Morgunblaðið - 11.05.1986, Qupperneq 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR11. MAÍ1986
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. MAÍ 1986
33
fttttgmtÞlafrife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakið.
Ein þjóð
í einu landi
Samtökin Líf o g land efndu
nýlega til ráðstefnu á
Akureyri undir heitinu: Ein
þjóð í einu landi. Þar var
rætt um það, sem skilur á
milli þéttbýlis og dreifbýlis.
Af frásögn blaðamanns
Morgunblaðsins, sem sat ráð-
stefnuna, má ráða, að þar
hafí enn einu sinni komið
fram sú skoðun, að flest sem
aflaga fer á landsbyggðinni
sé í raun Reykvíkingum til
góða. Þetta er hættuleg kenn-
ing, svo að ekki sé meira sagt.
Eins og yfírskrift ráðstefnu
Lífs og lands ber með sér
erum við ein þjóð í einu landi.
Bjöm Dagbjartsson, þing-
maður Sjálfstæðisflokksins í
Norðurlandskjördæmi eystra,
komst réttilega að orði, þegar
hann sagði á ráðstefnunni:
„Hitt er staðreynd að þegar
vel gengur hjá atvinnuvegun-
um úti á landi þá er líka
gróska í Reykjavík og suð-
vesturhomið blómstrar ekki
ef illa gengur annars staðar
á landinu."
Tómas Ingi Olrich,
menntaskólakennari á Akur-
eyri, rakti þróun búsetu í
landinu. Um aldamótin
bjuggu 78,5% þjóðarinnar í
sveitum, nú búa þar um 9%,
rúmur helmingur þjóðarinnar
býr í Reykjavík eða nágrenni.
Tómas Ingi vék að sálrænni
hlið þessarar þróunar, ef svo
má segja, og komst þannig
að orði: „Otalin em þau áhrif
búsetuþróunarinnar, sem erf-
iðast er að skilja, skilgreina
og meta, en hafa þó ugglaust
mest áhrif á þjóðmenningu
okkar. Hér er átt við siðferði-
leg viðhorf höfuðborgarbúa
til sjálfra sín annars vegar
og landsbyggðarinnar hins
vegar, og svo á hinn bóginn
sjálfsímynd og sjálfsvirðing
landsbyggðarinnar og viðhorf
hennar til höfuðborgarinnar."
Tilvitnun blaðamanns
Morgunblaðsins í ræðu Tóm-
asar Inga lýkur með þessum
orðum: „íslendingar lifa í
tveimur heimum. Öðmm er
tekið blóð, hinum er gefíð
vítamín. Síðasta blóðtakan
heitir fastgengisstefna, nýj-
asta vítamínið em lækkaðir
innflutningstollar.“
Sú spuming vaknar, hvort
þessi síðasta skilgreining á
hinum sálræna vanda, sem
byggðaþróunin hefur haft í
för með sér, fær staðist. Er
það svo, að fastgengisstefnan
jafngildi blóðtöku á lands-
byggðinni en lækkun inn-
flutningstolla sé vítamín fyrir
höfuðborgina? í Morgunblað-
inu á fimmtudag er birt erindi
eftir Brynjólf Bjamason, for-
stjóra Granda hf., hins mikla
útgerðar- og fiskvinnslufyrir-
tækis í Reykjavík. Brynjólfur
segir meðala annars:
„Um áratuga skeið hefur
verið litið á gengi íslensku
krónunnar sem eins konar
afgangsstærð. í fáum orðum
sagt, þá hafa fyrst verið tekn-
ar ákvarðanir um fjárfesting-
armál, launamál, byggðamál
og peningamál, sem iðulega
hafa skapað eftirspumar-
þrýsting og slök afkomuskil-
yrði fyrir útflutningsgreinar
og samkeppnisiðnað. Til þess
að láta afleiðingar ekki bitna
á þeim atvinnurekstri sem á
í erlendri samkeppni, hefur
gengi verið fellt eða látið síga.
