Morgunblaðið - 21.08.1986, Side 20
20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 1986
Neytendur, kart-
öflur o g frelsi
eftirAgnar Guðnason
Mikið hefur verið skrifað og rætt
um verð á kartöflum og öðrum
garðávöxtum á undanfömum dög-
um.
Neytendasamtökin efndu til
blaðamannafundar til að koma á
framfæri gagnrýni á þetta háa verð
sem verið hefur á kartöflum síðan
innflutningur hófst í júlí. Ég geri
ráð fyrir að flestir geti tekið undir
þessa gagnrýni forystumanna
Neytendasamtakanna að innfluttar
kartöflur og innlendar hafa kostað
mikið undanfarið.
Verö á innfluttum
kartöflum
Verð á kartöflum frá Kýpur,
Spáni og Ítalíu var alltof hátt hér
á landi í júlí sl. Hvað þá verðið á
ársgömlum kartöflum, sem tveir
innflytjendur létu sig hafa að flytja
inn.
Jöfnunargjaldið sem ákveðið var
að leggja á innfluttar kartöflur
skýrir ekki nema iítinn hluta af
þessu háa verði.
Samkvæmt innflutningsskýrsl-
um frá því í júlí si. var verðútreikn-
ingur í heildsölu á einu kg af nýjum
kartöflum þannig:
Toliverð..................18,95 kr.
Jöfnunargjaldið............9,45 kr.
Annar kostnaður............4,70 kr.
Heildsöluálagning.....30,90 kr.
Heildsöluverð.............64,00 kr.
Heildsöluálagning var 48% eða
rúmlega þrisvar sinnum hærri en
jöfnunargjaldið, sem Neytendasam-
tökin kenna þetta háa verð.
Á sama tíma og íslenskir neyt-
endur borguðu 100 kr. fyrir 1 kg
af nýjum kartöflum frá Kýpur, kost-
uðu samskonar kartöflur í Skotlandi
frá 14 kr. og upp í kr. 32 hvert
kg. Verulegs misskilnings gætti hjá
forystumönnum Neytendasamtak-
anna varðandi ástæðuna fyrir þessu
háa verði. Jöftiunargjaidið sem lagt
var á innfluttar kartöflur töldu þeir
að hefði orsakað þetta háa verð og
því hefur jafnvel verið kennt um
hækkun vísitölunnar sem hefur
síðan leitt til kauphækkana. Hækk-
un vísitölu vegna jöfnunargjaldsins
reyndist vera 0,01-0,02% í vísitölu
framfærslukostnaðar.
Þrátt fyrir þetta sem hér er sagt
er ég hjartanlega sammála forráða-
mönnum Neytendasamtakanna að
það eigi ekki að hækka verð á inn-
fluttum garðávöxtum með tollum
eða sköttum. Neytendur eiga að
geta keypt garðávexti á skaplegu
verði svo ekki þurfi að spara kaup
á þeim. Það verður jafnframt að
skapa innlendum framleiðendum
aðstöðu tii að framleiða garðávexti
á sem hagstæðustu verði.
Verð á innlendum
kartöflum
Formaður Neytendasamtakanna
telur að kartöflubændur beri einir
ábyrgð á þessu háa verði sem verið
hefur á kartöflum undanfamar vik-
ur.
Ef forystumenn Neytendasam-
takanna hafa ekki gert sér grein
fyrir að hveiju stefnir í versluninni,
þyrftu þeir endilega að komast í
kennslustund hjá frú Thatcher eða
aðdáendum hennar hér á landi. Það
stefnir í það hér hjá okkur með
þessu aukna frelsi í versiuninni að
bilið breikki sífellt milli þess verðs
sem framleiðendur fá og þess verðs
sem neytendur greiða fyrir vörum-
ar.
Það þarf ekki að fara lengra en
til Danmerkur til að komast að raun
um að svona geti einnig farið hjá
okkur. Á síðastliðnu hausti fengu
jóskir kartöflubændur 0,60 d.kr.
fyrir eitt kg af 1. flokks kartöflum.
Samskonar kartöflur vom seldar í
Kaupmannahöfn á sama tíma á
1,60 d.kr. og upp í 6,40 d.kr. á kg.
Föstudaginn 15. ágúst sl. reikn-
aði einn heildsalinn framleiðendum
45 kr. fyrir hvert kg af gullauga
og rauðum íslenskum. Þessar kart-
öflur seldi hann á 57,50 kr. í 10
kg kössum, en 61,50 kr. í plast-
pokum. Þennan sama dag var
smásöluverð á gullauga frá 72 kr.
og upp í 88 kr. hvert kg.
Nú er það ekki svo gott að bónd-
inn fái þetta verð greitt á stundinni.
Hann fær í fyrsta lagi borgað fyrir
kartöflumar sem heildsalinn seldi
þennan dag eftir 60 daga.
