Morgunblaðið - 05.04.1986, Side 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. APRÍL1986
25
Alþingishús reist af rausn 1881:
„Hlutur okkar má
ekki minni vera“
- segir Þorvaldur Garðar Kristjánsson
um fyrirhugaða húbyggingu Alþingis
Alþingi hið forna hafði ekki Alþingishús tii umráða svo sem við
höfum í dag. Hinsvegar er þess að geta að laust fyrir árið 1020
sendi Óiafur helgi Noregskonungur að gjöf við í kirkju á Þingvöllum.
Þessi kirkja var kölluð þingmannakirkja. Frá þessu segir Snorri
Sturluson í Heimskringlu um 1230. Um miðja 18. öld var fyrst reist
hús til þinghalds, hið svokallaða Lögréttuhús á Þingvölium. Það var
hinsvegar að falli komið undir aldamótin 1800, 1799, og þá er Al-
þingi flutt frá Þingvöilum til Reykjavíkur.
Það er Þorvaldur Garðar Krist-
jánsson, forseti sameinaðs þings,
sem þannig kemst að orði í samtali
við þingfréttamann Morgunblaðs-
ins. Umræðuefnið var húsnæði
Alþingis, fyrr og nú.
Alþingi flutt
til Reykjavíkur
Alþingi er flutt til Reykjavíkur
árið 1799 og það ár og það næsta
er það háð í Hólavallaskóla, sem
stóð nálægt því sem Garðastræti
endar við Kirkjugarðsstíg. Starf-
semi Alþingis er síðan lögð niður
með konungsúrskurði árið 1800.
Þegar Alþingi er endurreist og
kemur saman 1. júlí 1845 er það
háð í Lærða skólanum $ Reykjavík,
sem þá var nýbyggður, og var ekki
tekinn í notkun sem skólahús fyrr
en árið eftir. Skólinn var heimili
Alþingis þar til það flutti í það hús,
sem það nú er í, 1881, en það var
sérhannað og byggt með þarfír
Alþingis í huga.
Húsið var byggt af mikilli rausn,
myndarskap og framsýni, - og snið-
ið mjög við vöxt fyrir þarfír þings-
ins. Framan af var því hægt að nýta
húsið til að mæta þörfum fleiri
stofnana en Alþingis. Ifyrr á tíð
vóru hér Þjóðminjasafn, Lands-
bókasafn, Háskóli íslands, skrif-
stofa ríkisstjóra og síðar forseta
íslands. Þessar stofnanir vóru hér
ekki á sama tíma en samtímafólki
þykir sjálfsagt furðulegt, hvemig
þessi margvíslega starfsemi hefur
getað rúmast í því húsi sem er löngu
orðið allt of lítið fyrir starfsemi
Alþingis. Sérstaklega fínnst mér
nær óskiljaniegt, hvemig hægt
hefur yerið að rúma starfsemi Há-
skóla íslands hér, frá stofnun hans,
1911, framtil 1940.
Umsvif Alþingis aukast
Umsvif Alþingis aukast, ekki sízt
eftir lýðveldisstofnun, bæði á þann
veg, að þingmönnum fjölgar mikið
og þingtíminn lengist mikið. Þessu
fylgja stóraukin störf hjá skrifstofu
Alþingis, hjá útgáfu Alþingistíð-
inda, og hjá öðrum starfsþáttum
þingsins. Þetta leiddi til þess að
Alþingshúsið varð, fyrir mörgum
árum, allt of lítið fyrir starfsemi
þingsins. Smám saman hefur verið
bætt úr þessu með því að Alþingi
hefur fengið til nota hús hér í næsta
nágrenni. í þessum húsum, sem nú
eru fímm að tölu, eru fundaher-
bergi þingnefnda, skrifstofur al-
þingismanna, ræðuritun, útgáfa
Alþingistíðinda, bókasafn þingsins
og sitthvað fleira. En hvort tveggja
er að þessi hús eru ekki hönnuð
fyrir þá starfsemi, sem þar fer nú
fram, né nægilega stór til mæta
nútímakröfum um slíka starfsemi.
Þess vegna var það ákveðið í tilefni
af hundrað ára afmæli Alþingis-
hússins, 1981, að efnt skyldi til
samkeppni um gerð og skipulag
nýbyggingar fyrir starfsemi þings-
ins. Við það er miðað að heimkynni
Alþingis verði áfram í núverandi
þinghúsi en hliðarstarfsemi í næsta
nágrenni.
Nýbyg-ging- í
tveimur áföngum
Gert er ráð fyrir að þessi nýbygg-
ing verði reist f tveimur áföngum.
í fyrri áfanga verður aðstaða fyrir
þá starfsemi sem bezt fer á að sé
sem næst þeim sölum þar sem
Alþingi þingar. Þar verður aðstaða
fyrir þingnefndir, þingflokka, skrif-
stofu Alþingis, bókasafn, skjala-
safn, mötuneyti, ræðuritun, tölvu-
vinnslu, sjónvarpsupptöku, útgáfu
Alþingistíðinda, dreifíngu þeirra og
afgreiðslu til almennings — og sitt-
hvað fleira.