Sama hefur verið gert, þegar
dregur úr sjávarafla eða
markaðsskilyrði ytra em erf-
ið. Afleiðingin er hins vegar
alltaf sú sama. Innlendri eftir-
spum er haldið uppi og víta-
hringur verðbólgu og gengis-
lækkunar helst við.“
Sá skoðanamunur, sem hér
er lýst, byggist ekki á ólíkum
stjómmálaviðhorfum, heldur
á hinu, hvaðan litið er á
vandamálið. Brynjólfur
Bjamason bendir réttilega á
það í erindi sínu, að stærri
þjóðir en hin íslenska hafa
talið sér fyrir bestu að afsala
sér ákvörðunarvaldi um
skráningu eigin gjaldmiðils
með samningum við aðrar
þjóðir. „Þannig hafa þær í
raun orðið efnahagslega ör-
uggari, þar sem fjárhagurinn
hefur batnað, þótt nokkm
sjálfræði í hagstjóm hafi verið
fómað,“ sagði Brynjólfur.
Sé það skoðun þeirra, sem
hvað mest hafa hugleitt
byggðaþróun á íslandi og
orsakir hennar, að festa í
gengisskráningu stangist á
við hagsmuni íbúa hinna
dreifðu byggða í landinu, er
nauðsynlegt að ræða það mál
til hlítar. Við emm ein þjóð í
einu landi og verðum að
uppræta allt, er stuðlar að
annarri skoðun; það ætti að
vera tiltölulega auðvelt, þegar
um peningamál er að ræða,
hitt er flóknara að taka á
sálræna vandanum.
Island er sameign okkar allra,
gæði þess og auðlindir. Við
eigum að nytja þessa eign á sem
arðvænlegastan hátt — og þá
ekki sízt hafsvæðin umhverfis
landið. En þá erum við komin
að umhugsunar- og deiluefni
sem erfitt er við að eiga, þ.e. nýtingu
fiskimiðanna og auðlinda hafsins og hafs-
botnsins. Þar sýnist sitt hveijum eins og
oft vill verða. Stjórnvöld hafa framselt
útgerðinni réttinn til að sækja fiskimiðin
og nýta þau og jafnframt að ráðstafa
aflanum að eigin geðþótta, en sú ákvörðun
er harla umdeild og tala sumir jafnvel um
að stjómvöld hafi enga lagalega heimild
til að setja á kvótakerfi eins og gert hefur
verið, né einstakir útgerðarmenn siðferði-
legan rétt til að ráðastafa aflanum að eigin
geðþótta. Það em einkum þeir sem að
fiskvinnslu starfa, sem gagnrýna þetta
fyrirkomulag, svo og einnig ýmsir sem
sækja sjóinn og hafa orðið undir í kapp-
hlaupinu um kvótann.
Sums staðar hefur fiskvinnslan þó tekið
þátt í gámaútflutningi og náð samkomu-
lagi um skipulag arðsins við sjómenn og
útgerðarmenn. Skipulags og samstarfs er
þörf við nýtingu auðlinda hafsins, það eru
menn farnir að skilja, og því má ekki
gleyma að gámafiskur hefur sums staðar
reist kollsiglda útgerð við, jafnvel komið
í veg fyrir gjaldþrot útgerðarfélaga vegna
þess hversu útflutningur á óunnum, fersk-
um gámafiski hefur verið útgerðarmönn-
um miklu hagkvæmari en sala til fisk-
vinnslustöðva, bæði í frystingu og saltverk-
un. Þessi staðreynd mælir að sjálfsögðu
með því að útgerðarmönnum ætti að vera
heimilt að ráðstafa aflanum að eigin vild.
En á því máli eru þó einnig tvær hliðar.
Menn eru ekkert ánægðir með það að
flytja út atvinnu, ef svo mætti segja, enda
þótt þeir fái meir en tvöfalt verð fyrir
aflann eins og á sér stað um botnfiskinn,
jafnvel allt að fímmfalt verð þegar kolinn
er fluttur út í gámum, en hér heima fæst
lítið sem ekkert fyrir hann. Það ætti
a.m.k. enginn að hafa neitt á móti gámaút-
flutningi á kola, sem hægt er að koma í
sambærilegt verð á brezkum markaði og
um væri að ræða fyrsta flokks botnfisk í
frystingu.