Heildsalamir hafa tekið að sér
góðgerðarstarfsemi fyrir hönd
bændanna og lána kaupmönnum
andvirði þeirra garðávaxta sem
þeir kaupa í allt að 70 daga. Þetta
em vömr sem kaupmaðurinn selur
Agnar Guðnason
„Neytendur eig-a að
geta keypt garðávexti á
skaplegn verði svo ekki
þurfi að spara kaup á
þeim. Það verður jafn-
framt að skapa innlend-
um framleiðendum
aðstöðu til að framleiða
garðávexti á sem hag-
stæðustu verði.“
oftast innan þriggja daga frá því
að hann tekur við þeim.
Þessi greiðvikni bænda með milli-
göngu heildsala er einstök. Ég held
að það þyki sjálfsagt í flestum lönd-
um að smásalinn greiði garðávexti
innan 8 daga frá móttöku. Víða
munu garðávextir vera staðgreiddir
af kaupmönnum.
Það er mjög skiljanlegt að fyrstu
íslensku kartöflumar sem koma á
markaðinn séu nokkuð dýrar, t.d.
300-400 kr. hvert kg. Strax fer
verðið lækkandi og það á að lækka
vikulega eða jaftivel örar og ná lág-
marki þegar upptökustörf em hafín
með fullum afköstum að haustinu.
Eðlilegíist er að láta verðlags-
nefnd búvara ákvarða verðið til
bænda og flmmmannanefnd sem
skipuð yrði samkvæmt búvömlög-
unum ákveða heildsöluverðið.
Hvort kerfið er betra,
einkasala eða frjáls
samkeppni?
Mér finnst aðeins farið að örla á
því að menn sakni gömiu einkasöl-
unnar.
Það er hægt að viðurkenna að
ýmislegt fór úrskeiðis hjá Græn-
metisverslun landbúnaðarins
gegnum árin, eins og gerist á svo
mörgum sviðum.
Það sjónarmið var ríkjandi í tíð
fyrri forstjóra að hafa kostnað við
reksturinn sem allra minnstan og
útvega neytendum sem ódýrastar
kartöflur. Þess var yfirleitt gætt í
innflutningi að kaupa aðeins 1.
flokks kartöflur af viðurkenndum
afbrigðum. Þetta brást einstaka
sinnum, sérstaklega em mér
minnisstæðar lélegar kartöflur frá
Suður-Ameríku, en það ár var er-
fltt að fá kartöflur á hefðbundnum
mörkuðum okkar. Stóra áfallið kom
þegar yflr 2.000 tonn vom flutt inn
af finnsku kartöflunum, sem reynd-
ust æði misjafnar að gæðum.
Nokkra sök á þessum innflutningi
átti Sambandið og hefði því átt að
bera hluta af tapinu og skömmun-
um.
Þrátt fyrir frelsið er ennþá verið
að plata ofaní neytendur lélegar
innfluttar kartöflur, sbr. frétt í
Morgunblaðinu 15. þ.m. um sölu-
mennsku á Snæfellsnesi. Þar hafa
jafnframt verið brotin lög með því
að selja ómetnar kartöflur.
Einkasala á garðávöxtum þarf
ekki endilega að þýða lélegri þjón-
usta við neytendur. Sama má segja
um ftjálsa verslun. Ekki þarf hún
í öllum tilvikum að vera betri þjón-
usta við neytendur. Oftast mun
þetta frelsi var all dýrt svo ekki sé
meira sagt. íslendingar em það
fáir að ein heildverslun, sem rekin
væri með sameiginlegum hagsmun-
um framleiðenda og neytenda, er
ákjósanlegasta leiðin.
Þrátt fyrir það mun aldrei verða
snúið til baka og tekin upp að nýju
einkasala á kartöflum eða öðmm
garðávöxtum.
Aðhald í verslun
með garðávexti
í lögunum um framleiðslu, verð-
lagningu og sölu á búvömm, sem
samþykkt vom í fyrra, er gert ráð
fyrir frelsi í verslun með garð-
ávexti. Framleiðendur mega selja
hveijum sem er og hver sem er
má flytja inn þegar innflutningur
er heimilaður.
Með þessum lögum hefði átt að
takmarka þann fjölda sem hefur
leyfí til að versla með garðávexti í
heildsölu. Það ættu ekki aðrir að
hafa heimild til að selja verslunum,
mötuneytum og veitingahúsum en
afurðastöðvar og heildsalar, sem
hafa fullnægjandi aðstöðu og hafa
hlotið samþykki stjómvalda.
Eftirlit með sölu kartaflna og
annarra garðávaxta verður nær
óframkvæmanlegt nema með æm-
um tilkostnaði með því fyrirkomu-
lagi, sem nú ríkir. Því miður hefur
þetta frelsi í versluninni ekki leitt
til þess að betri vara hafa átt for-
gang á markaðnum. Mötuneyti og
veitingahús hafa keypt mjög lélegar
kartöflur. Þótt nægilegt framboð
hafi verið á úrvals vöm.
Það ætti að banna sölu beint frá
framleiðendum til smásalans eða
beint til neytenda. Sala verður að
eiga sér stað frá afurðastöð eða
heildverslun. Neytendur ættu að
krefjast þess að garðávextir, sem
þeim standa til boða, séu rétt
merktir og vel merktir svo þeir
geti treyst því að garðávextir í 1.
flokki séu gæðavara.
