Morgunblaðið - 05.04.1986, Blaðsíða 13

vegna lífs- og líkamstjóns reiknast
mér vera milli 5% og 6% þegar í
stað. Þannig hækka bætur vegna
slysatjóna almennt frá mars 1985
til mars 1986 um það bil 40% þar
af minnst um 19% einungis vegna
nýju kjarasamninganna.
Munatjón
Tjón á munum af völdum bíla
eru margs konar. Skemmdir á eign-
um annarra, einkum bílum, en einn-
ig ljósastaurum, girðingum, húsum
o.fl. Bótaupphæðir vegna slikra
tjóna eru tengdar allt öðrum þáttum
efnahagslífsins en bótaupphæðir
vegna lífs- og líkamstjóna. Miklum
mun auðveldara er að fínna upphæð
, munatjóns og uppgjör slíks tjóns
gengur miklu hraðar fyrir sig.
Þessum tjónum má í aðalatriðum
skipta í tvennt.
I fyrsta lagi svonefnda al-
skaða, þ.e. þegar bílar skemmast
svo mikið að tiyggingafélagið borg-
ar tjónþolanum andvirði nýs bfls,
en selur flakið. Önnur tjón eru
mestmegnis skemmdir á öðrum bfl-
um sem unnt er að gera jafngóða
aftur. Af þeim upplýsingum, sem ég
hef undir höndum, munu alskaðar,
þ.e. útborgað verð að frádregnu
því sem tekst að selja flökin á, vera
nálægt 16% af heildarbótagreiðsl-
um félaganna vegna munatjóns.
Hvað alskaðana varðar er ljóst
að lækkun á verði bfla (t.d. vegna
tollalækkana) og samsvarandi lík-
leg lækkun á verði gamalla bfla
lækkar tjónsbætur vegna alskaða í
sama hlutfalli og nemur meðaltals-
lækkun á verði bíla, ef áfram fæst
hlutfallslega lægra verð fyrir bíl-
hræin. Hvort svo verður er erfitt
að spá um. Ég tel líklegt að hræin
lækki meira en nýir bflar, en úr
því sker reynslan.
Hér á eftir rek ég hvemig gjald-
miðlar þeirra þjóða, sem meginhluti
bílastofns okkar er frá hafa hækkað
frá 1. mars 1985. Að sjálfsögðu
hafa nýir bílar hækkað í svipuðu
hlutfalli. Mér skilst að áhrif tolla-
breytinga hafi lækkað verð nýrra
bíla um 27% til 30%. Sennilega
hafa nýir bílar hækkað að meðaltali
um 35% yfir síðasta tryggingaár
vegna gengisbreytinga.
Hækkun annarra munatjóna en
alskaða á bílum tengist breytingum
á tveim aðalþáttum, þ.e. verði á
varahlutum og verði á útseldri
vinnu við viðgerðir.
Ekki hef ég í höndum (og senni-
lega enginn) traustar tölur um
breytingar á verði varahluta frá
því í mars 1985. Vegna samsetning-
ar bflaflota okkar Islendinga eftir
framleiðslulandi vegur ugglaust
þyngst hvemig gengi ákveðinna
gjaldmiðla hefur breyst. Frá 1.
mars 1985 hefur japanska yenið
hækkað um 43%, þýska markið um
40,5%, ítalska líran um 29,6%,
sænska krónan um 26,6%, franski
frankinn um 40,0% en bandaríski
dollarinn hefur lækkað um 1,1%.
Útseld vinna hefur hækkað frá
mars 1985 til mars 1986 milli 26%
og 28% og er þá ekki gert ráð fyrir
neinni hækkun eftir nýju kjara-
samningana.
Dragi nú hver sínar ályktanir um
hver sé raunhæf hækkun iðgjalda
fyrir ábyrgðartryggingar bíla.
Fróðlegt væri að sjá niðurstöðu
reiknimeistara samningsaðila
vinnumarkaðarins.
Hvað geta tryggingafé-
lögin gert til lækkunar
iðgjalda?
í þessu skrifi mínu er nær ein-
göngu fjallað um ábyrgðartrygg-
ingar bfla. Reynt er að gera hlut-
læga grein fyrir tilgangi þeirra og
ástæðunum fyrir að þær eru skyldu-
tryggingar. Jafnfram hef ég bent á
þá meginþætti sem hafa áhrif á
ákvörðun iðgjalda fyrir þessar
ttyggingar.
Af því sem hér hefur verið rakið
þarf ekki mikla visku til að skilja
að tryggingafélögin sjálf geta haft
næsta lítil áhrif á iðgjöld fyrir
þessar tryggingar, hvort sem er til
lækkunar eða hækkunar.