í síðari áfanga nýbyggingarinnar
er gert ráð fyrir skrifstofum þing-
manna. Sérhveijum þingmanni er
þar ætlað sérherbergi. Stórbætt
verður öll starfsaðstaða þingmanna
svo sem nauðsyn krefur til bættrar
þjónustu við þá.
Það er grundvallaratriði fyrir
hagnýtingu lóða Alþingis hér í
miðborginni hvar þessi nýbygging
verður staðsett. Tvö sjónarmið
skipta mestu. Hið fyrra er að ný-
Morgunblaðið/Ami Sæbersr
Þorvaldur Garðar Kristjáns-
son, forseti sameinaðs þings.
byggingin verði hið næsta Alþingis-
húsinu og í fyllsta samræmi við
útlit þess. Það sfðara er að húsið
verði staðsett þannig að það útiloki
ekki möguleika til þess að byggja
nýtt Alþingishús einhvem tíma í
framtíð hér á þeim lóðum sem
Alþingi hefur til umráða, ef þeirrar
tíðar menn taka ákvörðun þar um.
Með tilliti til framangreinds hefur
verið gert ráð fyrir að nýbyggingin
verði við Kirkjustræti, vestanvert
við Alþingishúsið, og teygi sig sfðan
meðfram Tjamargötu. Haldið verði
óráðstöfuðum lóðunum á suður-
hluta svæðisins. Mér virðist ekki
vera rými fyrir slíka framtíðar-
byggingu nema á suðurhluta svæð-
isins. Við Kirkjustræti yrði of
þröngt fyrir slíkt hús, m.a. vegna
nálægðar Landsímahússins og
vegna annarra þrengsla þar.
Af þessum sökum sýnist sjálfgert
að þau gömlu timburhús, sem nú
standa við Kirkjustræti, verði að
víkja.
Við leggjum áherzlu á að í sam-
keppninni verði lögð áherzla á að-
lögun að umhverfínu, að næsta
nágrenni, ekki sízt friðuðum bygg-
ingum og tengslin við Alþingis-
húsið. Hin nýja bygging á ekki að
standa nær því en þau gömlu hús
sem nú eru þama. Tenging við
Alþingishúsið er hugsuð neðanjarð-
ar.
Síðasti skiladagur tillagna verður
12. júní nk. Þá er haft f huga að
dómnefnd geti lokið sínum störfum
í júlímánuði nk.
Það hafa engár ákvarðanir verið
teknar um framkvæmdir, heldur
forseti þingsins áfram. Alþingi
hefur samþykkt að efna til þessarar
samkeppni um teikningar að nýju
húsi. Formleg ákvörðun um bygg-
ingu þess hefur hinsvegar ekki verið
tekin. Það er sjálfstæð ákvörðun.
En þáð verður að gera ráð fyrir
því að það sé vilji fyrir að byggja
nýtt hús og heíja framkvæmdir sem
fyrst. Þá ályktun verður að draga
af ákvörðun um samkeppni þessa
sem og viðblasandi þörf fyrir aukið
húsrými.
Gömlu húsin við
Kirkjustræti
Ég get ekki sagt að ég hafí orðið
sérstaklega var við andstöðu gegn
því að þessi gömlu hús við Kirkju-
stræti verði látin víkja, sagði þing-
forseti, aðspurður um það efni. Það
er að vísu af hinu góða að varðveita
gömul menningarverðmæti, í hús-
um sem öðru, en ég hef hinsvegar
ekki á tilfinningunni, að ástæða sé
til að varðveita þessi hús. Við skul-
um og hyggja að því, að ef Alþingi
á ekki að hafa möguleika til þess
að hafa hér á þessum lóðum hús,
sem svara kröfum um starfsaðstöðu
þess, þá rís upp sú spuming, hvort
Alþingi geti verið áfram hér á þeim
stað þar sem það nú er. Af þessum
ástæðum kemur ekki annað til
mála, í mínum huga, en að þessi
hús víki.
Alþingishúsið við
Austurvöll
Það er ætlunin að koma þessu
aldna Alþingishúsi við Austurvöll
að mestu í það horf sem það var í
upphaflega. Það þarf ýmsu að
breyta til fyrra horfs, anddyri, stiga,
innréttingum sem hefur verið
breytt. Not hússins verða og allt
önnur en nú. Starfsemi þingflokka
flytzt úr húsinu, sem fyrr segir,
sömuleiðis mötuneytið.
Fyrsta hæð hússins verður vænt-
anlega hagnýtt til móttöku fyrir
opinbera gesti Alþingis, setustofu
fyrir alþingismenn, auk þess sem
skrifstofa forseta sameinaðs þings
yrði áfram hér á sama stað og áður.
Á annarri hæð þar sem nú er
skrifstofuhúsnæði og skjalavarzla
þingsins yrði allt miklu rýmra eftir
að þessi starfsemi flytzt í nýtt hús-
næði. Hinsvegar verður á þessari
gerð og fyrirkomulag nýbyggingar Alþingis.
