Morgunblaðið - 05.04.1986, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUQARDAGUR 5. APRÍL1986
35
Afmæliskveðja:
Fernando Germani
í dag, laugardaginn 5. apríl, er ít-
alski orgelsnillingurinn maestro
Femando Germani 80 ára. Fem-
ando Germani er fæddur í Róm árið
1906. Fyrstu kynni mín af honum
voru á árunum eftir að ég lauk námi
í tónlistarskólanum í Reykjavík. Þá
kynntist ég leik hans af hljómplöt-
um, dorisku toccötunni og fúgunni
eftir Bach og hreyfst af glæsilegum
leik hans. Síðan er leið mín lá til
Hamborgar í nám í orgelleik kynnt-
ist ég bókum hans, sérstaklega
kennslubókum hans í pedalspili, en
eins og mörgum er kunnugt er
pedaltækni Germanis talin einstæð.
Það er jafnvel þannig að þeir sem
heyra hann leika verk sem skrifuð
eru aðallega fyrir pedalinn telja að
hér og þar hjálpi hann sér með
höndunum í þeim þrautum sem
hann leysir á því sviði. En það er
fjarri lagi að slíkt hvarfli að „meist-
aranum". Það sem öðru fremur
einkennir leik hans er hinn sanni
og heiðarlegi flutningsmáti. Hann
virðist skynja list Bachs og tign
verkanna, þannig að flutningur
hans er í senn sannfærandi og
heillandi. Hvert verk þrautkannar
Germani og þar sem verk Bachs
hvfla á trúarlegum innblæstri eins
og allir þekkja, þá er ritningin ætíð
höfð við höndina.
Germani hefur útbreitt nýja að-
ferð í pedalspili, sem í byijun er
nokkuð framandi fyrir nemendur.
Pedalspil hans byggir á annarri
fótsetningu en þeirri hefðbundnu. í
fyrstu virðist hún margbrotnari, en
kostir hennar verða síðar augljósir
og miða að því að gera spilið auð-
veldara, þannig að sá sem leikur
þurfi sem allra minnst að hugsa
um tæknilega örðugleika, en geti
þeim mun betur gefíð sig að túlkun
verksins. Kunnátta Germanis hvflir
á traustum grunni. Tvítugur var
hann þegar orðinn píanisti, en org-
elspil tileinkaði hann sér að mestu
leyti sjálfur. Germani hefur verið
ótrúlega vinnusamur. Það virðist
vera að honum sé ástríða að takast
á við ný verkefni. Hann hafði lært
öll orgelverk Bachs 34 ára að aldri
og hefur margsinnis leikið þau öll
í heild, en það eru 14 tónleikar.
Þetta er sama verkefni og íslenskir
organleikarar hafa tekið sér fyrir
hendur að gera, en við skiptum
verkunum milli 50 organista. Þá
leikur Germani öll verk Frescobaldis
og ennfremur hin fögru verk Césars
Franck sem virðast eiga sérstök
ítök í honum. Sá göfugi tónn sem
birtist í verkum Francks virðist
höfða einkar vel til hans. Fjórði
höfundurinn, sem hann spilar öll
verk eftir, er Max Reger. I verkum
hans nýtur Germani sín vel. Þá
kemur hinn mikli skaphiti hans
best í ljós.
Það sem mér fannst einkenna
mest þann tíma, er ég var við nám
hjá Germani var það að hann kom
manni sífellt á óvart. Alltaf var að
koma fram eitthvað nýtt í kunnáttu
hans og getu í orgelleiknum. Árið
1966 vígði hann nýtt áttatíu radda
orgel í Róm. Á efnisskránni var
meðal annars ein af kóralfantasíum
Regers. í verkinu er svonefnd
keðjutrilla í pedal, ég minnist þess
hvað ég varð undrandi þegar ég sá
hann leika þessa trilluröð aðeins
með vinstri fætinum og það var
eins og það væri ekkert um að vera.