En sóknin á miðin verður að vera háð
markaðslögmálum. Menn veiða eins og
ábatasamast er og selja þar sem mest
fæst fyrir fiskinn. Kvótakerfíð hefur því
ekki komið í veg fyrir að framfylgt sé
lögmálum framboðs og eftirspumar, þ.e.
markaðslögmálum. Þetta mál verður ekki
frekar en önnur Ieyst með boðum og
bönnum, lögmál markaðarins verður að
ráða. Gámafiskurinn gefur að sögn jafn
mikið í aðra hönd og og fullunninn fiskur
á kröfuharðasta markaði okkar í Banda-
ríkjunum, jafn óskiljanlegt og það er. Það
er því ekkert undarlegt þótt sjómenn og
útgerðarmenn vilji fá skýringar á því
hvemig þetta megi vera. Og það er athygl-
isvert, því verður ekki neitað, að óunninn
ferskfískur er seldur jafn háu verði í
Evrópu og gæðafískur sem snyrtur hefur
verið af natni og kunnáttu og seldur fryst-
ur á Bandaríkjamarkað, svo að dæmi sé
tekið.
En við verðum einnig að gæta dýrmæt-
ustu markaða okkar, ekki síst vestan hafs,
og kasta ekki hagsmunum landverkafólks
í fískvinnslustöðum fyrir borð. Það á einnig
kröfur til mannsæmandi lífs og arðvæn-
legrar atvinnu.
Sameign okkar allra
Sumir em þeirrar skoðunar að séreign-
arskipulag á fískimiðum sé bezta lausnin
en sá hængur er á því áð engir einstakling-
ar eiga hafsvæðin, fískimiðin em sameign
okkar allra eftir íanga og harða baráttu
allrar þjóðarinnar fyrir rétti sínum. Fisk-
veiðilögsagan að 200 mílum var til skamms
tíma alþjóðlegt yfirráðasvæði sem síðar féll
í skaut íslendinga. Sumir segja að ekki
sé hægt að selja eða gefa miðin nema þá
með því að skipta þeim meðal landsmanna
allra, t.a.m. með því að senda eigendunum,
þ.e. öllum landsmönnum, hlutabréf í þessu
fyrirtæki. Segja mætti að það væri lýðræð-
islegasta aðferðin og sú sem allir ættu að
geta komið sér saman um. Þó er það
vafasamt svo að ekki sé meira sagt. Þessi
hugmynd minnir á hugmyndir breska
hagfræðingsins Samuel Brittan, sem gerði
það að tillögu sinni að Bretar fengju í
pósti hlutabréf í fyrirtækinu sem á Norður-
sjávarolíuna, enda eigi enginn hefðbundið
tilkall til hennar. Síðan gætu menn selt
eða haldið þessum hlutabréfum að vild.
Það er ekki fráleitt að minna á þessar
hugmyndir til íhugunar, þó ekki hafi þær
orðið ofan á í Bretlandi. Hitt er annað
mál að slíkt mætti auðveldlega gera við
stórfyrirtæki eins og Landsvirkjun og
einhver fyrirtæki önnur á vegum ríkis og
sveitarfélaga. Þau gætu orðið almennings-
hlutafélög. Og hvað væri á móti því að
fiskimiðin væru það einnig, ef menn hefðu
ekkert á móti því að orka fallvatnanna og
aðrar sameiginlegar náttúruauðlindir væru
það?
Enginn vafí er á því að núverandi kvóta-
kerfí er miðstýring. Sjávarútvegsráðherra
skammtar aðganginn að miðunum með
beinum eða óbeinum hætti. Varla er
ástæða til að efast um að reynt sé að fara
sanngjama leið í þessum efnum en þó er
víða pottur brotinn og merkum sjósókn-
urum hefur óvart verið refsað vegna
óhappa fyrrum. Kvótakerfíð er tilraun til
aðhalds sem er að sjálfsögðu nauðsynlegt,
en hefur haft í för með sér erfíða og óvin-
sæla fylgikvilla eins og kunnugt er. Mörg
dæmi þess hafa verið nefnd án þess að
reynt verði að tíunda þau hér.
Markmið séreignar
Tvennt er nauðsynlegt: að nytja miðin
umhverfís landið eins og bezt verður á
kosið, bæði með fyrirhyggju og arð í huga,
en jafnframt að koma eins og unnt er í
veg fyrir rányrkju og ofveiði. Ýmsir eru
þeirrar skoðunar að séreignarskipulag
hentaði bezt til að tryggja hvort tveggja.