Höfundur er yfirmatsmaður
garðávaxta.
Útitaflið:
Skákmótin hafa vakið
athygli útlendinga
FJÖLMÖRG fyrirtæki hafa tekið
þátt í eins konar firmakeppni við
útitaflið i Reykjavík á góðviðris-
dögum í sumar og fjöidi áhorf-
enda hefur fylgst með orrustun-
um, ekki síst erlendir ferðamenn.
Við höfum áður sagt frá úrslitum
í þrem fyrstu mótunum, en hér
á eftir eru úrslit í sjö næstu.
Nafn skákmanns er í sviga á eft-
ir heiti fyrirtækis.
INNRITUN ISTARFSNAM
Tvær nýjar námsbrautir
Bókhaldsbraut
Skrifstofubraut
1) Verslunarreikningur Skjalameðferð 401. 3ei’n. 5) Bókfærsla IIA+B Bók 405 601. 5 ein. 1) Vélritun I 405A401. 3ein. 5) Vélritun 11 405B 401. 3ein.
2) Bókfærsla I Bók 205 601. 5 ein. 6) Bókfærsla III Bók813 40t. 4ein. 2) Bókfærsla I Bók 205 601. 5 ein. 6) Ritvinnsla 401. 3 ein.
3) Rekstrarhagfræði Rek 203 401. 3 ein. 7) Tölvubókhald 401. 3) Verslunarreikningur 401. 7) Viðskiptaskjöl Skjalavarsla Tímastjórnun 401.
4) Tölvur 203 + 403 601. 6 ein. 8) Kostnaöarbókhald Kos 21 3 401. 3 ein. 4) íslenska 401 3 ein. 8) Viðskiptaenska 401.
Tilgangur með brautum þessum er að bjóöa upp á sérhæft nám
fyrir fólk í atvinnulífinu og aðra þá sem leggja vilja stund á sér-
hæft og hagnýtt nám sem tengist þeirra áhugasviði.
Hægt verður að Ijúka brautarnáminu á einum vetri en lengst á
þremur misserum.
Námsbrautirnar eru sjálfstætt áfangakerfi sem tengjast einnig
öldungadeild að hluta til.
Frekari upplýsingar ásamt innritun er á skrifstofu
skólans í síma 688400 og 688597.
Skólinn verður settur miðvikudaginn 10. septem-
ber kl. 14.00.
VERZLUNARSKÓLI ÍSLANDS
Ofanleiti 1, 108 Reykjavfk.
Á flórða mótinu sigruðu Flugleið-
ir h/f (Róbert Harðarson) með 6 V2
vinningi, í öðru sæti varð Ragnar
Bjömsson h/f (Þorsteinn Þorsteins-
son) með 6 vinninga og í þriðja
sæti Hvalur h/f (Birgir Sigurðsson)
með 4 vinninga.
Á fímmta mótinu sigraði Hoffell
h/f (Sævar Bjarnason) með 6 vinn-
inga, Hvalur h/f (Þorsteinn Þor-
steinsson) fékk 5 V2 vinning og ísal
h/f (Þórarinn Guðmundsson) 5
vinninga.
Olíufélagið h/f (Sævar Bjama-
son) sigraði á sjötta mótinu með 6
vinningum, í öðm sæti varð ísspor
h/f (Elvar Guðmundsson), einnig
með 6 vinninga og í þriðja Halldór
Karlsson, smíðastofa (Sverrir
Gestsson) með 5 vinninga.
Á sjöunda mótinu sigruðu Flug-
leiðir h/f (Róbert Harðarson) með
6 vinningum, Guðmundur Arason.
Smíðajám h/f (Sigurður Daði Sig-
fússon) varð í öðm sæti með 5 V2
vinning og í þriðja sæti varð Olíufé-
lagið h/f, Esso (Mile) með 5 vinn-
inga.
Áttunda mótinu lauk með sigri
fyrirtækisins Guðmundur Arason.
Smíðajám (Jón G. Viðarsson), sem
hlaut 6 V2 vinning, í öðm sæti varð
Skeljungur h/f (Þráinn Vigfússon)
með 5 V2 vinning og í þriðja Tíma-
ritið Skák (Jóhann Þórir Jónsson)
með 5 vinninga.
Á níunda mótinu sigraði ísal h/f
(Þráinn Vigfússon) með 6 vinning-
um, Sindrastál h/f (Jón G. Viðars-
son) varð í öðm sæti, sömuleiðis
með 6 vinninga og í þriðja sæti
ísspor h/f (Sigurður Daði Sigfús-
son) með 5 vinninga.
Gullkistan (Þráinn Vigfússon)
sigraði á tíunda útiskákmótinu með
6 vinningum, í öðra sæti varð Velt-
ir h/f (Jón G. Viðarsson), einnig
með 6 vinninga og í þriðja sæti
varð Hvalur h/f (Þorsteinn Þor-
steinsson) með 5 V2 vinning.