Germani er, eins og áður segir,
mikill eljumaður, sefur lítið en vinn-
ur þeim mun meira. Fyrst þegar
nemandi kemur til Germanis og
kynnist starfsaðferðum hans, hefur
hann á tilfínningunni að allt sé
fremur ljaust í reipunum. En fljót-
lega kemst hann á aðra skoðun. Ég
held að þetta stafi af því að Germ-
ani er algerlega laus við allar öfgar
og einstrengingshátt, og á það ekki
síst við um trúarskoðanir hans. Þótt
hann sé alinn upp í kaþólskri trú
þá lítur hann á mismunandi trúar-
stefnur sem greinar á sama meiði.
Afmæliskveðja:
Þorsteinn Jónsson
á Úlfsstöðum
Þorsteinn Jónsson skáld og heim-
spekingur á Úlfsstöðum í Hálsasveit
verður níræður þann 5. apríl og er
þessi litla grein skrifuð í tilefni af
því.
Hálsasveit er efst í Borgarfjarð-
arsýslu og dreg ég í efa að hún sé
merkilegri en aðrar sveitir og er líka
viss um að hún er ekki lítilijörlegri
að mannlífí og öðrum kostum en
aðrir hreppar. Þama hefur fólk lifað
síðan á landnámsöld og með sömu
röksemdafræslu og Jón Helgason
þóttist eiginlega hafa þekkt Ara
fróða „því að hann hafí þekkt mann
sem þekkti mann sem þekkti mann
o.s.frv. sem þekkti Ara fróða" þá
þekki ég mann sem þekkti mann
o.s.frv. þangað til komið er til land-
námsmanna Hálsasveitar. En það
sem ég veit um þessa sveit er að
þar hafa alltaf verið á lífí einhveijir
þeir menn sem báru af öðrum í
einhverri grein. Það er sama hvar
flett er upp í sögu Hálsasveitar,
alltaf eru þar einhveijir ágætir
menn rétt eins og í nágrannasveit-
unum.
Svo að nefnd séu dæmi má fyrst
nefna séra Bjöm Þórðarson sem
missti hempuna vegna bameignar
og bjó síðar á Signýjarstöðum.
Hann fær þá einkunn að hafa verið
gáfumaður og kenndi mörgum
undir skóla. Hann var uppi í byijun
átjándu aldar. Síðar var séra Snorri
á Húsafelli og hafði hann áhrif á
þjóð sína. „Átjándu aldar skáld
annað besta“ stendur í grafskrift
hans. Blinda-Helga bjó í Stóra-Ási
í 28 ár eftir miðja átjándu öld og
mun hafa verið skáldmælt merkis-
manneskja. Heimild mín er að vísu
einn gamall maður sem taldi að
frá hennar kyni væri komin skáld-
gáfa og aðrir andlegir hæfileikar.
Hún var prestseklqa og prestsdóttir
af Stóra-Ás-ætt. Móðir hennar las
og talaði latínu sem þótti fágætt í
þann tíma. Á síðustuu öld var Gísli
bóndi í Augastöðum forsöngvari í
Stóra-Ás-kirkju og skrifaði fróðleik
oggerði fagra smíðisgripi.
Þorsteinn Ámason afí Þorsteins
á Úlfsstöðum var höfðinglegur
bóndi að sögn og þjóðhagi en Jón
faðir hans var dugnaðarmaður og
mannúðarmaður hinn mesti. Móðir
Þorsteins var komin 'áf Blindu-
Helgu og í þá ætt er Þorsteinn
skyldur Kristleifí á Stóra-Kroppi,
Þorsteini Bjömssyni skáldi úr Bæ
og Jóni Helgasyni prófessor og
skáldi.