Einn þeirra er Hannes H. Gissurarson, sem
skrifað hefur um það hvemig kvótakerfið
geti orðið skynsamlegt, eins og grein hans
í sjávarútvegsriti Heimdallar heitir, en hún
birtist á síðasta ári. Hannes veit að sjálf-
sögðu að greinin er mikil einföldun flókins
vanda. En þær hugmyndir sem í henni
birtast em allrar athygli verðar og fram
hjá þeim verður ekki gengið þegar deilt
er um nýtingu auðlinda hafsins og rætt
um hvemig bezt sé að leysa vanda sjávar-
útvegsins. Hannes er hrifínn af hug-
myndum Rögnvaldar Hannessonar pró-
fessors, sérfræðings í fiskihagfræði, sem
komst að svipaðri niðurstöðu og hann,
þ.e. að váranlegum og seljanlegum kvótum
sé úthlutað í eitt skipti fyrir öll. Rökin
fyrir þessu em mörg, s.s. að fískistofnanir
séu lífsgæði sem skortur er á, en um öll
slík lífsgæði gildi, að þau verði að skammta
með einhveijum hætti. Hannes fullyrðir
að þeir þingmenn Sjálfstæðisflokksins sem
ólmast gegn kvótakerfinu neiti að viður-
kenna þessa staðreynd. Spurningin sé ekki
hvort skammta verði aðgang að auðlind-
inni, heldur hvernig eigi að gera það.
Leiðimar séu tvær, miðstýring og sjálfstýr-
ing. Ef kvótamir séu seljanlegir safnist
þeir smám saman á hendur þeirra sem
reka skip sín með lægri tilkostnaði en
aðrir. Þeir geti keypt kvóta af hinum.
Samkeppnin sé risastór skilvinda sem
skilji ijómann frá undanrennunni og færi
fjármuni frá óhagsýnu fólki til hagsýnna
og fyrirhyggjusamra atvinnurekenda.
Hannes hefur alltaf lagt mikla áherslu á
þá hugmynd Adams Smith um ósýnilegu
höndina, að eins gróði þurfí ekki að vera
annars tap. Þau verðmæti sem fengjust
með því að skilgreina séreignarrétt á físki-
stofnunum (en hugmynd um kvótakerfíð
sé hugmynd um eignarrétt), myndi ekki
skapast nema með því að skilgreina sér-
eignarrétt. Þau verði með öðrum orðum
ekki til nema séreignarréttur sé til. Hann
heldur því fram að offjárfesting í sjávarút-
vegi miðað við aðra atvinnuvegi stafí að
miklu leyti af því að auðlindin er ekki
verðlögð rétt. Það megi veiða sama afla
og fæst nú með helmingi minni tilkostnaði.
Fyrir þá upphæð sem fór í að koma þessum
40, 50% upp hefði mátt reisa tvær Hraun-
eyjarfossvirkjanir og selja síðan rafmagnið
þremur, fjórum álverum en það hefði veitt
Qölda manna vinnu og malað tugum þús-
unda íslendinga gull. Einhvers staðar verði
ungt fólk á íslandi sem fer út á vinnumark-
aðinn á næstu árum að fá atvinnu. Ef
séreignarréttur hefði verið, þá hefði þessi
tegund sóunar ekki komið til. Þá hefði
verðmætum ekki verið fleygt út um
gluggann. Þá hefði sami afli kostað miklu
minna og því verið meira til skiptanna.
Ástæðan til þess að Hannes vill að út-
gerðarmenn fái kvótann í sinn hlut er sú
að þeir verði að vera seljanlegir og við-
skipti með þá sem auðveldust til þess að
viðskiptin nái tilgangi sínum. Ef áhafnir
eigi kvótana þá verði viðskipti mjög erfíð
því menn komi og fari í áhafnir. Því ein-
faldari sem eignarréttur og lífsgæði séu,
því auðveldari verði viðskipti með þau og
því auðveldari sem viðskipti séu, því hag-
kvæmari verði nýtingin. Ennfremur telur
Hannes að útgerðarmenn eigi meira tilkall
til fiskistofnanna en aðrir landsmenn af
því að þeir hafi stundað sjóinn og sótt í
hann verðmæti marga mannsaldra.
