Morgunblaðið - 03.06.1986, Blaðsíða 16

16
MGRGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUÐAGUR 3. JÚNÍ1986
Grunnskólínn
og framtí ðin
eftir Margréti
Þorvaldsdóttur
Menntun bama og unglinga
hefur fengið vaxandi umræðu hér
á landi sem og í öðrum vestrænum
löndum, en umræðan þarf að verða
meiri. Flestum er ljóst að mikilvæg-
asti auður sérhverrar þjóðar er
falinn í menntun og þekkingu þegn-
anna, þar sem hún er undirstaða
framfara á þessu mikilvæga tíma-
bili þriðju iðnbyltingarinnar.
Þjóðum hefur verið tíðlitið til
Japana á seinni ámm, þegar ljóst
var orðið að þeir vom komnir í
fomstu í tæknivæðingunni. Japanir
hafa heldur ekki dregið dul á þá
staðreynd, að velgengni þeirra er
byggð á góðri almennri menntun.
Þar í landi er hún ekki aðeins í
skólum landsins heldur einnig hjá
fyrirtækjum.
Á ferð í Japan fyrir nokkmm
ámm hitti ég kennara ættaðan frá
Austurríki. Hún var gift Japana og
hafði búið í Japan í 15 ár. Starf
hennar var m.a. að kenna ungum
starfsstúlkum Sony-fyrirtækisins
ensku. Flestar þeirra komu úr sveit-
unum og bjuggu á vegum fyrirtæk-
isins í einskonar heimavist. Þær
unnu 3A vinnutímans í verksmiðju
og vom síðan 'A tímans í skóla á
kostnað fyrirtækisins. Námsefnið
völdu þær sjálfar. Japanir trúa því
að fólk sem leitar menntunar hvers
eðlis sem hún er eigi auðveldara
með að tileinka sér nýjungar í starfí,
sagði þessi kennari.
I Tókýó em, auk almennra skóla,
fjölmargir einkaskólar og em sumir
þeirra álitnir betri en aðrir. Foreldr-
ar leggja hart að sér, bæði með tíma
og íjármuni til að koma bömum
sínum í sem bestan skóla. Þannig
vilja þeir auka möguleika þeirra til
háskólanáms síðar. T1 þess að þetta
megi takast em mæður á þeytingi
með börn sín eftir skóla í einn
aukatíma eftir annan. Okkur var
sagt að ekki væri óalgengt að sjá
börn undir 12 ára aldri, sofandi í
lestum jafnvel eftir miðnætti, á
heimleið úr síðasta aukatímanum.
Þá var stundum eftir að gera heima-
vinnuna fyrir næsta dag.
Það sem gerir þessi fyrstu náms-
ár svo erfíð fyrir japönsk böm er
japanska ritmálið. Stafróf Vestur-
landabúa er hreinn leikur miðað við
þann fjölda tákna sem böm hér
verða að læra utan að, til að ná
valdi á námsefninu, sagði einn leið-
sögumaðurinn. Þess vegna verðum
við að láta þau hefja nám sem
yngst. Það hefur verið margkannað
hér, að þeim mun fyrr sem böm
byrja í skóla þeim mun auðveldara
verður þeim námið. Undir þá yfir-
lýsingu tóku fleiri. Málið var honum
hugleikið þar sem sonur hans aðeins
3 ára að aldri, hafði þá nýlega
staðist próf inn í góðan einkaskóla
eftir 1 árs undirbúning í öðmm
skóla.
Við hinar vestrænu sem vanar
vomm kenningum um þroskaleys
bama til skipulegs náms á fyrstu
æviámm þeirra lýstum efasemdum
og bámm fram kenningar sálfræð-
inga. Þá kom fram að kenningum
okkar sálfræðinga bar ekki saman
við kenningar þeirra sérfræðinga,
enda var í þessu tilfelli móðirin sjálf
sérfræðingur og faðirinn hagfræð-
ingur.
Svona til að gefa einhveija hug-
mynd um nám japanskra bama
áður en þau hefja skólagöngu, sagði
kennarinn, sem var þjálfaður
tungumálakennari, að hún væri
búin að vera 15 ár í námi í jap-
önsku. Á þessum tíma hefði hún
náð góðu valdi á talmálinu en rit-
málið væri enn ekki fulllært.
Þear við lítum á kröfur sem em
gerðar til japanskra bama og bemm
þær saman við kröfur sem gerðar
em til okkar bama, þá er rétt að
hafa í huga gmndvallarviðhorf As-
íubúa til vinnu yfirleitt. Við hér á
Vesturlöndum höfum verið alin upp
við þá hugsun síðustu áratugina,
að vinna sé ill nauðsyn, áþján, og
að frítíminn er takmarkið í lífinu.
Asíumenn em aftur á móti aldir
upp við þau lífssannindi, að vinna
veiti lífsfyllingu og þeir fara ekki
dult með það, að þeir njóta þess
að vinna.