Ekki er þetta raup af Hálssveit-
ungum látið á blað til að hefja þá
yfír aðra heldur til að benda að að
hver og ein sveit hefur átt sína
ágætu menn þrátt fyrir lítil efni og
illa aðstöðu og ekkert er fjær sanni
en að halda að íslenskir sveitamenn
hafí allir verið hálfvolaðir ræflar
utan einn og einn sem ekkert lét á
sig bíta og kunni einna helst að
kveða rímur. Það er eins og guð-
dómurinn nái alltaf til manna þrátt
fyrir bág kjör. Þar vil ég fyrst vitna
til vísu úr kvæðinu í Ámasafni eftir
Jón Helgason skáld úr Hálsasveit,
frænda Þorsteins og vin. Las ég
þar sálma og lofsöngva þjóðar í
nauðum, lífsvonin eina var sam-
tvinnuð krossinum rauðum, yfírtak
langt bak við ömurleik hungurs og
sorgar, ómuðu sætlega strengleikar
himneskrar borgar. Þessu hefur
einnig verið lýst í frægri bók eftir
Halldór Laxness þar sem hann segir
frá því hvemig kraftbirtingarhljóm-
ur guðdómsins fylgdi Ólafi Kára-
syni gegnum eymd hans og raunir.
Jón á Úlfsstöðum var leiguliði
fyrstu 25—30 ár búskaparins. Hann
réðst þó í að laga og stækka bæinn
sinn, enda neyð þjóðarinnar að
mestu um garð gengin og þegar
Þorsteinn óx úr grasi gerði hann
sér herbergi ofan á stofuna til að
hafa þar næði til að hugsa og skrifa.
Ungmennafélag var stofnað í sveit-
inni og þar var gefíð út handskrifað
blað og vom nokkur ágæt skáld í
Hálsasveit og Hvítársíðu sem skrif-
uðuð í blaðið og einn þeirra var
Þosteinn. Hann var alltaf að leita
að viskunni og á unga aldri færði
hann heimspeki sína í ljóð og reyndi
að vera sem kjamorðastur. Á þrí-
tugsaldrinum kynntist hann kenn-
ingum Helga Pjeturss og það hafði
varanleg áhrif á hann. Nú hafa
komið út fímm bækur eftir Þorstein
og meginefni þeirra hefur verið
skrifað í því ljósi sem snillingurinn
Helgi Fjeturss tendraði. Um þetta
segir Þorsteinn í bók sinni Samtöl
um íslenzka heimspeki, sem var
gefín út 1940. „Er ég las Nýal
forðum, þá fannst mér líkt og ég
sæi birta í fyrsta sinn. En nú fínnst
mér líkt og komið sé nokkuð fram
á dag ...“
Þorsteinn Jónsson hefur verið
styrk stoð menningarinnar í Hálsa-
sveit og hefur verið þar einn af
helstu fulltrúum guðdómsins eins
og séra Snorri og Blinda-Heiga
voru í sinni tíð, og hefur hann haft
áhrif langt út fyrir sveitina. Það
má enda vitna til Nýals þar sem
Helgi Pjeturss segir: „eigi einungis
hefír hvert ódeili áhrif á allan heim-
inn, heldur einnig hver samögn
(molecule), hvert efnasamband,
hver líkami...“ Hann átti þátt í
stofnun félags Nýalssinna og hann
hefur komið fram í útvarpi og í
kappræðum við skólaða menn hefur
hann haldið reisn.
Nú er hann orðinn níræður og
enn ljómar af honum í samræðu
og enn er hann að setja hugsanir
og minningar í letur. Eg hef ekki
séð það sem hann er að skrifa þessa
stundina, en mér hefur verið sagt
að það sé gott. Þorsteinn hefur
sagt: „ekkert er til nema endur-
minningin, maðurinn er ekkert
nema endurminning. Ef til vill er
Þorsteinn að skrifa endurminningar
sínar núna af hreinskilni og hispurs-
leysi eins og honum er tamt.
Þosteinn Þorsteinsson
Þeir voru miklir vinir, páfínn ást-
sæli, Jóhannes 23. og Germani.
Heima í íbúð Germanis í Róm, á
æfíngaorgelinu, er mynd af þeim
saman. Þar er einnig önnur mynd,
en hún er af John F. Kennedy og
Germani sem tekin var að afloknum
tónleikum. Báðir þessir vinir Germ-
anis, sem myndimar em af, vom
lausir við allt yfírlæti og það finnum
við líka hjá Germani. Þeir sem
kynntust Germani er hann heim-
sótti ísland árið 1974 fundu hina
elskulegu og hlýju framkomu.