Ýmsir munu áreiðanlega hafa sitthvað
við þetta að athuga, og þá ekki sízt sjó-
menn og landverkafólk sem hefur sótt
afkomu sína í þennan sama afla, og raunar
öll íslenzka þjóðin, sem hefur lifað á físki-
miðunum og gerir enn.
Forstjóri Sölumiðstöðvar hraðfrystihús-
anna, Friðrik Pálsson, er þeirrar skoðunar
að bezt færi á því að fiskvinnslustöðvamar
ættu kvótann, því þær mundu haga veiðum
á þann hátt að sem mestur arður félli í
sem flestra skaut. Þá yrði komið í veg
fyrir deilur eins og þær sem upp hafa risið
undanfarið um það hvemig nýta skuli
aflann. Þeir sem hlotið hafí kvótann verði
að nýta hann með hagsmuni sem flestra
í huga en ekki einungis þeirra sem sjóinn
sækja eins og t.a.m. í Vestmannaeyjum
þar sem ferskfískur hefur verið sendur til
útlanda í gámum án þess að fískvinnslufólk
kæmi þar nálægt eða væri um það spurt.
Þessi þróun gæti haft slæmar afleiðingar
ef skortur yrði á þeim físki sem mikilvæg-
asti markaður okkar í Bandaríkjunum
sækist eftir. En þá mætti svara því til að
verkaskipting er nauðsynleg í þjóðfélagi
eins og okkar og vinnslustöðvunum sé
hollast að kaupa hráefnið af þeim sem
hafa auðlindimar. Þannig kaupa slátur-
húsin hráefni af bændum en þar mætti
vera meiri samkeppni um vörana. Fiskeld-
isstöðvar gegna að vísu svipuðu hlutverki
og Friðrik Pálsson talar um.
Samræmaþarf ólík
sjónarmið
Þama stangast á hugmyndir sjávarút-
vegsráðherra og margra stjómmálamanna
um miðstýringu, sjómanna og útgerðar-
manna um séreign og þeirra sem starf-
rækja fiskvinnslustöðvar eins og frystihús
um nýtingu aflans. Þessi sjónarmið þarf
að samræma ef vel á að fara en það verður
hvorki gert með einföldum miðstýringarað-
ferðum né séreignarskipulagi sem byggir
á vafasamri hefð sem á ekkert skylt við
það þegar landnámsmenn helguðu sér
jarðir hér á landi sem síðan hafa gengið
kaupum og sölum eins og eðlilegt var.
Eitt sinn átti kirkjan ísland að mestu, síðan
kóngur, nú við öll. '
Hafsvæðin era ný eign allrar þjóðarinn-
ar og um það yrðu stórátök ef gefa ætti
þetta fjöregg einhveijum fáum útvöldum,
jafnvel skussum sem ekki hafa til þess
unnið. Á þessu máli era því augsýnilega
margar hliðar. Það er nauðsynlegt að
skoða þær allar og reyna að gera upp hug
sinn án þess að upp úr sjóði. Eignarréttur
á óbyggðum íslands og hafsvæðum sem
engum heyra til nema þjóðinni allri er
viðkvæmt mál sem menn skyldu ekki flytja
einstrengingslega og án víðsýni eða tillits
til þeirra sem engar eða litlar kröfur hafa
gert til sémytja og yfírráða. Menn skyldu
einnig muna það að senn kemur að hafs-
botninum. Hver á að nytja hann? Hver á
að eiga hann? Ef olía fínnst á íslenzku
landgranni mun hún ekki verða afhent
þeim orðalaust sem þar hafa öðram fremur
skarkað með tól og tæki, ekki frekar en
eitthvert mesta orkusvæði heimsbyggðar-
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 10. maí
innar, Vatnajökull, verður afhentur ein-
hvetjum sérstökum gæðingum þegar að
því kemur að nýta orkuna sem í iðram
hans býr. Menn skyldu því ekki telja að
það gæti leyst allan vanda ef sjávarútvegs-
ráðherra úthlutaði kvótunum til fullrar
eignar en ekki aðeins til tímabundinnar
nýtingar, þ.e. að núverandi kvótakerfí yrði
breytt í séreignakerfi. Menn skyldu ekki
heldur gleyma hugmyndinni um auðlinda-
skattinn, þótt Hannes Hólmsteinn telji að
hann feli í sér þjóðnýtingu miðanna og
loks hafa þær raddir heyrzt að arðvænleg-
asta nýting miðanna gæti verið sú að bjóða
þau upp og afhenda þau tímabundið
hæstbjóðanda til skynsamlegrar nýtingar
— og þá án tillits til þess hvort um væri
að ræða innlendan aðila eða erlendan.
