Morgunblaðið - 17.08.1986, Blaðsíða 30

30 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 1986
3E
A DROniNSJ'SCI
Umsjón:
Séra Auður Eir Vilhjálmsdóttir
Ásdís Emilsdóttir
Svavar A. Jónsson
„Sunnudagsbíltúr“
Þegar helstu útileguhelgar
sumarsins eru að baki hefjast
aftur hinir vinsælu sunnu-
dagsbíltúrar. Þá er gjarnan
farið austur fyrir fjall, upp i
Borgarfjörð eða keyrt suður
með sjó. Landslagið er vand-
lega skoðað — dáðst er að
hrauni, fjöllum og fossum. Við
fáum aldrei nóg af hinni stór-
kostlegu náttúru landsins
jafnvel þó við höfum sama
fjallið fyrir augunum alla
daga.
Þegar við ferðumst erlendis
sjáum við oft lítið af landslaginu
en erum aftur á móti leidd inn
i hvert safnið og hveija kirlguna
á fætur annarri. í Reykjavík eru
flestar kirkjur læstar þegar ekk-
ert er þar um að vera en um
leið og út fyrir borgarsúlumar
er komið standa margar kirkjur
opnar alla daga vikunnar. Við
skoðum margar kirkjur erlendis
og hlustum á mikilvægi þeirra í
trúar- og menningarlífi viðkom-
andi þjóðar en gleymum oft að
kynnast okkar eigin.
Það væri efni í heila bók að
kynna íslenskar kirkjur, en hér
á síðunni er rúm fyrir þrjár stutt-
ar kynningar. Þá er miðað við
að sunnudagsbíltúrinn heQist á
Bessastöðum síðan er ekið út á
Reykjanes að Kálfatjamarkirkju
í Vatnsleysustrandarhreppi og
vestur að Hvalsnesi.
Bessastaðakirkja
Kirlg'a hefúr jafnan verið á
Bessastöðum og var þjónað frá
Görðum meðan þar sat prestur
og siðan frá Hafnarfírði en heyr-
ir nú til Garðaprestakalls. Þar
var kirkja helguð heilögum Nik-
ulási í kaþólskum sið. Núverandi
kirkja var reist á áranum
1777-1823. Fyrir fáum áram
vora settir í hana nýir gluggar,
með litgleijum eftir Guðmund
Einarsson frá Miðdal og Finn
Jónsson. í kirkjunni era tveir
legsteinar, annar yfír Pál
Stígsson (—1566) amtmann en
hinn yfír Magnús Gíslason
(1704—1766) amtmann.
Gluggar: Hinir steindu
gluggar kirkjunnar eftir þá Finn
og Guðmund era átta.
Fyrsti gluggi á norðurhlið
(t.v.) sýnir Papa á leið tii lands-
ins (FJ). Önnur mynd er af
Guðbrandi Hólabiskupi með
Biblí-
una (GE). Þriðja myndin er af
Hallgrími Péturssyni (GE) og sú
flórða heitir Fjallræðan (GE).
Fyrsti gluggi á suðurhlið
(t.h.): Kristnitakan á Þingvöllum
árið 1000, Þorgeir Ljósvetninga-
goði (FJ). Önnur mynd sýnir Jón
Arason biskup (GE). Þriðja mynd
er af Jóni Vídalín (FJ) og sú
fjórða af Maríu Guðsmóður (FJ).
Gagngerðar viðgerðir og
breytingar hafa farið fram á
Bessastaðakirkju eftir að Bessa-
staðir urðu forsetasetur. { kirkj-
unni er t.d. nýtt gólf en gamla
gólfíð heldur sér í anddyri. Loft-
ið er einnig nýlegt.
Hr. Sveinh Bjömsson forseti
lét-gera róðukrossinn, sem nú
í Hvalsneskirkju er varðveittur legsteinninn yfir Steinunni, dótt-
ur Hallgríms Péturssonar, en talið er að Hallgrímur hafi sjálfur
höggvið steininn.
er á norðurvegg. Hann er eftir
Ríkarð Jónsson og ætlaði Sveinn
Bjömsson að hafa hann í stað
altaristöflu. Prédikunarstóllinn
er einnig eftir Ríkarð Jónsson.