Það er þó alls ekki svo að þau
þurfi að vera algjörlega áhrifalaus.
Eðlilegt er t.d. að spyija hvort
rekstur félaganna sé ekki óþarflega
dýr. Ég svara þeirri spumingu
hiklaust játandi. Að vísu verða
ábyrgðartryggingar bfla alltaf dýr-
asta tryggingagreinin rekstrarlega
séð. Athugi maður hlutfallið milli
tjóna og iðgjalda (þetta hlutfall
kallast tjónaprósenta) kemur í ljós
að tjónaprósentan við ábyrgðar-
tryggingar bíla hefur að jafnaði
verið svo óhagstæð að lítið sem
ekkert fé hefur orðið eftir til að
standa undir kostnaði en í honum
vega launagreiðslur þyngst. Rekst-
ur ábyrgðartrygginganna hefur
þannig verið greiddur af hagnaði
af öðrum tryggingagreinum.
Eiður Guðnason lýsti því í um-
ræðunum á Alþingi að þegar Hag-
trygging var stofnuð hefði hann
verið „einn þeirra sem var svo vit-
laus að trúa þessu", hveiju hann
trúði er ekki ljóst af ræðu hans,
einna helst virðist það hafa verið
„samsæri tryggingafélaganna“ og
keyþti hlutabréf í þessu fyrirtæki
fyrir svo sem hálft mánaðarkaup.
Hvað hefur gerst nú? Sjóvátrygg-
ingafélagið er búið að éta þetta
tryggingafélag. Og samsærið hefur
haldið áfram öll árin“ segir þing-
maðurinn. Það hefur e.t.v. ekki
verið samsæriskenningin sem hann
var svo vitlaus að trúa. Hver þrem-
illinn var það sem hann trúði? Ræða
þessa þingmanns er annars alveg
óvart svo sérkennilega fyndin að ég
bendi mönnum á að lesa hana í '
heild. Hún gefur mér hins vegar
tilefni til að leggja áherslu á að
bifreiðatryggingafélögin hér á landi
eru of mörg og ég leyfí mér að lýsa
ánægju minni yfír að Sjóvátrygg-
ingafélagið tók að sér að „éta þetta
tryggingafélag". Vonandi verður
Sjóvá ekki bumbult af, en hitt full-
yrði ég að margur tjónþolinn getur
þakkað fyrir. Eitt af því alvarleg-
asta sem getur gerst á þessu sviði
er gjaldþrot tryggingafélags. Alvar-
legast er það ef um félög er að
ræða, sem annast rekstur ábyrgðar-
trygginga eða persónutrygginga
sem mikil sjóðsöfnun fylgir. Þau
tryggingafélög sem taka að sér
ábyrgðartryggingar bfla þyrftu að
vera færri. Það er enginn grundvöll-
ur til rekstrar svo margra félaga á
þessu sviði hérlendis. Hvert þeirra
fyrir sig er allt of smá eining til
þess að nota eigin tjónareynslu til
ákvörðunar iðgjalda. Þessar trygg-
ingar eru of flóknar til þess að
hægt sé að ætlast til þess að félögin
hafi öll nægilega reynsluríkt og
menntað starfsfólk til að sinna þeim
svo vel sem nauðsyn krefur. Sam-
ræmis þarf að gæta í uppgjöri tjóna.
Það sem máli skiptir í tryggingum
er réttarstaða tjónþola og í flestum
tryggingargreinum eru tjónþolar
einnig sjálfír tryggingartakarnir
sem greiða iðgjöldin. Þessu er ekki
þannig farið í ábyrgðartryggingum,
að minnsta kosti ekki á jafn augljós-
an hátt.
Ýmislegt er hægt að gera til að
lækka bótafjárhæðir í ábyrgðar-
tryggingum bíla, en til þess þarf
samstöðu og samvinnu trygginga-
félaganna. í þessari tryggingar-
grein verkar hin óhefta fijálsa
samkeppni ekki til lækkunar ið-
gjalda heldur einungis til tjóns fyrir
þá sem eiga rétt á skaðabótum frá
hinum tryggðu (iðgjaldagreiðend-
um).
Hvaö getur lög-
gjafinn gert?
Hafa löggjafar þjóðarinnar nokk-
urn tíma velt því fyrir sér á hvað
er verið að leggja skatt þegar kraf-
ist er söluskatts á tryggingaiðgjöld?
Það er beinn skattur á eignatjón,
tekjutap og þjáningar, auk þess er
slík skattlagning í flestum tilvikum
tvísköttun.