Fundarsalur neðri deildar og sameinaðs þings.
Morjtunbladið/Bjami
hæð sú þjónusta sem nauðsynleg
er fyrir þingmenn meðan á þing-
fundum stendur.
Þriðja hæð, þar sem nú er að-
staða fréttamanna, eitt þingflokks-
herbergi, auk aðstöðu fyrir útgáfu
Alþingistíðinda, verður fyrst og
fremst hagnýtt fyrir fréttamenn, til
þess að bæta aðstöðu þeirra í hví-'
vetna.
Þingsalimir eru kjami þessa
húss. Þeir þurfa að rúma fundi
þingsins í fyrirsjáanlegri framtfð,
en þar eru nú mikil þrengsli. Þá
er spumingin, hvort komi til greina
að stækka þingsalina. Að mínu viti
er svo ekki vegna þess að það myndi
spilla húsinu, sem að sjálfsögðu er
friðað, og verða til stórlýta. Mín
hugmynd er sú að bregðast svo við
þessum vanda að setja nýjar inn-
réttingar, ný borð og ný sæti í
þingsalina, sem taka minna hús- -*■
rými en nú er.
Þess er að geta að við næstu
Alþingiskosningar fjölgar þing-
mönnum um þijá. Þegar af þeirri
ástaóu erum við í vanda í þessu
efni. Þess vegna er það að forsetar
þingsins láta nú kanna á hvem veg
bezt væri að haga nýjum innrétting-
um í þingsölunum. Þá er ekki ein-
ungis tekið mið af fjölgun þing-
manna um þijá, eftir næstu kosn-
ingar, heldur horft til lengri fram-
tíðar, þ.e.a.s. að það sé hægt að
fjölga þingmönnum frekar. Með
þessu er þó engan veginn verið að
gera því skóna að það sé æskilegt
á næstunni að fjölga þingmönnum.
Vandasamt verkefni
Það samkeppnisverkefni, sem
hér um ræðir, er sérlega vanda-
samt. Umhverfí þessa húss er þess
eðlis, að það verður að taka sérstakt
tillit til þess, ekki einungis Alþingis-
hússins, heldur einnig dómkirkjunn-
ar og annarra friðara húsa hér í
miðbænum. Það er líka vandasamt
að teikna svo sérhæft hús. Þá hygg
ég að það sé líka vandasamt að
koma fyrir tengingu milli þessa nýja
húss og Alþingishússins, en gert
er ráð fyrir að hún verði neðanjarð-
ar. Þessi tenging verður stór í snið-
um. Þarna verður í raun um rúm-
gott svæði að ræða, sem liggur úr
kjallara Kringlunnar sunnanvert við
Alþingishúsið og yfír í nýbygging-
una.
Þetta neðanjarðarsvæði verður
að vera aðlaðandi. Þar er gert ráð
fyrir aðstöðu og þjónustu, sem
skiptir miklu máli að sé hið næsta
þingsölum, svo sem aðstaða til
blaða- og tímaritalesturs, upptöku
fyrir hljóðvarp og sjónvarp, aðstaða
fyrir viðtöl fréttamanna við þing-
menn og kaffístofa.
Tímasetning
nýbyggingar
Aðspurður um timasetningu fyrir-
hugaðra framkvæmda, nú á tímum
erfíðleika í rikisíjármálum, sagði
þingforseti, að þörfin fyrir stór-
bætta starfsaðstöðu þingsins væri
svo mikil og brýn, að lengur yrði
ekki komizt hjá úrbótum. Það væru
og hagkvæmnisástæður, sem köll-
uðu á framkvæmdir. Það væri ekki
einungis starfslegir erfíðleikar held-
ur fylgdi því einnig ærinn kostnaður
að reka þingið í fímm húsum, auk
Alþingishússins, sem hentuðu
misjafnlega til starfseminnar. Að
sjálfsögðu verður að miða þessa *
nýbyggingu, sagði forseti þingsins,
við það að hún svari þörfum Al-
þingis til nokkurrar frambúðar og
geri það svo vel, sem gera verður
kröfu til fyrir löggjafarþing.
Hvort við höfum efni á þessu í
þeim fjárhagslegu erfiðleikum, sem
við eigum nú við að stríða, er spum-
ing, sem ég svara hiklaust játandi.
Ef við hefðum það ekki væri vissu-
lega illa komið fyrir okkur. Þá
hefðum við ekki gengið til góðs
götuna fram eftir veg frá 1881 er
Alþingishús það, sem við enn not-
um, var byggt, og þjóðin var um
þriðjungur þess sem hún nú er og
íbúar höfuðborgarinnar innan við
þijú þúsund. Þá reistu íslendingar
Alþingishús af þeirri reisn og
myndarskap, sem setur svip á höf-
uðborgina enn í dag. Hlutur okkar
nú má ekki minni vera þegar þessi
stofnun á í hlut.