald stofnana
á vegum EB hika foringjar þeirra
eins og Anker Jörgensen ekki við
að snúast gegn eigin sjónarmiðum
í pólitískri refskák heima fyrir.
Rimmunni út af skipulagsbreyt-
ingunum innan EB hefur nú lyktað
með því, að málinu er vísað til
þjóðaratkvæðagreiðslu.
íslendingum ætti að vera vel
ljóst, að það er stórt skref fyrir
norðlæga þjóð að gerast þátttak-
andi í Evrópusamstarfi, er sækir
afl sitt til mið-evrópuhugmynda
um sambandsríki. Hér hafa um-
ræður um aðild að þessu samstarfí
verið í einskonar pólitísku banni í
um það bil aldarfjórðung. Síðan
Norðmenn felldu það í þjóðarat-
kvæðagreiðslu 1972 að ganga í
EB hefur aðild ekki verið á döfinni
þar. Lýsi Danir andstöðu við skipu-
lagsbreytingar innan EB nú, er
líklegt að þeir flosni upp frá hinum
sameiginlega EB-búskap, sem
hefur þó verið þeim mikil tekjulind.
Ástæða er til að hafa áhyggjur
af því, ef skörp skil myndast milli
norðurs og suðurs í Vestur-Evrópu
vegna ólíkrar afstöðu til samstarfs
ftjálshuga ríkja. Nú um áramótin
gengu Spánn og Portúgal í EB,
þar með færðist þungamiðjan í
bandalaginu sunnar, ef svo má að
orði kveða. Enn er óljóst, hvort
þetta hefur erfiðleika i för með
sér fyrir okkur. Danir hafa rejmst
okkur vel við málarekstur gagn-
vart EB-stofnunum. Ákvörðun
þeirra nú snertir okkar hagsmuni
þvf bæði beint og óbeint auk þess
sem hún hefur pólitisk og sálræn
áhrif langt út fyrir landamæri
Danmerkur.
Áhyggjur
lögreglu-
manna
Bent var á það hér á þessum
stað, þegar rætt var um þá
ákvörðun að vopna íslenska lög-
reglumenn á Keflavíkurflugvelli
með vélbyssum, að hún væri stórt
skref fyrir íslensk stjómvöld. Við
ákvarðanir af þessu tagi væri
enginn kostur góður og miklu
skipti, að þær væru teknar með
þeim hætti, að ábyrgð og fyrirmæli
væru skýr og afdráttarlaus.
Því er þetta riijað upp fáeinum
dögum síðar, að Landssamband
lögreglumanna hefur lýst áhyggj-
um sínum og hníga þær til sömu
áttar. Lögreglumenn átta sig að
sjálfsögðu á því, að hér á landi
eins og annars staðar verður ekki
hjá því komist að grípa til skot-
vopna til að halda uppi iögum og
rétti. Þeir gera sér einnig betur
ljóst en aðrir, hvílík ábyrgð það
er að fara með skotvopn.
Fulltrúar dómsmálaráðuneytis
og utanríkisráðuneytis hafa lýst
sig fúsa til að ræða við Landssam-
band lögreglumanna um þau at-
riði, sem það hefur vakið máls á.
Morgunblaðið hvetur til þess að
gengið verði til þeirra viðræðna
með því hugarfari að greiða úr
ágreiningi, ef einhver er, og skapa
traustar forsendur fyrir því, að
unnt sé að bregðast með viðeig-
andi ráðstöfunum við þeim hætt-
um, sem að okkur steðja.
af flestum vestan járntjalds.
Nú er komið að því að maðurinn
sem dansaði við Molotoff leysi frá
skjóðunni. Ég beini því til allra sem
vilja skoða söguna í sama ljósi og
lýsir sviðið í leikhúsi fjarstæðnanna
að lesa nýjasta hefti Granta. Þar
er útdráttur úr bók sem nefnist
„They“ [Þeir], en þar segja þeir
sögu sína sem stjómuðu Póllandi á
tímum harðstjómar Stalíns. Nú em
þeir komnir á eftirlaun og em hinir
málglöðustu.
Einn þeirra er Jakub Berman,
sem um átta ára skeið bar ábyrgð
á leynilögreglu landsins. Hér lýsir
hann samkvæmi sem fram fór
heima hjá Stalín árið 1948:
— Einu sinni, ég held það hafi
verið árið 1948, dansaði ég við
Molotoff.