Nú er ljóst að ekki nema hluti
japanskra nemenda nær að öðlast
háskólamenntun. En öguð menntun
þeirra og viðhorf til vinnu gerir það
að verkum að út á vinnumarkaðinn
koma mjög vel agaðir einstaklingar,
sem auðveldara eiga með að aðlag-
ast nýjungum í starfi en Vestur-
landabúar sem oft hafa ekki notið
jafn góðrar eða agaðrar menntunar.
Næring skólabama var á þessum
tíma undir opinbem eftirliti þar
„eystra". Skólaböm vom spurð
daglega hvað þau hefðu fengið í
morgunverð og var það skráð af
kennaranum. Síðan fengu þau fyrir-
lestur um hvað þau ættu að borða
til að fá orku og viðhalda góðri
heilsu. Að sjálfsögðu vom í skólun-
um heitir málsverðir, þar sem uppi-
staðan var ódýrt hvalkjöt (íslenskt
var mér sagt).
Menntunarviðhorf japanskra for-
eldra hafa verið gagnrýnd af mörg-
um Vesturlandabúum. Menn telja
hefðir þar „eystra" aðrar en á
Vesturlöndum og að ekki muni þýða
að bjóða bömum hér„vestra“ uppá
japanska kerfið. En á sama tíma
hafa víða á Vesturlöndum verið
teknir upp japanskir kennsluhættir
í tónlist og hefur árangurinn verið
undraverður. Hér er átt við hina
árangursríku Suzuki-kennsluaðferð
til að kenna ungum bömum frá 2
Margrét Þorvaldsdóttir
„Námsefnið hér gerir
varla ráð fyrir því að
nemandinn sé sjálfstætt
hugsandi einstaklingur,
hvað þá að námsefnið
örvi hann og styðji til
þess þroska. Það býður
ekki upp á að nemand-
inn finni hvar hæfileik-
ar hans liggja, það
fremur rænir hann
hinni örvandi tilf inn-
ingu persónulegra
sigra, sem fylgir góðum
árangri í starfi.“
ára aldri að leika á fiðlu.
Nú í apríl var víða haldið upp á
86 ára afmæli Shinichi Suzuki.
Hann sýndi fram á það á áhrifamik-
inn hátt, hve góðan árangur ung
börn geta náð í námi í gegnum leik.
Sem þátttakandi í slíkri kennslu
vestan hafs fyrir um 17 ámm fékkst
nokkur reynsla af því hve ótrúlega
fljót bömin voru að ná tökum á
fíðlunni.
Námskeið þessi vom fyrir böm
á aldrinum 2—6 ára. Árangur var
sagður langbestur hjá bömum 4—5
ára. Böm eldri en 7 ára fengu ekki
inngöngu á byrjendanámskeiðið.
Sagt var að reynslan hefði sýnt,
að á þeim aldri hefðu þau tapað
næmleikanum til að hefja nám í
fiðluleik með þessari kennsluaðferð.
Það var gert að skilyrði að bömin
kæmu til kennslu með foreldri og
hefðu meðferðis hæfilega stóra
fiðlu.
Það fyrsta sem börnunum var
kennt var að valda hljóðfærinu og
beita boganum rétt og síðan að leika
einfold lög með því að hlusta á lagið
leikið af plötu og fylgja nótum á
blaði. Foreldri var kennt jafnhliða,
þar sem því var ætlað að sjá um
æfingar heima.
Það var aðdáunarvert að sjá hve
fljótt þessi ungu böm lærðu að
meðhöndla hljóðfærið og um leið
að nema og skilja nótnatáknin eftir
þessari kennsluaðferð. Þau lærðu
þama á örfáum vikum meira um
nótur og gildi þeirra, en bömum
er boðið upp á að læra hér fyrstu
tvö árin í tónmenntaskólanum.
Suzuki-aðferðin byggir á því að
nemandinn nái fljótt tökum á hljóð-
færinu, en það er einmitt þessi
skjóti árangur sem er svo örvandi
og gerir börnum námið svo auðvelt
og skemmtilegt.
Viðhorf okkar til námsgetu og
þroska bama og unglinga til að
læra er talsvert ólíkt því sem er í
Japan. Hér virðist gengið út frá
þeirri forsendu, að böm og jafnvel
unglingar séu lítt þroskuð til að
nema og skilja, ef tekið er mið af
því námsefni sem boðið er upp á í
íslenska grunnskólanum. Námsefn-
ið er lítið, yfírborðskennt og ekki
áhugavekjandi, það nægir varla til
að halda eðlilegum námsáhuga
nemenda vakandi. Því er það ekkert
undarlegt þó að mörgum þeirra
fínnist skólinn bæði leiðinlegur og
tilgangslítill.
Okkar skólar standast ekki
samanburð við góða gmnnskóla
erlendis, hvað námsefnið og
námskröfur snertir, jafnvel þó um
sé að ræða skóla hjá þjóðum sem
hafa mun meiri áhyggjur af þróun
í eigin skólamálum en við höfum
af okkar.