Þegar Germani kom til íslands
höfðu tveir íslendingar verið hjá
honum í námi, Guðmundur H.
Guðjónsson, sem nú er organisti í
Vestmannaeyjum, og undirritaður.
Germani var hrifinn af þeirri vináttu
og hlýju sem hann fann alls staðar
á landi okkar. Hann gaf þeim sem
hann kynntist hér hlýja umsögn og
kallaði ísland „land hinnar sönnu
vináttu". Hann minnti okkur oft á
það að við hefðum ekki hugmynd
um það hversu gott við ættum að
búa í slíku landi sem ísland er.
Þó að liðin séu 20 ár frá því ég
var við nám í Tónlistarskóla heil-
agrar Sesselju í Róm, þá er sá tími
mér hugstæðari en flest önnur tíma-
bil ævinnar. Ég kynntist list Fem-
andos Germani og miklum kröfum
hans. Þrátt fyrir allan strangleik-
ann kom samt oft fram glettni í
kennslustundunum. „í helvíti er
fullt af fólki sem hafði tækifæri til
að gera góða hluti, en gerði þá
ekki,“ heyrðist þá stundum sagt.
Og alltaf saumaði meistarinn að
okkur öllum eins og mögulegt var.
Við vorum aðeins fimm nemendur
hjá honum þennan vetur og við
nýliðarnir fengum langmestan
tíma. Það var ekki litið á klukkuna.
Germani reyndi að venja okkur af
alls konar ósiðum, eins og þeim að
hrejrfa sig of mikið við hljóðfærið
og gretta sig. Þegar honum hafði
gengið erfiðlega að venja mig af
söngli þegar ég spilaði, sagði hann
í stríðni: „Við vitum að þú hefur
dásamlega rödd.“ Fyrir kom að
nemendur hans misstu þolinmæðina
og hitnaði í hamsi, en aldrei varð
vart við hroka eða dramb í tilsvörum
Germanis, heldur aðeins föðurlegar
umvandanir og þolinmæði.
Sú natni er hann sýndi okkur
nemendum sínum er mér ógleyman-
leg og hugur minn er fullur af
þakklæti fyrir þá miklu og góðu
kennslu er hann lét mér í té. Hann
kenndi mér að spila bundið og þótt
sá spilamáti sé e.t.v. á undanhaldi
er ég samt sannfærður um það,
eftir að hafa kynnst báðum stefnun-
um, að ef hljóðfæratónlistin á að
endurspegla sönginn þá verða allir
organleikarar að tileinka sér bundið
spil til þess að geta notað það þar
sem það á við.
Fernando Germani hitti ýmsa hér
á landi, m.a. hitti hann Pál ísólfsson
og heimsótti hann tvívegis í Reykja-
vík. Þeir virtust eiga vel saman,
enda taldi Páll Femando Germani
vera mesta orgelleikara okkar
samtíðar. Við fórum vítt um landið,
til Vestmannaeyja, Skálholts og að
Gullfossi og Geysi. Ég minnist þess
hve þeir töluðu lengi saman, Sigurð-
ur Greipsson og Germani. Þeir
skiptust á skoðunum um heimsmál-
in og inntakið í þeirri samræðu var
dapurleiki yfír því „hvað myrkrið
er elskað mannheimum í“.
Smávægilegt atvik, er Germani
frétti frá Róm, gerði hann nokkuð
niðurdreginn þann tíma sem hann
dvaldi hér og þá komu djúpar til-
fínningar hans vel í ljós. En hann
mætti víða hlýju, og ég man eftir
að prestur sem við hittum á leið
okkar um landið, sagði við Germani
að skilnaði: „I will keep you in my
prayer."
Germani hefur haldið orgeltón-
leika um víða veröld, og hefur
honum verið sýndur margvíslegur
heiður. Hann var m.a. aðalorgelleik-
ari við Péturskirkjuna í Róm um
tíma og kenndi við virtar tónlistar-
stofnanir í Bandaríkjunum. Þá var
hann kennari á sumamámskeiðun-
um í Siena á Italíu um þijátíu ára
skeið og útbreiddi stíl sinn og pedal-
spil, svo að nú á hann fulltrúa
stefnu sinnar út um allan heim.