Utflutningur á ísuðum gámafiski sé hvort
eð er útflutningur á atvinnu. íslenskir sjó-
menn veiði ferskan físk án þess að innlent
vinnuafl sé notað við framleiðslu hans. Sú
atvinna falli í skaut útlendinga. Enn aðrir
segja að sjómönnum og útgerðarmönnum
sé fijálst að flytja gámafiskinn út ef þeir
tryggi fiskvinnslufólki einhvem mismun á
verði físksins til vinnslu hér og á hagstæð-
ari erlendum mörkuðum í Evrópu. Þannig
yrðu útlendingar látnir greiða íslenzku
landverkafólki betri laun en það nú hefur
auk þess sem vinnuálagið yrði minna.
Kolinn hefur t.a.m. verið á litlu verði á
heimamarkaði og þá helzt heilfrystur fyrir
lítið verð á Rússlandsmarkað. Fengizt
hefur allt að því fímmfalt verð erlendis
fyrir hann, en vegna eignar okkar allra á
fiskimiðunum ætti einhver hluti þessa
fimmfalda verðs að falla í skaut íslenzku
verkafólki. Kristján Ragnarsson er ekki
sammála slíkum málflutningi og er það
að vonum. Hann telur hefð fyrir því að
togaramönnum sé bezt treystandi til að
nytja miðin, en t.a.m. alls ekki fískvinnsl-
unni. Óeðlilegt sé að útvegsmenn þurfí að
sækja veiðirétt til annarra en stjórnvalda
í samræmi við markmið um fískveiðistjóm-
un eins og hann hefur komizt að orði í
grein hér í blaðinu.
Þó að fískveiðar verði öðram greinum
frekar að vera í höndum kunnáttumanna,
eins og Hannes H. Gissurarson segir í
fyrmefndri grein sinni um kvótakerfíð, þá
hafa þeir skyldum að gegna við aðra lands-
menn, ekki sízt landverkafólk. Og við
verðum að gæta þess að hafsvæðin lendi
ekki á fárra manna hendur. Það gæti verið
misnotað. Þau gætu orðið svo dýr að
enginn gæti nýtt þau nema sem leppar
erlendra stórfyrirtækja. Við megum ekki
bjóða hættunni heim.
Hitt er réttmætt að Hannes varpi fram
spumingunni, hver sé ástæða til hinnar
hagfræðilegu ofveiði og hvers vegna menn
breyti svo óskynsamlega sem raun ber
vitni, eða hvers vegna þeir hugsi ekki betur
um eigin hag? Það sé einfaldlega vegna
þess að ekki sé um neinn eigin hag að
ræða. „Enginn á fískistofnana og enginn
gætir þeirra því fyrir öðram," segir Hann-
es. Reynt hefur verið að ráða bót á þessu
með aðhaldi ríkisins og takmörkuðu afla-
magni.
Ný eign þjóðarinnar
Séreignarskipulag á miðunum gæti að
sjálfsögðu verið hagkvæmt því að menn
rækta og ávaxta bezt það sem þeir eiga
sjálfír. En það er ekki hægt að gefa
mönnum annað en það sem gefandinn á
sjálfur. Þannig er ekki hægt að gefa nein-
um sérstökum mið sem við öll eigum og
enginn öðram fremur. Allir landsmenn
eiga miðin og ekki síður afkomu sína undir
afrakstri þeirra. Bændumir helguðu sér
aftur á móti jarðeignir þegar á landnáms-
öld og mikið af landinu er í einkaeign
samkvæmt erfðavenju. Hægt var að helga
sér ónumið landsvæði en ekki lengur.