Námsefnið hér gerir varla ráð
fyrir því að nemandinn sé sjálfstætt
hugsandi einstaklingur, hvað þá að
námsefnið örvi hann og styðji til
þess þroska. Það býður ekki upp á
að nemandinn fínni hvar hæfileikar
hans liggja, það fremur rænir hann
hinni örvandi tilfínningu persónu-
legra sigra, sem fylgir árangri í
starfi.
Þegar um líf
og dauða
er að tefla
eftir Guðmund Björns-
son og Oskar Einarsson
Á síðustu tveimur áratugum hafa
miklar framfarir orðið í fyrstu
meðferð slasaðra og skyndiveikra.
Af biturri reynslu heimsstyijaldar-
innar síðari varð markverð breyting
þannig í stað þess að ferðast með
særða um óravegu til læknismeð-
ferðar voru spítalar fluttir nær víg-
vellinum. Á sma tíma þróaðist hin
einstæða aðferð við brottflutning
særðra að beita þyrlum til þess.
Þannig tókst að bjarga fleirum og
minnka verulega varanleg örkuml.
Aðferð þessi var fyrst þróuð í Kór-
eustyijöldinni og síðar beitt með
góðum árangri í Víetnamátökunum.
Nú er svo komið að neyðarbílar og
þyrlur sérútbúnar tækjum og lyfjum
þykja ómissandi þáttur í heilbrigðis-
þjónustu víða um heim. í Noregi
hefur strandgæslan sinnt sjúkra-
flugi með þyrlum og í Svíþjóð,
Þýskalandi, Frakklandi og Banda-
ríkjum Norður-Ameríku eru þyrlur
staðsettar við sjúkrahús svo nokkur
dæmi séu nefnd. Á íslandi hefur
skort heildarskipulag þessara mála
og fáir gefíð þeim gaum.
Um hvítasunnuhelgina slasaðist
maður lífshættulega inni á hálendi
landsins. í slíkum tilvikum skiptir
miklu að sjúklingur komist undir
læknishenddur á sem skemmstum
tíma. Óeðlilegur dráttur varð á því
þessa helgi. Fyrir hið fyrsta leið of
langur tími þangað til að björgunar-
aðgerðir hófust. Dýrmætur tími fór
í að láta milliliði ákveða alvarleika
málsins þar til samband var haft
við flugstjóra og lækni á bakvakt.
í annan stað kom í ljós að útkalls-
tími þyrlu Landhelgisgæslunnar
lengdist verulega. Venjulega ætti
slík þyrla að vera komin í loftið
með áhöfn og lækni vel innan
klukkustundar og í flestum tilvikum
innan hálfrar klukkustundar. Þegar
til átti að taka reyndist ekki unnt
að ná skjótt í alla áhafnarmeðlimi
þar sem mannfæð gerir það að
verkum að starfsmenn flugdeildar-
innar geta ekki mannað bakvakt
allan sólarhringinn. Giftusamlega
tókst þó til að lokum en við slíkar
tafír verður ekki unað öllu lengur.
Af framangreindu er ljóst að
þessi mál eru í alvarlegum ólestri
hér á landi. Miklum íjármunum og
vinnu hefur varið varið til upp-
byggingar hinna ýmsu björgunar-
sveita víða um Iand. Þessu fjár- og
vinnuframlagi er illa varið ef ekki
verður tryggt að sjúkir og særðir
komist á sem skemmstum tíma
undir læknishendur. Eins og málum
er nú háttað ræður tilviljun ein eftir
hvaða boðleiðum alvarleg slys elleg-
ar veikindi eru tilkynnt. Oft er álits
læknis seint leitað ellegar hann
ekki hafður með í ráðum þótt ljóst
sé að hans er ávallt þörf. Eftir
klukkan átta á kvöldin ræður tilvilj-
un því hvemig til tekst með mönnun
þyrlu Landhelgisgæslunnar. Mikil-
væg björgunartæki, sem þegar
hefur verið ijárfest í fyrir hundruð
milljóna króna, koma þá ekki að
neinu gagni, þar sem valdhafar fjár-
„Það hlýtur að vera
skýlaus krafa alls al-
menning-s í landinu að
þessum málum verði
strax komið í viðunandi
horf. Slíkt öryggi yrði
lágu verði keypt þeg-ar
um líf eða dauða væri
að tefla.“
veitinga hafa valið að spara eyrinn
en kasta krónunni.
Þeirri spumingu hefur verið
varpað fram hvort vamarliðið á
Keflavíkurflugvelli ætti ekki alfarið
að sjá um þennan þátt björgunar-
mála hér á landi. Þeir hafa um ára-
tugaskeið haft þyrlur staðsettar á
Keflavíkurflugvelli sem hluta af
öryggiskerfí Norður-Atlantshafs-
bandalagsins. íslendingar hafa
notið góðs af þessari starfsemi og
vamarliðsmenn sinnt sjúkraflugi
eftir fremsta megni. Hafa þeir í
gegnum árin komið fjölmörgum ís-
lendingum til bjargar. Nokkur atriði
eru þess valdandi að íslendingar