Söluskattur er lagður á slysa-
og sj ú k rat ryggi ngar aðrar en samn-
ings- og lögbundnar launþega-
tryggingar. Hér er verið að skatt-
leggja afleiðingar slysa og sjúk-
dóma. Söluskattur á ábyrgðar-
tryggingariðgjöld er að hálfu leyti
skattur á þjáningar, lýti, röskun á
stöðu og högum og vinnutekjutap.
Er þetta siðferðilega réttlætanlegt?
Það er eins hægt að leggja söluskatt
á þjónustu sjúkrahúsa, atvinnuleysi
eða þá sekta menn beint fyrir að
fá lungnabólgu.
Hinn hluti tryggingarbóta
ábyrgðartrygginga og reyndar allra
eignatrygginga, er vegna
skemmda á munum, veraldlegum
verðmætum. Söluskattur á slíkar
tryggingar er skattur á íjárhagslegt
tap, sem reyndar er tvískattað, því
bæði nýjar eignir, varahlutir og
viðgerðir sem kaupa þarf til að
bæta tjónið, bera fullan söluskatt
svo til undantekningarlaust.
Tryggingar eru sennilega eina
selda þjónustan þar sem verð (þ.e.
iðgjöldin) er að stærstum hluta
ákveðið af kaupendum þjónustunn-
ar (tryggingartökunum).
Því færri tjón sem verða og því
minni sem þau eru, því lægri verða
iðgjöldin.
Ahrif áróðursins árið 1983 sýnir
þetta glöggt hvað varðar bílatrygg-
ingar. Ti-yggingafélögin geta að
sjálfsögðu lagt stærri skerf til for-
vamaraðgerða. Löggjafinn getur
það líka.
Á síðastliðnu vori lá fyrir Alþingi
frumvarp til laga um að leggja við
sektir ef menn notuðu ekki bílbelti.
Það var fellt. Meðal annars var þá
haldið fram að slíkt skerti frelsi
manna. Hveijum og einum ætti að
vera í sjálfsvald sett að hætta eigin
lífi og limum.
Er það nú rétt að það komi ekki
öðrum við?
Þótt einungis sé litið á þetta frá
fjárhagslegu sjónarmiði, sem í slík-
um tilfellum er dapurlega ófull-
nægjandi, þá eru slys þjóðfélaginu
dýrkeypt. Daggjöld á Borgarspítal-
anum em nú meira en kr. 11.000,
bætur til hins slasaða koma úr
ýmsum áttum, frá vinnuveitanda,
frá almannatryggingum, frá lífeyr-
issjóðum, frá bflatryggingum, frá
slysatryggingum, frá styrktar- og
sjúkrasjóðum launþegafélaga.
Nei, slíkt frelsi er ekki það sem
sækjast á eftir. Ég fullyrði að
almenn notkun bílbelta dragi sterk-
lega úr dauðsföllum og ajvarlegum
limlestingum í umferðinni, þótt
notkun þeirra hefði e.t.v. ekki áhrif
á tjónatíðni. Almenn skylda öku-
manna að nota ljós allan sólarhring-
inn allt árið drægi hins vegar úr
árekstrartíðni og kostaði í mesta
lagi eina til tvær ljósaperur á ári.
Eftirlit með ljósabúnaði auðveldað-
ist samtímis.
Innskot
Hin langa en ófullkomna upp-
talning á því hvaða þætti þjóðlífsins
afleiðingar slyss geta snert vísar
til alvarlegs ástands sem ekki verð-
ur rætt í þessu bréfí.
Hið félagslega kerfí persónu-
trygginga hér á landi er óhugnan-
lega dýrt, ranglátt og misnotað.
Það er morandi í misræmi og algjör-
lega óskiljanlegt svo til öllum þegn-
um landsins. Það hefur orðið til að
miklu leyti á óskipulegan hátt og
er mótað af þekkingar- og skiln-
ingsleysi á samspili hinna ýmsu
þátta innan þess sjálfs og við aðra
þætti í efnahags- og fjármálalífi
þjóðarinnar, og því er stjórnað á
sama grunni í aðskildum básum.
Þetta er þungur dómur, en þvf
miður réttur.
Við skulum ekki einblína um of
á sök í þessu sambandi, en leita öll
saman að raunhæfum leiðum til
úrbóta, til heildarlausnar og það
sem fyrst.