Altaristaflan er í eigu Lista-
safns ríkisins og er eftir Mugg.
Altarisdúkurinn er gerður af
Unni Ólafsdóttur en frú Georgía
Bjömsson ræktaði sjálf hörinn í
dúkinn — en hún var frá Hobro
á Jótlandi.
Hr. Ásgeir Ásgeirsson lét sér
einkum annt um kirkjuna og að
tilstuðlan hans fékk kirkjan
margar góðar gjafír. Gluggar í
kór era gjöf til herra Asgeirs
Ásgeirssonar á 60 ára afmæli
hans. Róðan á altari er gjöf til
hr. Ásgeirs og frú Dóra. Krists-
höfuð úr kopar er á kórgafli,
afsteypa af Kristslíkneski í Dóm-
kirkjunni í Niðarósi (frá 1000),
gjöf til Ásgeirs Ásgeirssonar.
Skrá í útihurð er gjöf frá Meist-
ara- og sveinafélagi jámsmiða
til minningar um séra Hallgrím
Pétursson, sem einnig hafði ver-
ið jámsmiður. Steinsbiblía liggur
á lektara í kór og er gjöf frá
dönskum presti. Aðrar gjafír era
t.d. eikarhurðir í útidyram,
smíðaðar af sr. Harald Hope,
Ytre Ama í Noregi og sömuleið-
is tveir stólar með gullskreyttu
leðri, en þeir era smíðaðir eftir
stólum frá 1700. í kirkjunni er
skímarfontur frá um 1200 en
af óþekktum upprana. Sennilega
hefur hann fylgt kirkjunni um
aldaraðir. Skímarskálin sem er
úr tini er frá 1702.
í kór kirkjunnar era minning-
artöflur um Svein Bjömsson
forseta og konu hans, frú Ge-
orgíu. Hægra megin við altarið
era minningartöflur um Ásgeir
Ásgeirsson forseta og konu hans,
frú Dóra Þórhallsdóttur. Aska
þeirra síðarnefndu er múrað inn
í kórgaflinn. Minningartafla um
Grím Thomsen skáld er á suður-
vegg.
Kálfatjarnarkirkja
Prestssetur var að Kálfatjörn
á Vatnsleysuströnd þar til 1907
er sóknin var lögð til Garða á
Álftanesi. Á Kálfatjöm var
kirkja helguð Pétri postula í kaþ-
ólskum sið. Núverandi kirkja var
reist á áranum 1892—1893 og
vígð 11. júní 1893. Kirkjan er
byggð úr timbri, járnvarin, á
steinhlöðnum granni. Guðmund-
ur Jakobsson byggingameistari
teiknaði kirkjuna og var yfír-
smiður. Kirkjan er tvö gólf og
söngkór því á efra lofti og bekk-
ir báðum megin. Tekur hún 150
manns í sæti á báðum gólfum.
Forkirkjan var endurbyggð árið
1935 og var þá settur nýr turn
á kirkjuna, allfrábragðinn hinum
eldri.
Sérkennilegasta listaverk
kirkjunnar er öll innri málning
sem hana prýðir, en hana annað-
ist danskur málari, Nicolaj Sofus
Bertelsen, sem talinn er fyrsti
málarameistari á íslandi og mál-
aði meðal annars Dómkirkjuna í
Reykjavík í upphafí. Kálfatjam-
arkirkja mun nú vera eina
heildarverk listar Bertelsens sem
nú er til og er hún á varðveislu-
skrá Þjóðminjasafns íslands.
Kirkjan var endumýjuð að utan
og innan á áranum 1976—1979,
undir umsjón Þörsteins Gunnars-
sonar og Harðar Ágústssonar,
Bessastaðakirkju hafa verið gefnar ýmsar athyglisverðar gjafir.
Nefna má skrána í útihurðinni. Hún er gjöf frá Meistara- og
sveinafélagi járnsmiða til minningar um séra Hallgrím Péturs-
son, sem einnig hafði verið járnsmiður.
Kálfatjarnarkirkja mun nú vera eina heildarverk listar fyrsta
málarameistara á íslandi. Hún er nú á varðveisluskrá Þjóðminja-
safns íslands.
en um innanhússendumýjun sáu
Ólafur Ólafsson og Jón Bjöms-
son.