En nú er Germani aldinn að árum
og spilar mestmegnis aðeins sjálf-
um sér til ánægju á heimili sínu eða
í sumarhúsi sínu við vatnið fagra,
þar sem voldugir orgeltónar berast
út um opna gluggana til fískimann-
anna úti á vatninu. Nú heldur hann
hátíðlegan daginn með yndislegri
konu sinni og þremur bömum
ásamt tengdabörnum og bama-
bömum. Við hér heima á íslandi,
vinir hans, sendum honum innileg-
ustu afmæliskveðjur með þakklæti,
því að hann mun um ókomna tíma
hafa áhrif á orgelleik hér hjá okkur.
Haukur Guðlaugsson
Athugasemd
vegna vodkasölu
ORRI Vigfússon talsmaður
Sprota hf. hefur sent Morgun-
blaðinu athugasemd vegna frétt-
ar, sem birtist í blaðinu 27. marz.
Þar sem hann telur að sú frétt
geti valdið misskilningi, vill
Sproti hf. taka fram eftirfarandi:
„Icy Vodka var aðeins á markað-
inum um það bil fímm vikur af árinu
1985 og seldust á þeim tíma 17.908
flöskur. Það kom fyrst á markaðinn
í byijun október og seldist strax
upp og kom síðan aftur í verslanir
ÁTVR í byijun desember og seldist
upp fyrir jól.
Það koiji öllum í opna skjöldu
að Icy Vodka skyldi ná svo miklum
vinsældum á svo skömmum tíma
og tókst því ekki að fá nýja send-
ingu fyrr en kom fram í febrúar.
Hún seldist upp á þremur vikum.
Ef sala Icy Vodka fyrstu tvo mánuði
ársins er borin saman við sölu á
Smimoff, seldist litlu minna af Icy
Vodka, þegar miðað er við daga-
fjölda, sem það var á markaðinum.
Annars er ekki að undra þó
Smimoff nái mikilli sölu á íslensk-
um markaði, þar sem það er mest
auglýsta vodkategund í heimi og
hingað til lands berast tugþúsundir
eintaka af erlendum tímaritum, þar
sem Smimoff auglýsir.
Þrátt fyrir þetta hefur markaðs-
hlutdeild Smimoff á íslandi minnk-
að verulega. Alls seldust 562.000
flöskur af vodka á íslandi 1984 og
þar af 255.500 flöskur af Smimoff,
eða 45,5 prósent. í fyrra seldust
hins vegar 735.500 flöskur af
vodka, þar af 237.000 flöskur af
Smirnoff, eða 32 prósent. Markaðs-
hlutdeild Smimoff hefur því minnk-
að úr tæpum helmingi sölunnar í
tæpan þriðjung."
Strokufang-
arnir gáfu
sig fram
FANGARNIR tveir, sem struku
af Litla Hrauni síðastliðið þriðju-
dagskvöld gáfu sig fram á mið-
vikudag. Annar þeirra kom í
hegningarhúsið við Skólavörðu-
stig um morguninn, en hinn tók
rútuna austur að Litla Hrauni
og kom þangað um hádegið.
Fangamir höfðu komist yfír sög,
sem þeir notuðu til að saga með
rimla í glugga og komust þannig
út. Þeir munu síðan hafa farið fót-
gangandi á Selfoss þar sem þeir
tóku leigubfl til Reykjavíkur. Gústaf
Lilliendahl, forstjóri á Litla Hrauni
sagði í samtali við Morgunblaðið,
að venjan væri að setja menn í
einangrun í einn mánuð fyrir strok,
en síðan væri það ákæmvaldsins
að ákvarða hvort höfðað yrði mál
vegna stroksins. Gústaf sagði að
dæmi væm um, að fangar hefðu
fengið dóm fyrir að stijúka úr
fangelsi, einkum ef um samantekin
ráð væri að ræða.