Ég er því miður ekki sérlega
bjartsýnn sem stendur. Sjaldan
heyrist núorðið jákvætt svar við
spumingunni: „Á ég að gæta bróður
míns?" Sérhyggjan og blindan á
þarfir og kjör annarra ríkir mis-
kunnarlaus. Þegar verkalýðsforyst-
an semur um hækkun launataxta
er prósentuhækkunin jöfn upp allan
launastigann og lækkun beinna
skatta verkar á sama hátt. Síðan
færa þessir fulltrúar launamanna
þakkarfórnir fyrir stöðvun á hækk-
un ávísanahefta og æpa á rakalausa
lækkun iðgjalda fyrir þær trygging-
ar, sem eru mikilvægastar fyrir þá,
sem verða örkumlamenn af völdum
umferðarslysa. Nokkru áður höfðu
þeir samið um lækkun á tollum á
bílum allt upp í milljónalúxuskerrur,
ekki á varahlutum, en myndböndum
og heimilistækjum, sem fæstir
kaupa nema einu sinni á ævinni.
Enginn minnist á að þorskalýsi (ís-
lensk framleiðsla) hefur hækkað um
6tí tfl 70 þrosent í smásölu á einu
ári. ■
Allt gerist þetta meðan lýðum
er loksins gert opinberlega ljóst að
ótrúlegur fjöldi Islendinga býr við
fátæktarkjör. Má ekki vænta þess
að næst verði reist musteri bílnum
til dýrðar, en þar fái hvorki sjúkir
menn né örkumla, hvað þá fátækir,
inn að koma?
Yfir altarinu gæti staðið: „Það
er fullkomnað."
Ég gefst upp að sinni. Sólin skín,
fískimenn okkar mokafla, verðlag
afurða okkar hækkar (nema á ull-
inni), vextir á erlendum skuldum
lækka, snjómokstur í Reykjavík og
nágrenni, já um allt land svo til
enginn tvo vetur í röð, olíuverðið
lækkar á heimsmarkaði, Seðla-
bankahöllin er að verða tilbúin og
Hagkaupshúsið, fátæklingar fá 3
þúsund krónur aukalega í apríl,
Steingrímur fór til Sviss að heiðra
handboltamenn og tala við ráða-
menn svo að Alusuisse sleppur
árejðanlega úr kröggum sínum eins
og ísrael út úr verðbólgunni.
Lofuð sé stjórnviska valdhafa
okkar.
Hvað á þessi bölvaður barlómur
að þýða í Borg Davíðs? Hvað koma
okkur fátækt, dauðaslys, örkuml,
gamalmenni eða réttlæti við á slík-
um tímum? Vorið er að koma og
sumarfrí þingmanna skammt und-
an.
Að lokum
Þrátt fyrri það að ég viti að
alþingismenn þurfa að komast í
sumarfrí 23. apríl nk. leyfi ég mér
að láta fylgja þessu skrifí drög að
frumvarpi til laga um breytingu á
lögum um almannatryggingar. Það
er fjarska stutt.
l.gr.
59. gr. laganna falli niður.
Lög þessi öðlast þegar gildi og
verka aftur fyrir sig svo langt sem
framkvæmanlegt er.
Ákvæði 1. gr. hefur áður komið
fram í frumvarpi til laga (þingskjal
298 á 99. löggjafarþingi 1977).
Nokkum rökstuðning er að fínna
í þingskjalinu og sjá má hveijir
stóðu að samningu frumvarpsins.
Ég er reiðubúinn að leggja fram
sterk viðbótarrök.
Ef alþingismenn brygðust jafn
myndarlega við og þegar tollalög-
unum var breytt nýverið til að verða
við óskum aðila vinnumarkaðarins
um vísitölublekkingar (sjá eftir-
skrift) og strax á eftir til leiðrétting-
ar á „reiknivillum" eða tækju sér
til fyrirmyndar vinnuhraðann á
vorþingi 1965 þegar bæta skyldi
eftirlaun alþingismanna og ráð-
herra, gætu þeir komið fram merk-
um breytingum sem hefðu veruleg
áhrif til lækkunar iðgjalda fyrir
ábyrgðartryggingar bíla án þess að
blása úr nös.
Með kærri kveðju og þakklæti
fyrir marga beiskjublandna
skemmtistund við lestur Alþingis-
tíðinda. Það er bara hressandi að
fá í ábæti svolítið aukna adrenalín-
framleiðslu í skrokkinn. Þessi skrif
era m.a. afleiðing slíks lestrar.
E.S.
Vísitölur verðlags og þjónustu
eiga ekki að vera hagstjórnartæki.
Þeim er ætlað að vera sem hlutlæg-
astur mælikvarði á breytingar á
ýmsum þáttum í efnahagslífinu.
Þegar stjómvöld, hvort sem er af
eigin hvötum eða að óskum ann-
arra, era farin að miða aðgerðir
sínar við áhrif þeirra á mælikvarð-
ann er hætta á ferðum og afleiðing-
ar oftast Iítt fyrirsjáanlegar.
Höfundur er tryggingafræðingur.
D I S C O T E K
Öll föstudags og