Altaristaflan er sams konar
og í Dómkirkjunni í Reykjavík —
sýnir upprisu Krists. í kirkjunni
er einnig fagur skímarsár.
Séra Stefán Thorarensen
(1831—1892) sálmaskáld var
prestur á Kálfatjöm á áranum
1857—1886. Hann átti mikinn
þátt í undirbúningi sálmabókar-
innar 1886 enda var hann
söngmaður mikill og söngfróður.
Síðasti prestur á Kálfatjörn var
séra Ámi Þorsteinsson.
Hvalsneskirkja
Núverandi kirkja á Hvalsnesi
var reist á áranum 1886—1887
og var vígð á jóladag 1887.
Kirkjan er hlaðin úr tilhöggnum
steini. Ketill Ketilsson hrepp-
stjóri í Kotvogi og eigandi
Hvalsness lét reisa kirkjuna.
Miklar endurbætur vora gerðar
á kirkjunni 1945 undir eftirliti
Guðjóns Samúelssonar, húsa-
meistara ríkisins. Að innan er
hún máluð og skreytt af Áka
Gráns, málarameistara í
Keflavík. Yfir kirkjudyram er
gluggi úr ópalgleri með helgi-
mynd. Af góðum gripum í eigu
kirkjunnar má nefna altaristöflu
frá 1867 eftir Sigurð Guðmunds-
son málara er sýnir upprisuna
og einnig stóra eirmynd af Hall-
grími Péturssyni, afsteypu af
listaverki Einars Jónssonar
myndhöggvara.
Kirkjan á skírnarsá_ úr tré,
útskorin af Sveini Ólafssyni
myndskera, með skírnarskál úr
brenndum leir af Reykjanesi —
ennfremur á kirkjan eldri
skímarsá úr marmara og
skímarsá úr tré, frá 1837 með
tinfati frá 1824. Erlendur Guð-
mundsson á Stafnesi smíðaði
skírnarskrá þennan og hafði þá
verið rúmliggjandi í 15 ár, mátt-
laus ofan frá mitti. Sagt er að
hann hafí fengið bata eftir að
hann gaf kirkjunni grip þennan.
Hallgrímur Pétursson byijaði
prestskap í Hvalsnesi. Hann og
fjölskylda hans (3 böm) höfðu
búið um sjö ára skeið við sárastu
fátækt, mest megnis á Suður-
nesjum, þegar Brynjólfur Sveins-
son biskup í Skálholti kallaði
hann til sín, leysti hann undan
frillulífssök — en Guðríður hafði
orðið vanfær meðan hún var enn
talin gift öðram manni í Vest-
mannaeyjum. Brynjólfur vígði
Hallgrím til prests að Hvalsnesi
árið 1644. Að skilnaði gaf Bryn-
jólfur honum þokkaleg föt,
hempu og reiðhest með reið-
tygjum, en alls þessa var Hall-
grími sáran vant.
Þau Hallgrímur og Guðríður
bjuggu í sex ár í Hvalsnesi við
heldur kröpp kjör og að því er
sagt er við háð og spé sumra
sóknarbarna sinna. Á þessum
áram munu þau hafa misst
Steinunni dóttur sína 3 ára
gamla, mesta efnisbarn.
Er sagt að Hallgrímur hafí ort
eftir hana hinn þekkta andláts-
sálm „Um dauðans óvissa tíma“
er hann sendi síðar Ragnheiði
Brynjólfsdóttur í Skálholti þegar
hún lá banaleguna.
Var sálmurinn sunginn við
útför hennar líklega fyrsta sinni,
en hann hefur verið sunginn við
flestar jarðarfarir á íslandi í háa
tíð.
í kór Hvalsneskirkju er leg-
steinn yfír Steinunni, en talið er
að Hallgrímur hafí sjálfur högg-
við steininn. Steinninn fannst
fyrir nokkram áram í hleðslu í
Hvalsneskirkju (í tröppum úti).
Steinninn er varðveittur í kirkj-
unni eftir fyrirmælum þjóðminja-
varðar.
Hcimildir: „Svæðafréeðsla FÍ“
„Landið þitt“ 1981.