— Áttu við frú Molotoff?
— Nei, það var búið að senda
hana í vinnubúðir. Ég dansaði við
Molotoff — það hlýtur að hafa verið
vals eða að minnsta kosti eitthvað
auðvelt__
— í hlutverki dömunnar?
— Molotoff stýrði; ekki geri ég
mér grein fyrir því með hvaða
hætti. Hann var reyndar alls ekki
lélegur dansmaður og ég reyndi að
fylgja honum eftir.
— Hvað um Stalín? Við hvem
dansaði hann?
— Nei, nei. Stalín dansaði ekki.
Hann trekkti upp grammófóninn
og rækti það eins og skyldustarf.
Hann setti plötur á fóninn og horfði
svoá.
— Horfði hann á ykkur?
— Hannhorfðiáokkurdansa.
— Fannstþérgaman?
— Já, þetta var indælt en þmng-
ið innri spennu.
— Skemmtirðu þér þá ekki í raun
ogvem?
— Stalín skemmti sér hið bezta.
En hvað okkur snerti vom þessir
danstímar ágætt tækifæri til að
skiptast á upplýsingum sem við
hefðum ekki getað gert í heyranda
hljóði.
Og svo framvegis. Jú, í alvöm.
Þessir atburðir áttu sér raunvem-
lega stað. Þannig var stefnan
mörkuð. Molotoff spurði Berman
ekki hvort hann kæmi þangað oft
heldur (einn, tveir, þrír; einn, tveir,
þrír) tuldraði að Qandsamleg sam-
tök væm að seilast til áhrifa í Pól-
landi. Vafalaust fór Berman svo
heim og handtók mörg þúsund
manns til viðbótar.
Önnur glefsa úr þessari gleymdu
tónlist mun heyrast í Varsjá í þess-
ari viku. Þeir efna til „Heimsþings
menntamanna til vamar friði“, en
yfirskriftin rifjar á stundinni upp
gamla Stalíns-tfmann þegar sam-
ferðamenn og nytsamir sakleysingj-
ar gengu fylktu liði og veifuðu dúfu
Picassos um leið og þeir undirrituðu
áskoranir um baráttu gegn Wall
Street-einræði. Rejmdar er þingið
útmálað sem endurtekning á hinu
fræga menntamannaþingi í Wroc-
law árið 1948 sem haldið var í
rústum „á tímum vonar og bjart-
sýni".
Þetta eru vægast sagt annarleg
áform. Svo er þó guði fyrir að þakka
að heimurinn hefur breyzt síðan
árið 1948. Fýrirbærið „samferða-
menn" er aldauða eða í alvarlegri
hættu. Allir vita að flestir pólskir
menntamenn neita að koma nálægt
þessu þingi og það liggur engan
veginn ljóst fyrir hveijir verði til-
leiðanlegir til að sækja það. Stór-
brotnir boðslistar eru með nöfnum
ólíklegustu einstaklinga, allt frá
Graham Greene til Woody Allen,
Vanessu Redgrave og Meryl Streep,
dr. Runcie, Harold Wilson, Kurt
Waldheim og Marcel Marceau.
Hversu margir hinna verðugu hafa
eigjnlega fengið sent boðskort er á
huldu.
Það sem mér ofbýður er það að
hinir pólsku skipuleggjendur skuli
leggja það mat á Wroclaw-þingið
að það hafí verið afar vel heppnað.
Vissulega var það sögulegt. Sögu-
legt vegna þess að í hugum margra
menntamanna á Vesturlöndum var
Wroclaw 1948 andartak hinnar
blindandi glýju á leiðinni til Dam-
askus. Það var einmitt þar sem hið
rétta eðli Stalíns-valdsins, eðli kúg-
unarinnar, skelfingarinnar og svik-
anna, var afhjúpað með þeim hætti
að enginn glöggur „framfarasinni"
gat hjá því komizt að sjá það.
í brezku sendinefndinni voru
menn eins og Kingsley Martin,
Juiian Huxley, skáldsagnahöfund-
urinn Richard Hughes, Edward
Crankshaw frá Observer, J.B.S.
Haldane, George Weidenfeld, Ro-
nald Searle, „rauði skólameistar-
inn“ Hewlett Johnson og A.J.P.
