Morgunblaðið - 18.05.1986, Síða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR18. MAÍ1986
Geislavirkni mæld í farþegnm sem koma til Vestur-Þýzkalands frá Austur-Evrópu.
Vestur-þýzkir slökkviliðsmenn þvo geislavirkt ryk af bifreið frá Austur-Þýskalandi.
L-j L i !£* t i \
Annarskonar
geislavirkni
Fylgzt með
pósti að austan
við komuna
til Vestur-
Þýskalands.
— eftir Isaac Asimov
Kjarnorkuslysið í Chemo-
byl gaf Bandaríkjunum
einstakt tækifæri til að nýta sér
hagstætt stundarfyrirbæri,
sem þó getttr valdið þeim lang-
tíma erfiðleikum. Sovétríkin
reyndu af fremsta megni að
gera lítið úr atburðinum af
augljósum ástæðum.
Hver svo sem þar hefur ráðið
ríkjum hefur sinnuleysi gagn-
vart stórslysum verið ríkjandi
í Rússlandi. í Sovétríkjunum
hefur áherzla verið lögð á að
dugmikið og vísindalegt stjóm-
arfar landsins tryggi að þar
verði engin stórslys, en ef þau
gerist sé fljótlega ráðin á þeim
bót.
Það var þvi ekki tiikynnt um
slysið í Moskvu fyrr en geisla-
virkni hafði aukizt svo í Svíþjóð
að ekki var lengur unnt að
halda þvi leyndu. Og þá var
sagt að fljótlega hafi verið unnt
að stöðva geislunina.
Bersýnilega var verið að gera
sem minnst úr ástandinu og
Bandaríkjamenn voru alls ekki á
því að láta það viðgangast. Það
voru skammtímahagsmunir
Bandaríkjanna að koma í veg fyrir
fýrirætlanir Rússa.
Frá upphafi héldu Bandaríkja-
stjóm og þarlendir Qölmiðlar því
eindregið fram að slysið væri mun
meira en Sovétmenn viðurkenndu
og að alls ekki hefði lánast að
hafa hemil á geisluninn, heldur
héldist hún óbreytt. Bandarískir
fjölmiðlar voru iðnir við að dreifa
óstaðfestum fregnum um að þús-
undir hafi farizt, en sú tala var
fljótlega lækkuð niður í hundruð,
og síðar sagt að hugsanlega yrði
aldrei ljóst hve margir hafi látizt,
en jafnvel þótt sovézkir upplýsing-
ar um fjölda látinna væru réttar,
hafi slysið engu að síður verið
mun meira en þeir hafi viljað vera
láta.
Nú er skýrt frá því að eldurinn
hafi verið slökktur. Tilgangur
Reagan-stjómarinnar er þnskipt-
ur, að því er mér virðist. í fyrsta
lagi vill hún sýna fram á að í
sovézka stjómkerfinu séu þekk-
ing, starfshæfni og öryggisráð-
stafanir í algjöru lágmarki og
því hljóti svona slys að koma
fyrir. I öðru lagi séu Sovétmenn
svo tilfínningalausir varðandi
mannslífin að þeir hafi gert lítið
úr slysinu þótt það hafi stofnað
þeirra eigin þjóð í hættu. í þriðja
lagi að Sovétmenn væru svo
meinlygnir að orðum þeirra væri
aldrei treystandi.
Það hefur einnig verið ítarlega
skýrt frá geislavirkni í nærliggj-
andi löndum. Tíundaðar hafa verið
varúðarráðstafanir í nágranna-
ríkjunum, sérstaklega í ríkjum
Austur Evrópu. Sagt er frá því
þegar bömum em gefnar
skammtar af kalíumjoðíði. Aðvör-
unum um að neyta ekki vatns,
mjólkur eða grænmetis. Tilmæl-
um um að bömum sé haldið innan
dyra og nautgripum ekki hleypt
út til beitar. Auðséð er að allt
getur þetta vakið reiði í Evrópu
í garð Sovétríkjanna fyrir að
stofna nágrönnum sínum í hættu
með því að gefa ekki nákvæmar
upplýsingar um hvað var að ger-
ast. Vonir gætu staðið til að slysið
vekti sérstaka reiði í löndum eins
og Póllandi og Rúmeníu, og þann-
ig ýtt undir þessar þjóðir að snúast
gegn yfirráðum Sovétríkjanna.