Hafsvæðin urðu ekki eign neinna fárra
útvalinna sem höfðu sótt sjóinn þegar 200
mílumar vora viðurkenndar. Nytjar og
forréttindi þeim samfara veita engum
eignarrétt, hvorki á landi né hafí. Við
fengum landgrannssvæðið sem þjóð með
alþjóðalögum um hafréttarmál.
Fiskurinn er lífsbjörg okkar allra. Miðin
sú gullnáma sem mest gefur af sér. Miðin
eiga ekki að gegna sama hlutverki oer
gullnámumar í Vesturheimi. Þau eiga ekki
að vera forsenda þess villta vesturs sem
engu þyrmir og leiðir til illinda og úlfúðar
vegna græðgi og tillitslausra hagsmuna.
Sjónarmiðin þarf að samræma. Varðveizla
fískimiðanna, barátta gegn ofveiði og
skynsamleg nýting fískimiðanna era hags-
munir okkar allra, hvers og eins.
Eins og- stórfyrirtæki
Við eram iítil þjóð. Sum fyrirtæki í
Evrópu, Asíu og Bandaríkjunum hafa jafn-
marga starfsmenn og öll íslenzka þjóðin
er. Þessir starfsmenn hafa sameiginlegra
hagsmuna að gæta. Þeir þurfa að leggjast
á eitt um að fyrirtækið sé samkeppnisfært
á ströngum alþjóðlegum mörkuðum. Þetta
er einnig okkar hlutverk. Og það era einnig
okkar hagsmunir að þau verðmæti sem
stórfyrirtækið ísland framleiðir standist
samkeppnina á kröfuhörðum alþjóðlegum
mörkuðum. En við höfum það framyfir
stórfyrirtækin erlendu að hér ættu dugleg-
ir og útsjónarsamir einstaklingar að geta
hagnazt meira á þessari samkeppni en
fjöldinn í stórfyrirtækjunum. Þar hverfur
einstaklingurinn í mergðina. Tækifæri
hans era af skornum skammti. Við eigum
að stefna að því að breyta gæðum í mikil
verðmæti en ekki magni í lítil verðmæti.
Og við eigum að breyta litlu þjóðfélagi í
verðmæta einstakiinga. Séreignarskipu-
lagið er af hinu góða, það er hvetjandi.
En það er ekki mikilvægara en frelsi og
réttur einstaklinga. Dugnaður og útsjónar-
semi era einnig mikil eign, dýrmæt eign.
Og hvetjandi. Andstæða við doðann í
austri.
Við eigum að byggja upp þjóðfélag
einstaklingsins sem ræktar trillukarlinn í
okkur öllum. En við eigum jafnframt að
búa svo um hnútana að sameiginlegar
auðlindir okkar séu hvetjandi takmark,
þannig að dugnaður og fyrirhyggja eins
komi allri þjóðinni að fullu gagni. Og þeir
sem láta sér ekki nægja hlutskipti trillu-
karlsins, þeir sem vilja taka þeirri áskoran
að sá grái er utar eiga ekki síður að hafa
gott olnbogarými í þjóðfélaginu en hinir
sem hverfa vilja í ijöldann og losna við
áhættu. Það var hvorki góð hagfræði né
örvandi hvatning til dáða þegar sjávarút-
vegsráðherra var fyrir skemmstu spurður
um það í sjónvarpinu hvað spyrillinn ætti
að gera, ef hann vildi hefja útgerð. Þá
svaraði ráðherrann: „Þú getur keypt þér
trillu!" Auðvitað á hann að geta keypt þau
skip sem dugnaður hans stendur til og nýtt
þann kvóta sem hann gæti nýtt öðram
mönnum betur. En til þess þarf hann að
hafa svigrúm sem kvótakerfið í núverandi
mynd veitir ekki.
Vel má vera að leiga til langs en tak-
markaðs tíma yrði heppilegasta lausnin.
Þá gætu menn fengið svipaða tilfínningu
fyrir miðunum eins og þau væra þeirra
eign. Þannig hafa margir laxveiðimenn
fengið svipaða tilfinningu fyrir ám sem
þeir hafa tekið á leigu til langs tíma.
Enginn hefur umgengizt þær betur eða
nytjað þær af jafnmikilli fyrirhyggju og
kurteisi og þessir áhugasömu einstaklings-
hyggjumenn, bæði útlendir og innlendir.