Taylor. Brezka sendiráðið gerði þá
neyðarlegu athugasemd að „í sam-
bandi við boðið hefði það atriði
vafalaust skipt suma Bretana veru-
legu máli að ferðin væri þess eðlis
að menn fengju ókejrpis að reykja."
Vindlingar voru ókeypis en vodkað
ekki.
Á fyrsta degi bauðst hópur há-
skólakennara og málamanna að
veita þátttakendum leiðsögu. Á
öðrum degi voru tólf handteknir
fyrir að „gefa rangar upplýsingar
um Pólland". Þingið hófst með ræðu
Alexanders Fadeyev, rithöfundar,
sem Stalín dillaði mjög. Hann sagði
að Sovétmenn hefðu unnið stríðið
hjálparlaust, að Vestræn menning
væri tómt drasl og að apar gætu
framleitt ljóð T.S. Eliots ef þeir
kynnu að vélrita.
Gífurlegt lófatak frá flestum í
salnum, en Bretana rak í rogastans.
Huxley og Ritchie Calder lögðu til
að gengið yrði út. Á bak við tjöldin
var Jakub Berman og hann var líka
skelfingu lostinn. Hann hringdi í
dansfélaga sinn í Moskvu til að fá
hann til að múlbinda sovézku sendi-
nefndina. Molotoff gegndi en það
var um seinan.
AJ.P. Taylor galt í sömu mynd.
Hann talaði þá sem nú blaðalaust
þannig að ekki var unnt að ritskoða
ræðuna. Hún var „ekki síður of-
stopafull í flutningi og að innihaldi
en ræða Fadeyevs." Áheymarfull-
trúi sendiráðsins getur þess að þessi
ræða sem „f pólskum fjölmiðlum
var útmáluð sem dæmigerður aftur-
haldsvaðall úr farandsala á snærum
amerískra heimsvaldasinna ...
vakti í fyrstu þau viðbrögð 500
þátttakenda að þeir supu hveljur
af undrun; þá tóku ýmsir úr hinum
fjölmennu röðum Slavanna að fussa
og sveia...“
Fyrirbyggj andi að-
gerðir mikilvægastar
- segir Eli Schwars yfirtannlæknir heilbrigðisþjónustu Dana
REGLULEGT eftirlit með tönn-
um danskra skólabama hefur
-gefið góða raun og eru tann-
viðgerðir bama á skólaaldri nú
helmingi færri en fyrir 15 árum.
í Danmörku era starfandi um
1200 skólatannlæknar en reiknað
er með að á næstu 5 til 6 ámm
verði þeim fækkað í 900 vegna
verkefnaskorts og fækkunar
bama.
„í baráttunni við tannskemmdir
bama eru fyrirbyggjandi aðgerðir
hvað mikilvægastar," sagði Eli
Schwars yfirtannlæknir heilbrigðis-
. þjónustunnar í Danmörku. „Með
því að skola tennur bamanna reglu-
lega með fluorblöndu, kenna þeim
rétt handbrögð við tannburstun og
upplýsa þau um hvað sé tönnunum
skaðlegt er hægt að hafa nokkur
áhrif. Þá má ekki gleyma kvaðningu
bama til skoðunar og árlegu eftirliti
með þeim, sem er afar mikilvægt
ef fyrirbyggja á tannskemmdir.
Við beitum ýmsum ráðum til að
ná til sem flestra. Fömm í skólana
þar sem auðveldast er að ná til
flestra. í þeim sveitarfélögum þar
sem ekki em starfandi skólatann-
læknar er samið við tannlækna á
staðnum, sem kajla á börnin til
skoðunar. Með þessu fyrirkomulagi
er viðkomandi tannlæknir gerður
ábyrgur fyrir bömum sem em í hans
umsjá. Láti þau hjá líða að koma
er haft samband við viðkomandi
bæjarfélag sem grípur í taumana
og sér til þess að þau mæti. Þau
böm, sem koma á tveggja ára fresti,
geta rejmst sveitarfélaginu, sem
greiðir fyrir tannviðgerðir, dýrir
sjúklingar þegar þarf að rótfylla eða
setja krónur á tennur.
Þegar litið er til baka sjáum við
að okkur urðu á mistök þegar í
upphafi baráttunnar. Við hefðum átt
að einbeita okkur að bömum á leik-
_L