Sumum finnst ef til vill að hér
sé um snjallan leik í kalda stríðinu
að ræða. En þetta gæti verið
skammgóður vermir sem Sovét-
ríkin gætu hæglega staðið af sér
með því að sýna biðlund (eins og
þeim tókst þegar þeir skutu niður
kóresku farþegaþotuna árið
1983), og ekki er víst að þessi
leikur hafí til lengdar þau áhrif
sem falla Bandaríkjamönnum i
geð.
Til dæmis gæti slysið í Chemo-
byl leitt til tortryggni varðandi
öll kjamorkuver um heim allan.
Til lengdar gætu áhrifin orðið
þau að fyrirhugaðar framkvæmd-
ir við kjamorkuver, sem áttu erfítt
framdráttar eftir Three Mile Is-
land, stöðvast að fullu í Bandaríkj-
unum, meðan kjamorkuvirkjun
haldi áfram að þróast í Sovétríkj-
unum, undir (skyldi maður ætla)
strangari varúðarreglum.
í öðru lagi ýttu bandarískir
fjölmiðlar undir ótta manna með
því að undirstrika hve langt
geislarykið barst, með kortum er
sýndu geislaskýin dreifast vestur
yfir Evrópu og austur yfir Ukra-
ínu. Frásagnir af menguðu
drykkjaravatni, aukinni tíðni
krabbameins og spilltum ökrum
ólu á óttanum. Skjót brottför
nokkurra bandarískra skólanema
frá Sovétríkjunum sýndi hvað um
var að vera. Bandaríkjamenn ótt-
uðust áhrif geislavirkninnar þegar
hún bærist til Bandaríkjanna,
jafnvel þótt talsmenn ríkisstjóm-
arinnar gættu þess vel að ítreka
að hún yrði algjörlega skaðlaus
strax og hún bærist inn fyrir
landamærin.
Þessi óttatilfínning getur haft
þessar afleiðingar: Menn geta
hugsað sem svo að ef bráðnun í
aðeins einum kjamaofni getur
valdið svo miklu tjóni hundruð og
þúsunda kílómetra frá slysstaðn-
um; ef svona slys em þetta hræði-
lega hættuleg jafnvel þegar allt
er gert til að draga úr áhrifunum,
hvað gerist þá ef lq'amorku-
sprengja springur, og ekki aðeins
ein, heldur hundmð þeirra?
Með öðmm orðum, hvað ef
kjamorkustríð skellur á við „hag-
stæðustu" skilyrði? Hvað ef
Bandaríkin ráðast til atlögu að
fýrra bragði með svo miklum
styrk og svo mikilli nákvæmni að
möguleikar Sovétríkjanna til að
svara í sömu mynt em gerðir að
engu, þannig að Sovétríkin tapa
stríðinu á fyrsta hálftímanum?
Ef bilaður kjamaofn getur
valdið svo miklu hættuástandi í
Evrópu, hvað þá um allsheijarárás
með hundmðum kjamorku-
sprengna. Hvaða áhrif hefur
géislaskýið, hundrað, þúsund,
mörg þúsund sinnum ofsalegra
en skýið frá Chemobyl, á önnur
lönd, jafnvel áBandaríkin?
Mun ekki sama árásin og legg-
ur Sovétríkin í eyði einnig eyða
Vestur Evrópu nokkmm dögum
síðar, og í raun einnig öllum öðr-
um heimshlutum?
Um leið og þessi skoðun festir
rætur munu kröfur Evrópubúa um
að komið verði í veg fyrir kjam-
orkustríð hvað sem það kostar fá
byr undir báða vængi. Þrýstingur-
inn fyrir því að komið verði á
vopnaeftirliti og alþjóða sam-
komulagi getur orðið ómótstæði-
legur, og utanríkisstefna Ronalds
Reagans getur orðið óveijandi.
Sumum bandarískum embættis-
mönnum gæti þá dottið í hug að
ef til vill hafi þessi snöggu
„látum-þá-þjást“ viðbrögð við
Chemobyl ekki verið þau viturleg-
ustu sem um var að ræða.
Hiífundurinu, Isaac Asimov, hefur
skrifað 340 bækur og er prófessor
( lifefnafræði við læknadeild há-
skólans i Boston.
Mynd þessi var tekin á vegum Tass-fréttastofunnar af kjamorkuverinu I Chernobyl 9. maí. Örin
bendir á staðinn þar sem slysið varð.