En leiga karfamiðanna við Grænland virð-
ist ekki hafa tryggt Grænlendingum þær
tekjur sem þeir hefðu getað haft, ef þeir
hefðu nytjað miðin sjálfír. Hvað sem líður
skoðunum Hannesar H. Gissurarsonar og
samskoðunarmanna hans verður því ekki
neitað „að fískimenn hefðu hag af því sem
eigendur fiskistofnanna að koma sér
saman um skynsamlega nýtingu þeirra“.
Og einnig hitt „að þeir sem trúa á ríkis-
forsjá geta trauðla fundið trú sinni stað í
fiskveiðunum. Ríkið hefur lítið sem ekkert
gert til þess að stöðva hina hagfræðilegu
ofveiði — lítið sem ekkert gert til þess að
fækka þeim handtökum, sem farið hafa
til spillis. Öðra nær. Ríkið hefur beinlínis
stuðlað að þessari ofveiði með ódýram lán-
um og ábyrgðum á lánum til skipakaupa
og með ódýram afurðalánum og ódýrri
fyrirgreiðslu."
Eignarrétturinn ér friðhelgur, jafnvel
eignarréttur á hugmyndum, þótt þær
minni á gamlan sokk eins og Kristján
Karlsson yrkir um í meinfyndnu ljóði um

ímyndaðan ráðherra og hvert okkar sem
en
Hver
gamall sokkur á grein
segir oss óðara til um vindáttina
ein
hugmynd yðar hæstvirtur ráðherra
mun að öllu forfallalausu dingia lengst
koma tímar koma ráð.
Eignarréttur á sameiginlegum auðlind-
um hlýtur einnig að vera sá eini sanni
sokkur. Hann er friðhelgur við venjulegar
aðstæður. En bezt fer á því að einkafram-
takið annist nýtinguna þegar um sameigin-
lega eign er að ræða, ekki ríkið, því þá
fer allt í grænan sjó eins og sýnt var fram
á í síðasta Reykjavíkurbréfí með tilvísun
til, af hve lítilli virðingu Rússar umgangast
„eignir sósíalismans". Það er rétt stefna
að einstaklingar hafí samkeppni um að
selja ferðir inn í óbyggðir, en það merkir
ekki að þeir eigi smám saman eitthvert
tilkall til öræfanna, né heldur að þeir sem
reka áætlunarferðir um Sprengisand geti
gert tilkall til hans einn góðan veðurdag,
né heldur þeir sem selja aðgang að skíða-
brekkum í Kerlingarfjöllum geti eignazt
fjöllin einn góðan veðurdag vegna hefðar.
Þó menn eigi ekki það sem þeir selja,
geta þeir haft nægan metnað til að um-
gangast það af kurteisi og fyrirhyggju.
Þeir hafa nægilegt aðhald ef þeir þurfa
að lúta samkeppni og markaðslögmálum.
Þess vegna er hægt að selja ferðir til
Þórsmerkur með mannsæmandi hugarfari
og án tilkalls til eignarréttar á „söluvam-
ingnum".
Aths. í síðasta Reykjavíkurbréfí féll niður
lína svo að merkingarbreyting varð. Þar
var vitnað í enskt ágrip greinar Jónasar
H. Haralz í Klemensar bók og átti setning-
in að vera svohljóðandi: Markaðskerfi
getur ekki verið virkt nema þar sem eigna-
réttur er ríkjandi, né heldur er unnt að
gera ráð fyrir að eignaréttur sé virtur
nema þar sem markaðskerfi er virkt. Þetta
leiðréttist hér í lokin, enda snertir það
kjama þess efnis sem rætt hefur verið í
tveimur síðustu Reykjkavíkurbréfum.
En bezt fer á því
að einkaframtakið
annist nýtingnna ,
þegar um sameig-
inlega eign er að
ræða, ekki ríkið,
því þá fer allt í
grænan sjó eins og
sýnt var fram á í
síðasta Reykjavík-
urbréfi með tilvís-
un til, af hve lítilli
virðingu Rússar
umgangast „eignir
sósíalismans“. Það
er rétt stefna að
einstaklingar hafi
samkeppni um að
selja ferðir inn í
óbyggðir, en það
merkir ekki að þeir
eigi smám saman
eitthvert tilkall til
öræfanna.
4<